Азербејџанскиот пратеник Хикмат Бабаоглу за РСЕ вели дека објаснувањето дека Русија го соборила патничкиот авион во кој загинаа 38 лица е „многу силна“ можност и најверојатно „најблиску до вистината“.

Авион на Азербејџан ерлајнс кој летал за рускиот бањски град Минерални Води полетал од Баку, но потоа нагло се вратил назад откако бил известен дека рускиот воздушен простор низ кој требало да лета е затворен.

Инцидентот на 27 декември го подвлече фактот дека воздушниот сообраќај за Русија од Кавказ е неизвесен, откако два дена претходно се урна авион на Азербејџан ерлајнс на лет за руски Грозни, Казахстан, при што загинаа 38 од 67 патници и членови на екипажот.

Азербејџан ерлајнс подоцна објави дека ги суспендира летовите до седум руски градови, вклучувајќи ги Минерални Води, Сочи, Волгоград, Уфа, Самара, Грозни и Махачкала.

Казахстанските експерти треба да пристигнат на 27 декември за да го испитаат местото на несреќата и црната кутија на соборениот патнички авион на Азербејџан ерлајнс, поради шпекулациите дека руски противавионски проектил можеби ненамерно го погодил леталото, што не е официјално потврдено.

Како што истрагата се интензивира, земјите чии државјани беа меѓу жртвите на авионот - Азербејџан, Казахстан, Русија и Киргистан, продолжуваат да жалат за загинатите и да се грижат за повредените во несреќата на Ембраер 190.

Авионот бил на редовен лет од главниот град на Азербејџан, Баку, за Грозни во руската област Чеченија, бидејќи бил пренасочен и се обидел принудно да слета во близина на градот Актау во западен Казахстан.

Постојано се шпекулира околу трагедијата, при што некои експерти укажуваат на дупките видливи во опашката на авионот како можен знак дека можеби бил под оган од руските системи за противвоздушна одбрана вклучени во спречувањето напади со украински беспилотни летала.

Американски функционер, кој сакаше да остане анонимен, изјави за новинските агенции дека има знаци дека руски противвоздушен систем можеби го погодил авионот, иако официјалниот претставник не даде детали.

Некои од доказите, кои допрва треба да бидат потврдени од властите, вклучуваат снимки од внатрешноста на авионот пред да се урне, слики од опашката со дупка на авионот по падот, коментари од преживеаните и извештаи кои укажуваат на напад со беспилотно летало кога се случил авионот очигледно се обидел да слета во Грозни.

Ројтерс цитираше извор од Азербејџан запознаен со истрагата дека резултатите покажале дека авионот бил погоден од системот за воздушна одбрана Pancir-S (Панцир-С), самоодни противвоздушни пиштоли и ракетен систем дизајниран од Русија.

Коментирајќи ги овие извештаи за азербејџанската новинска агенција Туран, пратеникот Расим Мусабјов се чини дека ги поддржува сомнежите, велејќи дека е невозможно да се негира дека авионот бил соборен на руска територија.

„Поединците кои го сторија ова мора да бидат обвинети кривично, мора да се плати компензација. Ако тоа не се случи, се разбира, односите ќе се префрлат на друго ниво“, рече тој.

Веднаш не беше јасно каде ќе се испитува црната кутија. Процесот може да биде многу технички и не сите земји имаат ресурси да преземат таква работа.

Гулаг Асланли, лидер на азербејџанското опозициско движење Мусават, за РСЕ изјави дека е потребна меѓународна комисија да го истражи инцидентот.

Официјалните лица рекоа дека обично се потребни околу две недели за целосно да се оцени црната кутија, иако различните услови можат да ја променат таа временска рамка.

Коментирајќи ги непотврдените извештаи дека авионот можеби бил соборен со проектил, претседателот на казахстанскиот Сенат Маулен Ашимбаев рече дека „не е можно“ да се каже што би можело да го оштети леталото додека не заврши истрагата.

Портпаролот на Кремљ, Дмитриј Песков, даде сличен коментар, велејќи: „Мораме да го почекаме заклучокот од истрагата“, додаде Песков.

