Кога Драган и група сограѓани Срби пристигнаа на белградскиот аеродром Никола Тесла во јуни 2023 година, тоа беше со документи кои сведочат за неколку месеци работа во странство за руска градежна компанија.
Вистината, сепак, беше многу поинаква: сите се враќаа во својата татковина од боиштата во Украина, каде што се бореа во руската јуришна единица „Волк“ по кратка борбена обука на воените полигони надвор од Москва.
Групата беше најновиот доказ за подземен систем кој обезбедува меѓународно покритие за „тури“ од Балканот до првите линии на руската тековна војна против Украина - децениски конфликт што започна со анексијата на Крим во 2014 година, а потоа експлодираше во целосна инвазија кога десетици илјади руски редовни сили се прелеаја преку границата во февруари 2022 година.
Иако нивните слики повремено се објавуваа (со замаглени лица) на Телеграм, шифрирана платформа популарна меѓу војниците од двете страни, нема сигурни проценки за тоа колку Срби се бореле заедно со Русите, а таквите доброволци остануваат цврсто затворени особено, кон западните новинари.
Министерството за внатрешни работи на Србија, Министерство за надворешни работи и српската безбедносно-разузнавачка агенција (БИА) одбија да одговорат на прашањето на РСЕ за тоа колку нејзини граѓани моментално се вклучени во конфликтот.
Но, РСЕ можеше да интервјуира еден од нив за неговиот ангажман како платеник, откако му даде анонимност со цел да добие детален извештај за неговото осуммесечно искуство во 2022-2023 година.
„Драган“, кој помина два месеци на обука и уште шест под договор за да се бори во Украина, им достави на новинарите на РСЕ документи и фотографии што им овозможија да го потврдат наративот претставен овде преку независни извори и отворени податоци, освен ако не е поинаку наведено.
Приказната на Драган за погрешната доверба во несигурните посредници и суровите команданти покажува како Србите делумно намамени од „братската“ волја патуваат во Русија за набрзина да бидат обучени за војување и да бидат испратени да се борат.
Исто така, приказната дава редок поглед на навидум постојан прилив на жртви меѓу српските и другите балкански државјани во Украина, како и неисполнетите ветувања и други причини поради кои Драган одлучи да не се врати во Русија или во рововите.
„Човечкиот живот им е вреден исто како и во времето на Јозеф Сталин“, изјави Драган за РСЕ, повикувајќи се на наследството на најбруталните и најозлогласените советски диктатори за да го опише своето искуство како платеник.
„Тоа е еден огромен бизнис, во кој се убиваат обични луѓе - мобилизирани или платени, сеедно“, истакнува Драган.
Учеството во странски војни е кривично дело што може да донесе затворска казна од осум години откако Србија ги заостри своите закони во 2015 година, а јавните предупредувања на српскиот претседател Александар Вучиќ против тоа се заострија од почетокот на 2022 година.
Сепак, неговата земја кандидат за членство во ЕУ, исто така, избегна да се приклучи на санкциите на блокот против Русија и ги задржа трговските и дипломатските врски со Москва. Анкетите покажуваат дека речиси половина од 7-милионските жители на Србија сè уште ја сметаат Русија за свој главен сојузник (многу пред Кина), а симболот „Z“ за поддршка на руските воени напори е вообичаена глетка во Србија.
Исцрпното истражување на српските судски досиеја од 2014 година покажува дека и покрај официјалната потврда дека стотици Срби се бореле во Украина во првите неколку години од конфликтот - има само 37 пресуди за учество во украинската војна и уште една за организирање учество. Само шест резултирале со затворски казни, а само еден од нив вклучуваше активности по ескалацијата во 2022 година.
Во моментов нема кривично гонење на наводните борци.
Според ограничените документи за идентификација обезбедени од судовите, Драган, кој е во раните 30-ти години, никогаш не бил кривично гонет. Но, тој отпатува на обука во Москва во средината на ноември 2022 за да биде испратен во војната во Украина врз основа на плановите што ги договорил детално со друг српски државјанин, Дејан Бериќ.
