Како што руската војна во Украина навлегува во третата година, нејзините ефекти се глобални, бидејќи жестокиот конфликт направи пресврт во политичките претпоставки, ги порази економиите и ја отвори вратата за геополитичко преуредување.
Брановите од руската инвазија можеби не се почувствуваа никаде посилно, отколку во Централна Азија, каде Казахстан, Киргистан, Таџикистан, Туркменистан и Узбекистан од 24 февруари 2022 година, се најдоа во свет кој изгледа сосема поинаку.
Москва, долго време, беше водечки надворешен играч во регионот, но војната ги промени перцепциите за Русија во Централна Азија, што создаде простор за Кина, Турција, САД и ЕУ.
Но, по две години важни економски, социјални и политички промени во Централна Азија, што е следно?
За подобро да се разбере како војната во Украина ја смени Централна Азија, Радио Слободна Европа (РСЕ) побара од пет водечки експерти и новинари да објаснат што тие мислат - Како регионот се променил и каде може да се движи во иднина.
Пронаоѓање на ново нормално со Русија
Темур Умаров, соработник за Русија-Евроазија во Центарот Карнеги во Берлин
Првично, во Централна Азија преовладуваше верувањето дека Русија ќе стане токсичен партнер, што значи дека соработката со неа ќе биде невозможна. Сепак, последните две години војна открија поинаква реалност, онаа каде што и покрај изолацијата на Русија и економските предизвици, таа останува важен партнер за регионот.
Две години подоцна, сè уште има некои сектори на партнерство каде Москва е вреден партнер за авторитарните режими во Централна Азија, додека самата Русија смета дека петте земји во регионот сè повеќе се корисни како прозорец кон несанкционираниот свет.
Во Централна Азија, општествените погледи кон Русија еволуираа. Луѓето сега ја перципираат Русија преку поинаква леќа. Истражувањата спроведени од Централноазискиот барометар и Демископ ја потврдуваат оваа промена, истакнувајќи го новиот тренд на преовладувачко неодобрување на северниот сосед. Војната во Украина одигра клучна улога во преобликувањето на јавното расположение. Руската инвазија на Украина привлече зголемено внимание од глобалната заедница кон Централна Азија и регионот сега се најде во центарот на внимание на меѓународната заедница.
Гледајќи напред, земјите од Централна Азија се соочуваат со критична агенда. Прво, тие мора да се ангажираат проактивно со меѓународната заедница, но предизвикот лежи во трансформирањето на овие надворешни финансиски и политички можности во внатрешниот напредок. Второ, тие треба да постигнат деликатна рамнотежа во нивните односи со Русија и другите светски играчи. Да се избегнува перцепцијата за слепа поддршка за акциите на Русија, а истовремено да се избегнуваат обвинувањата од Москва дека станува антируска. Постигнувањето на оваа рамнотежа ќе биде клучна за идната стабилност и просперитет на Централна Азија.
Ставање на тест на казахстанската дипломатија
Крис Риклтон, дописник на РСЕ за Централна Азија од Алмати
Во Казахстан, само неколку недели пред руските сили да започнат со бомбардирањето на украинските градови, режимот на казахстанскиот претседател Касим-Жомарт Токаев бараше интервенција од Организацијата на Договорот за колективна безбедност (ОДКБ), воен блок предводен од Москва, само за да остане на површина, бидејќи во јануари 2022 беа убиени 238 луѓе за време на најтешките превирања во централноазиската земја од ерата на независноста.
Но, во предвечерието на војната, Казахстан им пркосеше на очекувањата со цврсто отфрлање на изгледите за признавање на сепаратистичките ентитети поддржани од Русија во источна Украина. Многу коментатори сметаа дека Токаев му е должен на Путин за неговата интервенција, а неутралниот став на Казахстан го предизвика колективниот гнев на руските пратеници и пропагандистите на Кремљ.
Некои од тие коментатори направија несуптилни референци за границата долга 7.600 километри што ја делат двете земји, најдолгата континуирана копнена граница во светот, и големото етничко руско население во северните провинции на Казахстан. Но, и покрај напнатата реторика, Токаев успеа да ги одржи врските меѓу Москва и Астана во голема мера стабилни.
Па, како Казахстан успеа да „седи на две столчиња“, како што велат казахстанските политички коментатори?
Поддршката од Кина помогна.
Во септември 2022 година, кинескиот лидер Си Џинпинг го посети Казахстан во својата прва странска посета од почетокот на коронавирусот во Астана. Додека беше таму, тој даде значајно ветување дека Пекинг „категорично ќе се спротивстави на мешањето на какви било сили во внатрешните работи на вашата земја“ - порака, испратена можеби, до Москва исто како и до Западот. После тоа, хиперагресивното исмевање од север донекаде стивна.
Оваа епизода нагласува како руската војна во Украина инспирираше ренесанса на меѓународните односи во Централна Азија со Токаев, искусен дипломат и со Казахстан во центарот.
Казахстанскиот претседател го окупираше гордото место покрај Џо Бајден на првата средба меѓу американскиот претседател и неговите петмина централноазиски колеги на маргините на Генералното собрание на ОН во Њујорк во септември.
Следуваа разговори во ист формат меѓу петте лидери и германскиот канцелар Олаф Шолц, а потоа и посетата на францускиот лидер Емануел Макрон на Казахстан и Узбекистан. Токаев, исто така, сигурно ќе го зајакне односот со земји како Турција и Блискиот Исток.
За Кремљ, ова дипломатско маневрирање претставува вознемирувачко и контрадикторно ново статус кво.
Од една страна, последното нешто што и треба на Москва се поизолираните сојузници погодени од санкции. Но, од друга страна, Казахстан станува нетрпелив да избере столче.