Руската новинска агенција Интерфакс ги цитира официјалните претставници дека авионот, кој стапил во употреба во 2013 година, бил подложен на проверка на одржување во октомври и дека пилотот имал „огромно искуство“, со повеќе од 15.000 часови летање.

Претседателот на Азербејџан Ерлајнс, Самир Рзаев, исто така, на новинарите им изјави дека авионот бил целосно сервисиран во октомври и дека нема знаци на технички дефект.

Но, тој рече дека е премногу рано да се утврди причината.

„Авионот е пронајден со црна кутија. По детална истрага, сите аспекти ќе бидат јасни“, рече тој.

Авиокомпанијата ги прекина летовите долж трасата на несреќата во очекување на завршување на истрагата.

Канцеларијата на главниот обвинител на Азербејџан соопшти дека „се испитуваат сите можни сценарија“.

Додека првите седум преживеани се вратија во земјата на 26 декември, Азербејџан одбележа национален ден на жалост. Погребите на четворицата загинати беа извршени во текот на денот, а во наредните часови и денови се очекуваат дополнителни погреби.

Националните знамиња беа спуштени на половина копје низ Азербејџан и се слушаа сигнали од возила, бродови и возови додека нацијата им оддаваше почит на жртвите од авионската несреќа напладне.

Официјални лица во Баку соопштија дека повредените пристигнале со специјален лет организиран од Министерството за вонредни ситуации на Азербејџан и биле придружувани од медицински професионалци.

Засега нема информации за состојбата на повредените, кои се меѓу 29-те преживеани во несреќата, од кои голем дел се здобиле со тешки изгореници.

Ајхан Соломон, генералниот конзул на Азербејџан во Актау, за новинарите изјави дека 26 од убиените се азербејџански државјани.

Надзорниот одбор на Азербејџан ерлајнс на 26 декември објави дека семејствата на загинатите ќе бидат обештетени со 40.000 мани (23.460 американски долари), додека повредените ќе добијат 20.000 мани (11.730 долари).

Покрај 42-те азербејџански државјани, на летот Ј2-8243 имало и 16 руски државјани, шест од Казахстан и тројца од Киргистан, соопштија официјални лица.

Меѓу преживеаните има и девет руски државјани, кои руското Министерство за вонредни ситуации на 26 декември ги превезе во Москва. Според руските здравствени власти, тројцата преживеани Руси се во критична состојба.

Иранскиот претседател Масуд Пезешкијан треба да отпатува за Русија на 17 јануари, објавија државните медиуми во Иран и Русија на 26 декември.

Цитирајќи го иранскиот амбасадор во Москва Казем Џалали, иранската новинска агенција Тасним рече дека „претседателот ќе ја посети Русија на 17 јануари и за време на посетата ќе биде потпишан договор за соработка меѓу двете земји.“

Русија и Иран се под строги финансиски санкции наметнати од западните земји и во последно време ја зајакнаа билатералната соработка на многу фронтови.

Западот го обвини Иран дека и обезбедува оружје на Русија за употреба против Украина, Техеран ги отфрли обвинувањата и покрај широката употреба на беспилотни летала од Иран во војната.

Премиерот Христијан Мицкоски очекува од Јавното обвинителство по допрен глас да преземе мерки во врска со информациите кои ги изнесе на вчерашната собраниска седница за пратенички прашања дека претходната власт физички го следела него како лидер на најголемата опозициска партија и оти наводно бил лидер на паравоена формација.

„Овие списи, извештаи или како да ги наречам дебрифинзи, се креирани на почетокот на 2020 година кога е изборна година. Замислете, една од безбедносните агенции, од оправдани причини нема да кажам која е, располага со вакви информации во кои што јас инспирирам, финансирам и организирам вакви терористички структури вооружени, а притоа не го информирала МВР. И се поставува прашањето зошто не го информирала. Одговорот е јасен, затоа што тоа беше техничкиот период и тогаш технички министер беше г. Наќе Чулев, зборувам во 2020 година. Ова било само начин преку монтажа да се обезбеди физичко покривање на лидерот на најголемата политичка партија во тој момент – ВМРО-ДПМНЕ. Останатото еве оставам до обвинителството, да видиме дали овој глас ќе допре до нив и дали тие ќе преземат некакви мерки, рече Мицкоски.