Бериќ остана во странство откако им се придружи на руските сили во Украина во 2014 година и има „пасош“ од сепаратистите поддржани од Русија во окупирана Украина. Тој се нарекува себеси „воен известувач“, но српските власти во отсуство го истражуваат за учество во војната. Бериќ никогаш не криел дека ги пречекува српските борци во конфликтот од 2014 година, а неговото последно видео на Јутјуб во стилот на регрутирање на 13 септември тврди дека тој требало да тргне на патување низ Русија како дел од „командата на Путин“.
Бериќ и босанскиот Србин по име Давор Савичиќ се поврзуваат со руска борбена единица „Волк“, од нејзиното формирање околу времето на инвазијата во 2022 година. И двајцата отворено зборуваа уште минатата година за регрутирање Срби за војната, вклучително и преку озлогласената група Вагнер, и покрај ризикот од гонење од српските или босанските власти.
Драган рече дека иако бил наведен да верува дека Бериќ ќе се придружи или ќе ги води него и другите српски војници, тој го видел во Украина само двапати кога Бериќ бил таму за да снима промотивни видеа.
Тој рече дека го видел Савичиќ, за кого босанските власти се сомневаат дека е платеник на Вагнер, во Авдијевка и Бахмут, два украински града кои на крајот беа уништени од борбите меѓу руските и украинските сили кои предизвикаа цивилни жртви и принудија десетици илјади жители да избегаат.
Ниту Бериќ, ниту Савичиќ не одговорија на прашањата на РСЕ испратени преку социјалните мрежи.
Драган немал претходно воено искуство надвор од неговиот задолжителен шестмесечен воен рок, а тој за РСЕ изјави дека никогаш не бил вклучен во националистички групи, ниту пак бил особено активен политички. Но, привлечен од изгледите „да му помогне на братскиот руски народ“ и рускиот пасош што Бериќ му го ветил, но никогаш не го добил, Драган си купил сопствен авионски билет до меѓународниот аеродром во Москва Внуково преку Турција.
„Платата и парите не беа мојот мотив“, рече тој.
Запрашан за финансиските услови на договорот, Драган рече дека добил 110 000 рубљи (околу 1215 долари) во готовина за секој од двата месеци обука, и околу двојно повеќе од таа бројка за секој од шесте месеци во кои се борел во Украина. Просечната месечна плата во тоа време во Србија била околу 808 долари.
Драган рече дека бил пречекан на аеродромот Внуково од човек кој се претставил како Дима и за кој Драган разбрал дека е офицер на руската воена разузнавачка служба ГРУ. РСЕ не можеше да го потврди официјалниот статус на Дима. Дима го придружувал до снежен паркинг и бело комбе со затемнети стакла на 45 минути возење.
„Излеговме од автопатот во некои населени места. И во еден момент почнаа да се појавуваат воени порти“, рече Драган.
„Сè околу нас беше воено. Стражарите само стоеја во место и поздравуваа и ги отворија портите без да кажат нешто“.
Од приказот на Драган за патувањето и сликите што тој ги достави, РСЕ можеше да потврди дека бил однесен во воениот полигон Алабино западно од Москва. РСЕ, исто така, ги спореди деталите од фотографиите на Драган со слики од видеото на Бериќ од Алабино и потврди дека се направени на истата локација.
Драган беше одведен во шатор со други српски регрути, а за следните два месеци обука во Алабино, Дима и уште еден наводен офицер на ГРУ, кој се вика Олег, биле задолжени за нив.
Драган процени дека имало околу 25 Срби со него во Алабино во следните осум недели. Петмина, рече тој, дале отказ пред да го завршат тренингот. Имаше Срби од Србија, рече тој, но и од Република Српска во Босна и Херцеговина, Црна Гора, Северна Македонија, па дури и етнички Србин од Франција. РСЕ не можеше самостојно да ја потврди таа информација.
Драган рече дека потпишал шестмесечен договор со приватна воена компанија во шаторот на Дима и Олег, иако не можел да обезбеди копија од договорот или фотографија.
„Можете да видите во договорот дека нема никаква врска со руското Министерство за одбрана, туку дека е приватна воена компанија ООО Редут“, изјави тој за РСЕ.
Истражувачките единици Система и Шеми на РСЕ претходно потврдија дека Русија користела компанија наречена „PMC Redut“ во тоа време за да регрутира и испорачува борци во Украина.
Како што откри РСЕ во октомври 2023 година, единицата „Волк“ била една од најмалку 20-те формации кои се бореле во Украина под ознаките Редут.
