Нема вистински напредок во преговорите меѓу Белград и Приштина бидејќи двете страни го чекаат исходот од изборите за Европскиот Парламент, со тоа што Белград со посебно внимание го чека исходот од американските претседателски избори наесен, вели во интервју за Радио Слободна Европа извршниот директор на невладината организација за стратешки анализи во Братислава, Јан Цингел.
„Србија верува дека администрацијата на Доналд Трамп би била многу поповолна за неа од онаа на Бајден, кој го смета за премногу благ кон Приштина“, посочува Цингел во интервјуто.
Во однос на иницијативата на Европската Комисија обврските од Охридскиот договор меѓу Белград и Приштина да бидат дел од преговарачката рамка меѓу Србија и ЕУ за членство во овој блок, Цингел оценува дека Европската Унија очигледно се обидува да го искористи преостанатото време до изборите за Европскиот Парламент во јуни за да се постигне некаков напредок во дијалогот меѓу Белград и Приштина, бидејќи тогаш ќе има пауза до формирање на европските институции каде не се знае кој ќе има клучна улога.
Цингел смета дека унгарскиот премиер Виктор Орбан би можел да го блокира предлогот на Европската Комисија поради неговите блиски врски и интереси во Србија. Тој наведува и дека одлуката на косовските власти да го исклучат динарот од платен промет е донесена во најнеповолно време, а Западот е се понетрпелив кон потезите на владата на Албин Курти.
Европската Комисија брза поради изборите за Европскиот парламент
РСЕ: Како што дознава РСЕ, Европската Комисија предложи измени на преговарачката рамка на Србија.
Тоа значи дека обврските од Охридскиот договор меѓу Белград и Приштина се составен дел од процесот на преговори меѓу Србија и ЕУ за членство во овој блок.
Доколку овој предлог стане официјален, како може да се одрази на понатамошните преговори меѓу Белград и Брисел, имајќи го предвид намалениот ентузијазам и на властите и на граѓаните на Србија за евроинтеграции поради условите што мора да се исполнат?
Цингел: Уште пред објавувањето на овој став на Европската Комисија, беше јасно дека нормализацијата на односите со Косово е предуслов, што сепак е предвидено во поглавјето 35. Сега тоа е само официјализирано.
Овој потег на Европската Комисија го толкувам како дополнителен притисок врз Србија да ги исполни одредбите од Охридскиот договор што таа го прифати лани во март, бидејќи оттогаш нема напредок. За тоа одговараат двете страни бидејќи не пристапиле кон сериозно спроведување на споменатиот договор. Затоа, претпоставувам дека Брисел сакаше да го зголеми притисокот врз Србија со формално вклучување на Охридскиот договор во преговарачката рамка за нејзино членство во Европската Унија.
Истовремено, Брисел го зголемува притисокот врз Приштина.
Очигледно е дека Европската Унија се обидува да го искористи преостанатото време до изборите за Европскиот Парламент во јуни за да постигне одреден напредок во дијалогот меѓу Белград и Приштина, бидејќи тој ќе биде прекинат во текот на летото во очекување на конституирањето на новиот состав на Европската Комисија, што ќе зависи од исходот на овие избори.
Секако, тешко е однапред да се знае каква ќе биде структурата на новиот Европски Парламент, а има и многу други непознати. Затоа сегашната Европска Комисија брза да постигне одреден напредок во дијалогот меѓу Белград и Приштина. Скептичен сум затоа што минатата година имаше поповолни околности за пробив во преговорите, но тие се во ќорсокак.
Затоа сега нема вистински напредок, бидејќи и Белград и Приштина го чекаат исходот од изборите за Европскиот Парламент, а Белград со особено внимание го чека исходот од американските претседателски избори наесен.
Србија смета дека администрацијата на Доналд Трамп би била многу поповолна за неа од онаа на Бајден, која таа ја смета за премногу попустлива кон Приштина.
Унгарија може да го блокира предлогот на Брисел
РСЕ: Дали Европскиот Совет ќе го прифати предлогот на Европската Комисија со оглед на информациите дека комесарот за проширување Оливер Вархеји го попречил овој предлог. Дали тоа значи дека Унгарија би можела да се спротивстави на оваа иницијатива со оглед на нејзиниот специфичен став и споровите со Брисел за многу прашања?