Прашан до каде е со реализација најавеното спојување на Агенцијата за разузнавање и Агенцијата за национална безбедност и дали има некаков предлог закон за спојување на агенциите, Мицкоски посочи дека се во подготовка реформи за кои ќе биде потребно време.

„Таа процедура нема да биде брза и се разбира нема да биде јавна. Кога ќе биде се’ завршено, а за тоа треба време, ќе има јавна дебата, ќе можат експертите да ги дадат своите мислења. Но, ние се подготвуваме на оваа реформа бидејќи оваа реформа најголемиот дел од НАТО земји ја имаат направено, од соседството таква е во Словенија, во Хрватска. Така што, да бидеме трпеливи затоа што сепак станува збор за системот за разузнавање и контраразузнавање на државата, изјави Мицкоски.

Премиерот Мицкоски вчера од собраниската говорница укажа на незаконско работење на дел од агенциите и службите задолжени да се грижат за безбедноста на граѓаните и државата, истакнувајќи ја неопходноста од реформи во работењето на службите.

Одговарајќи на прашање на пратеникот Јован Јаулески за нови моменти од спроведените истраги внатре во рамки на безбедносните структури, премиерот посочи дека претходната власт физички го следела него како лидер на најголемата тогаш опозициска партија, но и членови на неговото потесно семејство, неговата сопруга и синовите.

Од обвинителството денеска соопштија дека веќе има оформен предмет по изјавата на Мицкоски.

„Јавното обвинителство веќе има оформен предмет по допрен глас врз основа на вчерашната изјава на Претседателот на Владата на РСМ, за што Јавниот обвинител на РСМ на денешната средба веќе го информираше и премиерот. Предметот веќе е даден на постапување на надлежно обвинителство за да ги испита наводите, информираат од ОЈО.

Директорот на Инфективната клиника во Скопје, Фадил Цана вели дека во Северна Македонија нема простор за паника околу мајмунските сипаници и нагласи дека е запознат е со случајот во Косово.

Цана потсетува дека во државата досега нема регистрирано случај на мајмунски сипаници, а доколку се појави, вели дека се подготвени за справување со болеста.

„Запознат сум со случајот, имав долг разговор со директорот на Инфективната клиника во Приштина. Пациентот е стабилен, сѐ е под контрола во моментов, нагласува Цана.

Директорот појаснува дека станува збор за изолиран случај на граѓанин на Косово, кој работел подолго време во странство.

„Не е автохтон, туку е импортиран случај. Граѓаните кај нас може да бидат мирни. Нема простор за паника. Апсолутно сме подготвени во случај и кај нас да се појави лице со мајмунски сипаници. Може да се справиме со такви случаи. Имаме експерти, тоа е поле на Инфективна клиника, така што, болеста како болест ни е позната и се што може да се преземе околу тоа, вели директорот на Инфективната клиника.“, вели Цана.

Преносот на мајмунски сипаници од човек на човек може да се случи преку контакт со заразен материјал од повреда или течности од кожата, устата или половите органи, вклучително и преку допирање, близок контакт и полова дејност. Може да се распространува и преку воздушен-капен пат при зборување, кашлање или кивање.

Косовскиот институт за јавно здравје соопшти дека во Косово е потврден првиот случај на вирусот Мпокс или мајмунски сипаници.

Лицето заразено со овој вирус е 30-годишен државјанин на Косово. Тој бил хоспитализиран на Инфективната клиника на Универзитетскиот клинички центар на Косово на 24 декември по враќањето од Западна Африка и имал симптоми како треска, осип, промени на кожата, осип на лицето и рацете и чешање.

