Повеќе од една година, руската економија е погодена од серија западни санкции кои имаат за цел да ја казнат Москва за нејзината инвазија на Украина.
Така, кога Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) предвиде дека економијата всушност ќе порасне во 2023 година, за оскудни 0,3 проценти кои сепак се раст, прогнозата на заемодавецот со седиште во Вашингтон предизвика зачуденост меѓу руските набљудувачи и економистите.
За некои, заклучокот сугерираше нешто вознемирувачко: избелување или или доброволно повторување на руската статистика чиј кредибилитет веќе беше доведен во прашање. Контроверзиите доаѓаат кога руската инвазија на Украина се приближува до својот 14-ти месец, а нејзината економија, рангирана на 11-то место во светот во 2021 година, влегува во нов модел.
Како и досега, новиот модел кој сè уште се развива ќе биде поттикнат од нафта и гас, но во исто време ќе биде попречен од намалувањето на човечкиот капитал, бидејќи помладите работници ја напуштаат земјата и сè поголем дел од работната сила е убиена или осакатена во борба.
И новиот, сега е модел во кој доминираат државните компании, кои уште повеќе се потпираат на приходите од нафта и гас, на растечките продажби со попуст во Кина и Индија, и во голема мера е изолиран од меѓународниот финансиски систем.
Исто така, таа промена е суптилно оддалечување од западните мерки што Москва ги прифаќаше со години, вклучувајќи ги сметководствените стандарди и транспарентните објавувања бази на податоци и статистика што ја користат економистите, инвеститорите и набљудувачите на пазарот, за да ги носат одлуките.
„Таа е како Северна Кореја, ниту тие не ги објавуваат своите податоци“, изјави за Руската служба на РСЕ Олег Коренок, професор по економија на Универзитетот Вирџинија Комонвелт.
„Сега сите само нагаѓаат“, рече тој.
Лоша година. Но, не толку лоша.
Со голема маргина, консензусот за руската економија во 2022 година беше овој: таа беше лоша година, но можеше да биде и полоша.
Западните креатори на политика се надеваа дека санкциите ќе ја запрат економијата и ќе го принудат Кремљ да ги промени своите одлуки во врска со Украина.
Тоа не се случи. Руската економија се покажа поотпорна отколку што очекуваа или се надеваа многу западни експерти.
Дел од тоа се должи на континуираниот извоз на нафта и гас на Запад по рекордни или скоро рекордно високи цени, и на клиенти во други делови на светот. Дел се должи на годините на конзервативна фискална политика, која ја наполни и онака преполната руска каса, за да се заштити од странските економски шокови. Дел се должи и на инвестицијата што ја направија руските бизниси за да најдат нови синџири на снабдување далеку од западните пазари: нови пристанишни капацитети, нови железници, нови капацитети за гасоводи.
Во неделите по објавувањето на прогнозата на ММФ во јануари, коментаторите скокнаа врз нејзините наоди, тврдејќи дека тие се неверодостојни, погрешни или подложни.
Сопствената анкета на руската централна банка за економистите предвидуваше пад на бруто домашниот производ (БДП) од 1,5 отсто во 2023 година.
Во написот објавен на 10 февруари под наслов „Изгледите на ММФ за Русија се премногу розови за да бидат вистинити“, колумнистот на Ројтерс, Пјер Брајанкон, тврди дека прогнозата на ММФ можеби се заснова на погрешни претпоставки за светските цени на нафтата и цената која ја наметнува Западот за ограничувањата на руската нафта.
Поставена на 60 долари за барел, таа граница е наметната за руската нафта преку море. Тоа значи дека клиентите кои сакаат да купат руска нафта треба да ја платат таа цена, или помалку, ако сакаат нафта да се испорачува преку компании или да биде покриена од осигурителни компании, со седиште во Европската унија или други земји кои се согласија на ограничувањето.
Еден месец подоцна, професорот на Универзитетот Јеил, Џефри Соненфилд, продолжи со критиката.
„Далеку од служење како независен арбитер на статистичките основи на глобалната економска активност, ММФ спиеше на менувачот“, посочува тој во колумна објавена на 6 март. „Во поглед на Русија, наивно го повторува она што го измисли Путин за предвидувањето за БДП, всушност канонизирајќи и легитимирајќи ги овие економски митови без никаква проверка- всушност, без никаква независна анализа“.
Соненфилд и неговите коавтори, исто така ја поврзаа предупредувачката напомена на ММФ која ја придружуваше првичната прогноза: „Се согласуваме дека постои огромна несигурност околу иднината на руската економија, па оттука правењето прогноза може да се смета за „будалеста задача“.
Агате Демараис, директорка за глобални прогнози во Економист, ја повтори таа критика.
„Вистинскиот проблем е во западните земји: Експертите и медиумите кои ја цитираат бројката за рецесија на Русија веројатно треба да одвојат време да ги преиспитаат своите податоци наместо да ги зајакнуваат ставовите на Кремљ“, рече таа во написот објавен во март.
Лизгави бројки
Тоа што руските практики за собирање статистики се доведени во прашање не се новина.
Уште на крајот на 2018 година, имаше зголемени сомнежи кога Росстат, водечката руска агенција на оваа тема, доби нов шеф откако претседателот Владимир Путин јавно сугерираше дека може да има проблем околу тоа како владините статистичари ги собираат своите податоци.