Искористување на нови можности
Лука Анчесчи, професор по евроазиски студии на Универзитетот во Глазгов
Се чини дека земјите од Централна Азија успешно се снајдоа во далеку пополаризираната геополитичка средина донесена од руската инвазија на Украина.
Казахстан и Узбекистан, клучните играчи на регионите, усвоија став на пресметана оддалеченост од Кремљ каде што не се гледаат како поддржувачи на Русија и покрај тоа што не упатуваат значителни критики за тековната инвазија.
Овој среден терен дојде со други придобивки и беше љубезен кон лидерите со недемократски погледи, што се гледа од успехот што го доживеаја владите во регионот во нивната желба да ги регенерираат своите авторитарни агенди дома.
Од 2022 година, сведоци сме дека Казахстан и Узбекистан наоѓаат начини да го продолжат времето на функцијата на нивните етаблирани лидери; Туркменистан го заврши своето династичко наследување; Таџикистан ја постави основата за сопственото такво наследување; и Киргистан да ја централизира и персонализира моќта на својот претседател.
Кога ќе ги погледнеме економските димензии на војната, Централна Азија исто така доби одредени придобивки од инвазијата. Зголемувањето на дознаките од Русија, од витално значење за најсиромашните економии во регионот, имено Киргистан и Таџикистан, се надополнија со зголемувањето на билатералната трговија со Русија и ги зајакнаа изгледите на регионот за економски раст во процесот.
Многу ќе зависи од тоа како Западот ќе одговори во иднина и дали овие поволни услови ќе останат на сила на среден рок. Зголеменото внимание на рушењето на санкциите може, на пример, да ги намали економските придобивки на Централна Азија од војната, додека понаметливиот Запад може да го направи окупирањето на оваа средина понепријатно за Казахстан и Узбекистан.
Кина, Русија и Централна Азија
Џулија Скиорати, соработник на Лондонската школа за економија и политички науки
Две години по руската инвазија на Украина, ставот на Кина кон Москва останува чин на балансирање, иако кинеските дипломати се обидоа да развијат покохезивна реторика за војната и ги зајакнаа своите дипломатски напори кон Украина преку состаноци на високо ниво и индиректна економска поддршка.
Во минатата година, кинескиот министер за надворешни работи Ванг Ји се состана со неговиот украински колега Дмитро Кулеба и беше назначен нов украински амбасадор во Пекинг, позиција која беше празна од 2021 година. Имено, во јули 2023 година, заменик-министерот за економија на Украина Тарас Качка ја посети Кина, што е прва посета на украински функционер од војната.
Оваа потрага по рамнотежа не е едноставна задача. Пекинг и Москва објавија партнерство „без ограничувања“ непосредно пред инвазијата на Кремљ, а Кина на моменти незгодно се обидуваше да му даде приоритет на односите со Русија, кои се сметаат за важни за заедничко туркање против Западот и неговите други интереси.
Во Централна Азија, ова доведе до тоа Кина да спроведе историски самит со сите пет земји во мај, по кој беше проследен со патоказ за засилено економско и политичко партнерство. Пекинг, исто така, се обиде да го преобликува својот глобален имиџ околу војната, продавајќи се себеси како неутрален миротворец и откривајќи свој нацрт за тоа како да се стави крај на конфликтот.
Одејќи понатаму, едно клучно прашање за државите од Централна Азија е колкава е всушност оддалеченоста меѓу Кина и Русија за да може тие да поминат. Иако Пекинг и Москва не се гледаат очи во очи за секое прашање, тие споделуваат многу клучни интереси кога станува збор за регионот и поширокото соседство, за што сведочат преклопувачките позиции за Авганистан, Газа и Иран.
Ова го ограничува градењето на позитивниот имиџ на Кина во Централна Азија и на глобално ниво, што останува во сенка на истакнатата соработка на земјата со Москва.
Отворање за евроазиската трговија
Емил Авдалијани, професор по меѓународни односи на Европскиот универзитет во Тбилиси
Војната во Украина ги натера централноазиските држави да станат похрабри во нивната надворешна политика и го зголеми значењето на регионот како коридор за глобалната трговија.
Пред февруари 2022 година, и Европската унија и Кина сметаа дека северната трговска рута меѓу Азија и Европа преку Русија е доволна, бидејќи ја искористија широката железничка мрежа на Москва и благите царински практики. Во тоа време, Средниот коридор, кој се протегаше од Црното Море преку Каспиското Море до Централна Азија, беше во голема мера занемарен, добивајќи минимални инвестиции или внимание од големите сили.
Но, тоа се смени по инвазијата на Русија, при што западните сили Кина, Турција и помалите држави долж рутата прават напори да ја прошират.
За земјите од Централна Азија тоа значи повеќе простор. Во случајот со Казахстан, војната ѝ даде можност на Астана повторно да ја процени и намали нејзината голема економска зависност од Русија, и покрај нивниот официјален сојуз и членство во различни групи предводени од Русија. Казахстан беше еден од главните двигатели зад Средниот коридор, кој бележи зголемување на новите инвестиции и обемот на трговијата.
Пошироко, војната и последователните западни санкции наметнати на Москва ја претворија Русија во само еден од многуте клучни играчи во Централна Азија, вклучувајќи ги САД, ЕУ, Индија, Јапонија, Иран, Турција, Кина и земјите од Персискиот залив.
Во оваа насока, војната во Украина можеби ќе стави крај на ерата на руска доминација во Централна Азија, која ќе продолжи да се нагризува од новите алтернативи, без разлика дали се во форма на трговски патишта или политички партнери.