Италијанското Министерство за надворешни работи соопшти дека полициските власти во Техеран ја уапсиле новинарката Сесилија Сала, која била во Иран поради „новинарски активности“.

Министерството во соопштението на 27 декември рече дека Сала, која има подкаст наречен „Приказни“ кој го покрива животот на различни места низ светот, била приведен на 19 декември.

Причината за приведувањето не е наведена, но во соопштението се наведува дека амбасадорот од италијанската амбасада во Техеран бил во конзуларна посета „за да ги провери условите и состојбата на приведената Сала“.

„Семејството беше информирано за резултатите од конзуларната посета. Сала претходно имаше можност да оствари два телефонски разговори со своите роднини“, се вели во соопштението.

На 17 декември, Сала објави подкаст од Техеран за патријархатот во иранската престолнина.

Иран е рутински обвинет за апсење на двојни државјани и западни државјани под лажни обвиненија со цел да ги искористи за притисок врз западните земји.

Претходно овој месец, Реза Вализаде, двоен иранско-американски државјанин и поранешен новинар на Радио Фард (иранскиот сервис на РСЕ), беше осуден на 10 години затвор од Револуционерниот суд во Техеран под обвинение за „соработка со непријателска влада“.

Вализаде престана да работи за Радио Фарда во ноември 2022 година по една деценија служба. Тој се вратил во Иран на почетокот на 2024 година за да го посети своето семејство, но бил уапсен на 22 септември.

На неговите две судски рочишта, одржани на 20 ноември и 7 декември, претставникот на обвинителството наводно бил отсутен, а таа улога ја презел судијата.

Извори блиски до новинарот тврдат дека тој паднал во „безбедносна замка“ и покрај тоа што добил неофицијални гаранции од иранските безбедносни службеници дека нема да се соочи со правни проблеми по неговото враќање во Иран.

Иран е меѓу најрепресивните земји кога станува збор за слободата на печатот. Репортери без граници го рангираа Иран на 176-то место од 180 земји во својот Светски индекс за слобода на печатот за 2024 година.

Медиумски надзорник со седиште во Париз вели дека Иран сега е исто така еден од најголемите светски затворачи на новинари.

Меѓупланетарната сонда Паркер Солар успешно го направи најблиското прелетување до Сонцето во историјата и испрати сигнал до Земјата, објави во петокот НАСА.

Леталото помина на само 6,1 милиони километри од површината на Сонцето на 24 декември, летајќи низ надворешната атмосфера на Сонцето, позната како корона, во мисија што треба да им помогне на научниците да дознаат повеќе за ѕвездата најблиску до Земјата.

Патувајќи со брзина до 692.000 км на час, леталото издржа температури до 982 Целзиусови степени, се вели во соопштението на НАСА.

НАСА соопшти дека оперативниот тим во лабораторијата за применета физика Џон Хопкинс во Мериленд добил сигнал од сондата непосредно пред полноќ во четвртокот.

Се очекува леталото да испрати детални телеметриски податоци за неговиот статус на 1 јануари, додаде НАСА.

„Оваа студија одблиску на Сонцето и овозможува на Соларната сонда Паркер да направи мерења кои им помагаат на научниците подобро да разберат како материјалот во овој регион се загрева до милиони степени, од кое потекло е сончевиот ветер и како енергетските честички се забрзуваат до брзини блиску до брзината на светлината“, додава агенцијата.

Соларната сонда Паркер беше лансирана во 2018 година и постепено влегува во сè потесни орбити околу Сонцето, користејќи ја гравитацијата на Венера за време на прелетувањето.

Матичните лекари ќе добијат зголемена капитација, а пациентите проширена позитивна листа на лекови. Ова се дел од новините кои за идната година ги најави директорот на Фондот за здравството осигурување, Сашо Клековски.

Фондот за здравството осигурување има повеќе дилеми за тоа како да ја прошири позитивната листа, но приоритет ќе имаат лековите за кардиоваскуларни болести, оти како што рече директорот на ФЗО, Сашо Клековски, тие се причина за 60 отсто од смртните случаи во земјава.

