„Не има доста, нас равногорците. Во Република Српска не има повеќе отколку припадниците на вооружените сили на БиХ“, изјави за Радио Слободна Европа Јово Вукељиќ, претседател на Равногорското движење во Добој, на северот на Босна и Херцеговина. Според достапните информации, вооружените сили имаат околу 9.000 припадници.
Вукељиќ вели дека равногорците се активни во сите „српски земји“, а според официјалните податоци, на територијата на Босна и Херцеговина дејствуваат вкупно 16 четнички здруженија.
Податоците за вкупниот број членови и симпатизери не се познати, а Вукељиќ посочува дека тие не се за јавноста „од безбедносни причини“. За 66-годишниот пензионер, сите четнички здруженија се легитимно правно лице, бидејќи тие се регистрирани во судовите во Република Српска.
„Во нашето движење, ние ја негуваме традицијата на равногорското движењето на генералот Дража Михаиловиќ од моментот на настанување на движењето, а тоа е на крајот на 18-от, почетокот на 19-от век, што значи 150 години“, вели Вукељиќ. Тој смета дека за четниците „погрешно се учи во училиштата, дека се предавници и фашисти, и тоа е поради комунистичкиот режим“.
„Дури и Србите не ја знаат историјата на четничкото движење. Во Добој има многу Бошњаци, јас сум со некои од нив секој ден и пиеме кафе. Јас не сум против муслиманите, зборувам против комунистичкиот режим. Ние не оправдуваме никакво злосторство што четниците го сториле каде било, но не ги оправдуваме ниту злосторствата на комунистите“, вели Вукељиќ.
На прашањето на РСЕ за обвинението против тројца членови на Равногорското движење од Вишеград, кои се изјаснија за невини на 22 февруари за поттикнување расна, национална или верска омраза и нетрпеливост во Вишеград во 2019 година, за време на собирот на движењето Равногорски четник, за што го обвинија Обвинителството на БиХ, Вукељиќ вели:
„Ги охрабрувам муслиманите во Вишеград да не се плашат од четниците. Никогаш нема да направиме проблем. Ние ги наследуваме вредностите на четничката армија и војската на Република Српска“.
Палмер: Евро-атлантските интеграции значат подобра иднина за БиХ
Душан Сладојевиќ, Ристо Лешиќ и Славко Алексиќ беа обвинети дека се членови на четнички здруженија. Обвинението од декември 2020 година, меѓу другото, тврди дека првообвинетиот Сладојевиќ и обвинетиот Алексиќ учествувале во постројување, користејќи воена терминологија. По тој повод, Лешиќ исто така отпеаа песна, величајќи го четничкото движење. Песната со стихови „Повторно ќе има пеколна и крвава Дрина, еве ги четниците од српските планини“, за бранителот на првообвинетиот Сладојевиќ Зоран Периќ е „во согласност со статутот на здружението “.
Дали државата дозволува „четнизација“?
Во Извештајот за безбедноста во БиХ од 2017 година, Министерството за безбедност наведува дека Равногорското четничко движење „бидејќи промовира меѓуетничка поделба, има негативно психо-социјално влијание врз населението и припадниците на конститутивните народи во БиХ кои претставуваат демографско малцинство во одредени области на БиХ.“
Според Агенцијата за разузнавање и безбедност на БиХ, „одредени водачи, активисти и групи од овие структури во пошироката област на БиХ користат различни прилики, односно собири и верски церемонии, за да манифестираат одредени форми на различни начини, индивидуален или групен, нетолерантен, провокативен однос кон припадниците на други нации и религии, величајќи ги карактерот и работата на лицата обвинети за злосторства според меѓународното хуманитарно право, и оние од Втората светска војна и минатото.
Сите заедно, оценува Министерството во тоа време, испраќа загрижувачки пораки за неможноста да се живее заедно во тие области. Исто така, беше истакнато дека „провокативни и деструктивни активности на голем број навивачки групи и блиски ултрадесни организации и движења познати по екстремно радикални (дури и неофашистички и неонацистички) настапи на спортски и други јавни настани во Босна и Херцеговина се најчести во етнички чувствителни средини.