Неколку недели по назначувањето, Росстат објави оптимистичка проценка за економскиот раст за таа година.
За време на ковид пандемијата, демографите и надворешните статистичари постојано прашуваа како владата ги составува и објавува своите податоци за бројот на починати. Водечкиот научник кој јавно ги критикуваше владините бројки подоцна беше отпуштен.
Со макроекономските податоци на Русија, има доволно докази за неволја од наметнувањето на санкциите: на пример, производството на автомобили опадна. Домашната авио индустрија се бори да ја поправи и одржува својата флота. Безброј компании се обидуваат да најдат замени за критичните компоненти, како што се компјутерски чипови и повеќе помали делови, како што се копчињата од кошули.
Но, целокупната економија не се излизга. Западните земји продолжија да купуваат руска нафта и гас, а владата ги зголеми трошоците за оружје за Украина - куршуми, артилериски гранати, тенкови и проектили, помагајќи да се одржат работите во живот.
Во изјава за РСЕ, портпаролот на ММФ ја бранеше прогнозата, велејќи дека вработените во фондот се потпираат на националните власти за обезбедување точни податоци.
„Во исто време, персоналот исто така се потпира на широк спектар на официјални, но и неофицијални податоци за да добие поцелосна слика за економскиот развој во Русија (и која било земја-членка)“, рече тој. „Ова може да вклучи, на пример, употреба на податоци за трговија со трета земја за да се процени рускиот извоз и увоз, или податоци за приватен товар за следење на извозот на руска нафта.
Во својот последен извештај кој предвидува пад на рускиот БДП од 2 отсто за 2023 година, Институтот за економии во развој на Банката на Финска спомена тешкотии околу анализирањето на руските бројки.
„Транзицијата од пазарна економија кон модел за време на војна, исто така, ќе го направи поголем предизвикот да се следат и анализираат руските економски случувања“, се вели во извештајот.
Сепак, критиките кон ММФ беа неосновани, рече Ика Корхонен, шеф на Институтот.
„Разумните луѓе можат да дојдат до различни прогнози, особено ако имаат различни претпоставки“, рече во пораката за РСЕ. „И не знаеме [точно] како тие очекуваат да се одвива извозот на нафта, на пример. Некои инвестициски банки имаат и позитивни бројки за БДП за 2023 година“.
Тие инвестициски банки го вклучуваат гигантот од Волстрит, Ј.П.Морган, чија прогноза за 2023 година, за раст од 1 отсто, беше дури и пооптимистична од таа на ММФ.
„Мислам дека бројките за производство сè уште се добри, но националните сметки за 2022 година не се вклопуваат целосно“, рече Корхонен. На пример, „инвестициите се чудни, особено што увозот на машини и опрема многу се намали“.
Во извештајот минатиот месец, Татјана Орлова, економист во Оксфорд економикс со седиште во Велика Британија, рече дека предвидува пад на БДП од 0,4 отсто за 2023 година, делумно поради прогнозите дека војната во Украина може да се интензивира во наредните месеци.
„Почетокот на стожерот на економијата кон исток бараше брзо проширување на капацитетот на пристаништата, граничните премини и друга инфраструктура“, напиша таа.
ММФ најверојатно ќе ја прилагоди својата прогноза и претходните проценки кога ќе ги објави своите поголеми глобални изгледи следниот месец.
Со критиките не се согласува ниту Александра Прокопенко, поранешен советник во Руската централна банка. Таа рече дека аналитичарите на ММФ користат пошироки податоци отколку само статистика на руската влада за да дојдат до нивните заклучоци.
„Не верувам дека ММФ ја обојува руската статистика. И дефинитивно не би дошла до таков заклучок врз основа на нивните оптимистички прогнози“, рече таа за РСЕ.
„Неповратни промени во приоритетите на економската политика“
Еден од најголемите фактори ќе биде колку ниските глобални цени на нафтата ќе останат - на пример, под ограничувањето на западната нафта од 60 долари за барел.
Без оглед на овогодинешната контрадикторна прогноза, повеќето експерти предвидуваат дека руската економија ќе стагнира на среден рок, бидејќи државните трошоци го истиснуваат приватниот сектор, увозот се заменува со послаб квалитет на стоки, инфлацијата се зголемува, а земјата не успева да држи чекор со западните иновација
Тоа е прогноза што ја споделува и ММФ.
„Со текот на времето, загубата на човечкиот капитал, изолацијата од глобалните финансиски пазари и нарушениот пристап до напредна технологија ќе ја попречат руската економија“, се вели во својата изјава за РСЕ. „До 2027 година, резултатот од проектот на персоналот на ММФ ќе биде околу 7 отсто помал од предвоените предвидувања.
Масовниот одлив на капитал и изолацијата од меѓународните пазари и финансискиот систем се исто така фактори кои сè уште не се целосно инкорпорирани во економијата, вели Кирил Рогов, руски политиколог.
„Оваа криза ќе се влоши со неповратни промени во приоритетите на економската политика, чиј апсолутен приоритет конечно стана воената сфера“, напиша тој во една статија за Центарот Вилсон, тинк-тенк во Вашингтон.