Тој истакна дека лековите кои во моментот се поевтини од една кутија цигари и чинат од 50 до 100 денари, не би требало да бидат на позитивната листа.

„Треба да се ослободат средства за понови и поскапи лекови. Говорам за таму каде што товарот врз граѓаните е поголем. Според проценката од СЗО, 65 отсто од потрошувачката на лекови е платена од џебот на граѓаните. Тој процент мора да го намалиме, но и тука ни треба стратегија“, рече Клековски на брифинг со новинарите.

Од ФЗО најавуваат и поскапување на специјалистичките прегледи, иако како што велат, тоа нема да биде радикално.

„Цената на основен специјалистички преглед е 280 денари и таа е цената од пред повеќе од 10 години. Разгледуваме неколку опции. Цената нема да порасне како во приватните болници, но зборуваме за соодветно валоризирање на трудот на специјалистите. Зголемувањето на партиципацијата може да биде за 10 до 15 денари“, изјави директорот на ФЗО.

Во меѓувреме, Фондот и Министерството за здравство со поддршка од ЕУ преку нова стратегија ќе го решаваат проблемот со недостиг на кадри, особено во внатрешноста. На здравствените установи не им недостигаат само лекари и медицински сестри, туку и болничари и хигиеничари, но ретко кој сака да работи на овие позиции.

Според Клековски, неминовна ќе биде и регионализацијата, а тоа ќе значи функционирање на поликлиниките надвор од Скопје како дневни амбуланти. Болнички капацитети пак, ќе има само во неколку поголеми регионални центри.

Вработените со договор на дело повторно ќе извисат

Уште еден проблем на кој укажуваат од Фондот е нерешениот статус на голем дел од лекарите. Над илјада здравствени работници од целата државата чекаат трајно вработување, но нивните договори, според најавите од Клековски, нема да бидат трансформирани со закон.

„Сите јавни здравствени установи имаат обврска да поднесат барање до Министерството за здравство, но и до Министерството за финансии преку Фондот. Тоа е барање за нови согласности за вработување во 2025 година и треба да се реализира до 31 март 2025 како краен датум“, објасни Клековски.

Со одлука на ФЗО, на овие здравствени работници, договорите на дело им се продолжени за уште три месеци.

Таргетот на новите вработувања ќе биде за околу 1500 лица, но новото решение за кое размислуваат здравствените власти, отвора можност да не добијат трајно вработување оние кои сега работат со вакви договори, бидејќи на оглас ќе може да конкурира кој било.

„Теоретска шанса има, но станува збор генерално за средномедицински кадар. Не станува збор за лекари. Не верувам дека понудата на работна сила е толку голема. Во најголем дел од здравствената заштита има голем недостиг на овие кадри“, додаде Клековски.

Решавањето на работниот статус на околу илјада вработени во здравството кои имаат договор на дело, требаше да се реализира до крајот на оваа година. Министерот за здравство, Арбен Таравари зборувајќи за огромниот дефицит од кадри, рече дека до крајот на 2024 ќе има решенија барем за дел од нив.

Решение за овој проблем најави и еден од неговите претходници, екс министерот Фатмир Меџити, кој меѓу другото, ветуваше и дисперзија на кадри од Клиничкиот центар низ целата државата.

Министерот за јавна администрација Горан Минчев денеска (27 декември) изјави дека не е важно кога ќе биде донесено законското решение за правична застапеност, туку дека тоа треба да биде направено солидно и да не е предмет на политики и партии.

Законското решение, вели Минчев, треба да биде содржајно, квалитетно, долгорочно и да има вистинска примена.

„Правичната застапеност на етничките заедници е уставна категорија, која произлегува од Охридскиот рамковен договор. Во рамки на тоа посебно законско решение, мојот став беше тоа да биде направено солидно и да не е предмет на партии и политики, затоа што такви законски решенија не доведуваат во состојба како минатото законско решение, кое беше предмет на оценка на Уставниот суд“, рече Минчев на денешната прес-конференција во одговор на новинарско прашање дали по укинување на Балансерот од страна на Уставниот суд, во догледен рок ќе биде донесено ново законско решение за правична застапеност во јавната администрација.