Во писмениот одговор до РСЕ, министерот за безбедност Селмо Цикотиќ кратко изјави: „Четничките и другите ретроградни здруженија, според мое мислење, им нанесуваат најголема штета на оние во чие име наводно дејствуваат“. Тој притоа не наведува дополнителни информации дали овие прашања ќе бидат опфатени со новата Стратегија за борба против тероризмот, да бидат подготвени.
Нејра Вељан од невладината организација „Атлантска иницијатива“ е една од авторите на истражувањето „Историја, идеологија и структура на современото четничко движење“. Таа за РСЕ вели обвинение е исклучително важно. „Првенствено затоа што ја подигнува легитимноста на судството - кое често беше цел на јавноста затоа што не влијаеше на собирите и јавните настапи на членовите на четничките здруженија. Исто така, мислам дека за повратниците во Вишеград, Сребреница и цела источна Босна, ова е јасна порака: дека институциите на БиХ - поточно судството, се грижат за нивното чувство на безбедност “, вели таа.
Националистите ги изгубија најголемите градови во Босна
Од друга страна, смета Вељан, се испраќа јасна порака дека промовирањето говор на омраза во јавноста е неприфатливо. „Овој прв чекор во овој поглед, само обвинението, придонесува за општо спречување на ширење на говор на омраза“, додаде тој.
„БиХ страдаше поради четниците“
Четничките здруженија беа идентификувани како закана за националната безбедност на БиХ во Стратегијата за спречување и борба против тероризмот 2006-2009 година. Два документа подоцна тоа не ги содржеа.
Поранешниот министер за безбедност Фахрудин Радончиќ за РСЕ изјави дека здруженијата неспорно придонесуваат за поттикнување на најтешка етничка, верска и национална омраза.
„Затоа, како и во сите сериозни демократски општества, тие треба да бидат кривично санкционирани. Не знам како тие беа отстранети од стратегијата за борба против радикализмот, а првото обвинение е добра вест и треба да стане судски стандард, така што за ваквите докажани злосторства, со фер и ефикасно судење, сите треба да носат лични последици “, рече Радончиќ.
Вељан смета дека другите проблеми биле поважни при изготвувањето на новите стратегии. „Во периодот кога се пишуваше Стратегијата за борба против тероризмот 2015-2020, акцентот беше ставен на повратниците од странските боишта, што беше најголем безбедносен проблем за државата во тоа време“, рече Велјан.
Поранешниот министер е на мислење дека БиХ претрпе премногу поради четничката идеологија, „што исто така доведе до геноцид во Сребреница, масовни убиства и силувања и невидено малтретирање и протерување на стотици илјади луѓе, до сега станете дел од легалните идеолошки или национални навивачи на Босна и Херцеговина и регионот“.
„Проблемот е во историскиот ревизионизам“
За Велјан рехабилитацијата на четничкото движење иницирана во јавната сфера на поранешна Југославија во 80-тите години на минатиот век беше зајакната и насочена со воената пропаганда и злосторствата извршени во БиХ и Косово и напредуваше со постхумната рехабилитација на четничкиот командант од Втората Светска војна Драгољуб Михаиловиќ.
„Михаиловиќ, кој беше погубен од комунистичките власти во 1946 година, беше рехабилитиран од судот во Белград во 2015 година, што дополнително го охрабри историскиот ревизионизам и негирањето на злосторствата извршени од четниците, не само во Втората светска војна, туку и во војните во 90-тите години“, објаснува Вељан.
За неа, историскиот ревизионизам е еден од најголемите предизвици на 21 век, „и неговата распространетост во поранешна Југославија е загрижувачка“. „Еден од главните столбови на идеологијата на десничарските групи низ цела Европа, во својата суштина, има историски ревизионизам - поточно, негирање на холокаустот“, подвлекува Велјан.
Таа смета дека е исто така важно да се наведе дека идеологијата на четничкото движење не може да се оддели од концептот на голема Србија. „Движењето е всушност најрадикалната манифестација на напорите за постигнување на оваа цел. На тој начин, четничките групи претставуваат режим на работа за реализација на голема Србија, и додека формите на четничкото движење се менуваат со текот на времето, таа возачка идеологија преживува “.