Цингел: Мислам дека е многу веројатно дека Европскиот Совет ќе ја блокира оваа иницијатива, пред се Унгарија, поради што Вархеји се двоумеше да ја вклучи во преговарачката рамка со Србија, додека некои други земји инсистираа на тоа. Сепак, Вархеји е близок до унгарската владејачка партија Фидес, иако како европски комесар се претпоставува дека е независен и неутрален.
Затоа, може да се очекува дека некои земји, пред се Унгарија, а можеби и Словачка, со оглед на комплицираната политичка клима во Братислава, ќе го блокираат предлогот на Европската Комисија.
Додуша, можеби словачката влада на Роберт Фицо не сака да влезе во конфликт со Брисел околу ова прашање, бидејќи се обидуваат да избегнат притисок од таа страна во моментов.
Имено, Фицо спроведува некои политички мерки на домашен фронт на кои во Брисел не гледаат позитивно. Затоа можеби ќе се придржува до ставот на мнозинството, како во случајот со гласањето за помош за Украина од 50 милијарди евра пред неколку дена.
На крајот и Орбан ја поддржа оваа помош, но во однос на косовското прашање може да заземе поинаков став со искажување приговори.
Блиските врски и интереси на Орбан во Србија и Република Српска
РСЕ: Со оглед на тоа што го кажавте дека Орбан конечно ја поддржал помошта за Украина, зошто би го попречувал договорот кога станува збор за Србија? Што има во позадина?
Цингел: Се чини дека Будимпешта и Киев најдоа решение за меѓусебните спорови бидејќи шефот на унгарската дипломатија, Петер Сиатро, за време на неодамнешната посета на Украина, се договори со тамошните власти да ги подобрат правата на унгарското малцинство.
Кога станува збор за Србија, треба да ги земеме предвид блиските односи на Орбан со Александар Вучиќ, но и интересите на Унгарија во Србија, а можеби и во Република Српска. Ова може да биде причина за блокирање на вклучувањето на нормализацијата на односите со Косово во преговарачката рамка на Србија со Европската Унија.
Укинување на динарот во неповолен момент
РСЕ: Рековте дека ЕУ се обидува да изврши притисок врз двете страни, не само врз Белград, туку и Приштина. Брисел изрази загриженост поради одлуката на властите во Приштина да го исклучат српскиот динар од оптек во Косово. Но, без разлика на тоа, вклучително и притисокот на САД врз косовските институции да ја одложат оваа мерка, тие ја спроведоа.
Дали тоа значи дека ЕУ како целина го губи влијанието врз дијалогот меѓу Србија и Косово?
Цингел: Од една страна, разбирливо е дека властите во Приштина сакаат да го контролираат валутниот тек на Косово. Меѓутоа, проблемот е неповолниот момент за спроведување на ваквата одлука. Американскиот и европскиот амбасадор и го претставија ова на косовската администрација. Приказната не е завршена со вонредните локални избори на север кои се чини дека се наѕираат.
Имено, претставниците на Србите на Косово ја прифатија рамката за нивно одржување и да предложат свои кандидати. Се чинеше дека се оди во вистинска насока, а потоа, одеднаш, властите во Приштина го нарушија со инсистирање на укинување на динарот. Србите се загрижени за своите приходи пред забраната за динари во Косово.
Можеби долго време разговараа за тоа со официјален Белград, но јавноста доцна беше информирана со многу краток рок за спроведување на оваа одлука граѓаните на северот на Косово да менуваат пари и да најдат други начини за финансирање на нивните потреби.
Затоа, оваа мерка беше применета во несреќен момент, бидејќи ситуацијата на северот на Косово се движеше во позитивна насока, иако е сè уште тешко, но барем се подготвуваат избори и се реши проблемот со регистарските таблички.
Затоа, мислам дека не е логичен потег во овој момент. Ова уште еднаш покажа дека Вучиќ му е подостапен на Западот. Повторно може да се претстави како политичар кој работи на вонредни локални избори на северот на Косово, да се договори за регистарски таблички, да биде конструктивна партија.