Во врска со ова законско решение, како што подвлече, треба да бидат вклучени експерти од областа на Уставот.

Тој посочи дека втората фаза на имплементација на законското решение е многу поважна од временскиот период кога ќе биде донесено.

„Кога ќе биде креирано такво Нацрт предлог законско решение, тоа треба да биде испратено до Венецијанската комисија, да добиеме позитивно мислење и после тоа да го почнеме процесот на носење на тој закон“, рече Минчев.

Тој истакна дека кога не постоел балансерот имало поголем број на вработувања на етничките заедници, отколку кога е воведен.

„Многу фама се крева околу укинувањето на балансерот, но статистичките податоци го велат следното - Од 2001 до 2015 година не постоел балансер како дигитална алатка за правична застапеност на етничките заедници, а од 2015 година е воведен и траел до одлуката на Уставниот суд за негово укинување, во 2024 година. Интересен е податокот дека во овој период, кога не постоел балансерот имало поголем број на вработувања на етничките заедници, отколку кога е воведен“, рече Минчев.

Антикорупциската комисија во јануари годинава поднесе иницијатива до Уставниот суд за преспитување на алатката „балансер“, бидејќи сметаат дека со ова се прават злоупотреби при вработувањата.

Уставниот суд на 9 октомври го укина „балансерот“, по што од „Вреди“ најавија дека наскоро и официјално ќе биде предложен нов Закон за правична застапеност.

Турција планира да извезува електрична енергија во Сирија и да работи на обнова на енергетската инфраструктура, изјави турскиот министер за енергетика Алпарслан Бајрактар.

Тој најави дека ќе ја предводи турската делегација при утрешната посета на Сирија, каде ќе се разговара за снабдувањето со енергија, инфраструктурата и други прашања.

„Треба брзо да обезбедиме електрична енергија за делови од Сирија каде што нема струја, прво преку увоз. На среден рок планираме да го зголемиме инсталираниот производствен капацитет“, посочи Бајрактар.

Министерот додаде дека Анкара може да соработува со новата сириска влада на полето на екстракција на нафта и природен гас, истакнувајќи ја можноста за изградба на нафтовод помеѓу Сирија и Турција, што би бил поврзан со постојниот нафтовод Ирак-Турција.

Падот на владата на Башар ал Асад од рацете на бунтовниците, вклучително и фракциите поддржани од Анкара, практично ја направи Турција доминантен странски актер во Сирија на сметка на Иран и нејзиниот сојузник Русија.

Турција и Иран со години се натпреваруваат за влијание на Јужен Кавказ, а се чини дека ова ривалство сега се прошири и на истокот.

Претседателот на Германија Франк-Валтер Штајнмајер денеска (27 декември) го распушти германскиот Парламент и закажа предвремени парламентарни избори на 23 февруари. Ова следува откако трипартиската владејачка коалиција предводена од канцеларот Олаф Шолц се распадна.

Шолц го загуби гласањето за доверба во парламентот претходно овој месец, по повлекувањето на Слободната демократска партија (ФДП), чиј лидер е министерот за финансии Кристијан Линднер. Со тоа, владата остана без поддршка на парламентарното мнозинство.

Губењето на довербата го означи фактичкиот почеток на изборната трка за нов канцелар на Германија.

Според досегашните анкети, фаворит за наследник на Шолц е лидерот на конзервативната коалиција Христијанско-демократска/Христијанско-социјална унија (ЦДУ/ЦСУ), Фридрих Мерц.

Тој ја обвини владата за преголеми регулации кои го задушиле економскиот раст.

Социјалдемократската партија на Германија (СПД) на Шолц во повеќето анкети заостанува зад ЦДУ/ЦСУ за повеќе од 10 процентни поени.

Крајнодесничарската партија „Алтернатива за Германија“ (АфД) исто така ја надминува СПД во анкетите, иако со мала предност. На четврто место засега се наоѓаат „Зелените“.