Истовремено пак, да се претстави Албин Курти како актер кој поставува нови барања, комплицирајќи ја положбата на Србите на северот и на Косово во целина. На некој начин ова е адут за властите на Вучиќ, кои се под значителен притисок поради протестите во Србија по изборите кои не завршија како што очекуваа, пред се како што ги перципира Западот.
Некои западни кругови бараат повторување на изборите, барем во Белград. На Вучиќ му треба пауза за да ја стабилизира својата позиција во Србија и затоа не му се допаѓа што сега го притиска Европската Унија.
Западот станува нестрплив со потезите на Курти
РСЕ: Меѓутоа, опозицијата во Србија и критичарите на власта тоа би го протолкувале сосема поинаку - како отстапки на Вучиќ во однос на Косово за да му покаже на Западот дека е кооперативен и најмоќниот човек во земјата, а со тоа го намалува притисокот од Европската Унија и го одвлекува вниманието од изборните нерегуларности.
Во исто време, во Србија се смета дека Западот се уште на некој начин користи двојни стандарди. Иако во принцип се врши притисок врз косовските власти да формираат Заедница на општини во која Србите се мнозинство, во меѓувреме посегнуваат по нова мерка за исклучување на динарите од оптек. Оттаму, во Србија посочуваат дека или Западот нема доволно влијание или не е доволно искрен во притисокот врз Приштина, бидејќи на крајот на краиштата, тој ја поддржува независноста на Косово?
Цингел: Владата на Курти со овие потези, како што е исклучувањето на динарот, покажува дека не го слуша Западот, туку дека води независна политика која може да има одек на домашен терен. Западните партнери се сè понетрпеливи.
Да потсетам дека европските и американските санкции против Косово сè уште се во сила. Можеби Курти мисли дека со оглед на тоа што санкциите сè уште се во сила, а Западот не го менува ставот, тогаш ќе го реши прашањето со динарот, што сакаше да го направи одамна.
Сега се поставува прашањето дали Западот ќе ги зајакне санкциите или строго ќе ги примени постојните, бидејќи некои земји строго не се придржуваа до нив во последните месеци. Ќе видиме што ќе се случи, но ставот на властите во Приштина не е едноставен.
Белград и Приштина го чекаат исходот од изборите во Европскиот Парламент и во САД
РСЕ: Србија силно се противи на спроведувањето на Охридскиот договор, особено ако тоа е услов за нејзина европска интеграција. Дали тоа ќе доведе до тоа Србија да се оддалечи од ЕУ и да ја продолжи политиката на „седење на две столчиња“, што би довело до одложување на нејзиниот влез во европскиот блок за многу години, ако не и децении?
Исто така, дали тоа дополнително ќе го усложни дијалогот меѓу Белград и Приштина и нормализацијата на нивните односи?
Цингел: Краткиот одговор на двата дела од прашањето е да и да. Мислам дека тоа ќе влијае на перцепцијата на Европската Унија во Србија, односно би довело до дополнително намалување на поддршката за европската интеграција. Надлежните би реагирале со уште побавни реформи затоа што „апетитот“ за промени би се намалил, освен ако нема значителни стимулации. Не сум сигурен дека ќе има такви стимулации во следните шест месеци поради изборите за Европскиот Парламент што ги споменав.
Членките на Европската Унија ќе се подготвуваат за избори, а не за стимулативни мерки. Тоа значи дека европската интеграција ќе дојде до место - не само во Србија.
Важен ќе биде и дијалогот меѓу Белград и Приштина, бидејќи двете страни ќе го чекаат исходот од изборите за Европскиот Парламент, поточно дали ќе има повеќе претставници на умерената или екстремната десница кои ќе имаат различни ставови за Западен Балкан, како и надворешната политика на ЕУ во целина.
Конкретно, властите во Србија ќе се фокусираат на исходот од претседателските избори во САД, надевајќи се дека ќе изработат подобро решение доколку администрацијата на Трамп дојде на власт, како што се обидоа за време на нејзиниот прв мандат.