Оттогаш, делумно како резултат на срамот што го чувствува Кремљ по бунтот на шефот на Вагнер, Евгениј Пригожин против рускиот одбранбен естаблишмент во јуни 2023 година, платениците кои се упатија кон Украина склучија директно договори со руското Министерство за одбрана и беа консолидирани под него.
Драган рече дека месечните плаќања во готовина ги доставувал човек кој се нарекувал со кодно име „Амур“. Истрагите на РСЕ ги потврдија врските на Амур со Редут и го идентификуваа како командант на платеничките сили активни во окупираните области на Украина. Истото истражување покажа дека Амур им наредил на тие сили да соберат поединци за сослушување и да ги фрлат во „јами“ пред тој лично да ги испрашува и измачува затворениците.
Драган немаше поплаки за неговиот двомесечен процес на борбена обука, кој рече дека се одвивал од 9 до 17 часот, шест дена во неделата.
Тој беше дел од единицата наречена 1-ва диверзионско-извидувачка нападна бригада „Волци“ (1-я ДРШБр Волки) и рече дека групата била обучена од четворица инструктори за кои тој сфатил дека се членови на силите за специјални операции на руската војска.
Тој и неговите колеги специјализанти се школувале за пукање, пилотирање со беспилотни летала, медицинска помош и учествувале во борбени и други симулации.
По два месеци во Алабино, Драган се вклучи во војната во Украина во јануари 2023 година.
Тој даде многу детали за тоа каде бил распореден неговиот тим што РСЕ можеше да ги потврди преку фотографии и други дигитални индиции. Тие водеа битки во близина на Лисичанск во областа Луганск и во близина на Авдијивка во областа Доњецк. Тие беа испратени и во Соледар, град со предвоено население од околу 10 000 жители во регионот Бахмут кој беше заземен од руските сили во јануари 2023 година.
Драган рече дека броел околу 70 други Срби во текот на неговото осуммесечно искуство, иако како што рече многумина биле испратени во борба со многу помалку обука и целосно неподготвени за битка.
„Ние сме единствените кои имавме цели два месеци обука. Другите имаа од пет до 14 дена“, рече Драган.
Тој го наведе случајот со еден Србин за кој рече дека поминал и низ Алабино за уште пократок период на обука. Српските медиуми на почетокот на август 2023 година сугерираа дека Емрах Зорниќ, од Нови Пазар во југозападна Србија, мистериозно се појавил во Украина пред да биде убиен обидувајќи се да им „помогне на ранетите и цивилите“.
Но, Драган тврдеше дека Зорниќ бил борец кој поминал едно попладне на обука во Алабино пред да му дадат оружје „и тоа беше тоа“. Иако семејството на Зорниќ беше муслиманско, во обид да се прикаже како православен од политички причини, руските медиуми покажаа дека неговата погребна церемонија во југозападниот град Тамбов ја води православен свештеник. Исто така, се тврди дека Зорниќ бил парохијанец во Тамбов, град на околу 350 километри од украинската граница -што е практично невозможно, бидејќи поминал таму само неколку дена на пат од полигонот во близина на Москва до Луганск во источна Украина.
Како датум на неговата смрт беше наведен 17 април 2023 година, што одговара на временската линија на Драган во Украина. Бериќ, „воениот репортер“ кој го регрутира Драган, излезе на руската телевизија во август за да ја признае смртта на еден неименуван Србин убиен „во Бахмут“.
Во истата програма, Савичиќ, босанскиот Србин, исто така поврзан со „Волците“, рече дека никогаш не испраќал необучени поединци да се борат, но призна дека многу „зависи од тоа колку брзо некој може да научи“.
Драган проценува дека 15 Срби загинале за време на неговата полугодишна борба во Украина, иако тој број е невозможно независно да се потврди.
По шест месеци во Украина, во јуни 2023 година, Драган рече дека е разочаран од она што го видел во руската армија. Од негова перспектива, „бизнисот и корупцијата цветаат“, а „Русите, такви какви што ние Србите ги замислуваме и сметаме - постојат во многу мал процент“.
Тој рече дека му било јасно и дека никогаш нема да го добие рускиот пасош што му го ветил Бериќ.
Пред да се врати во Србија, на Драган му беше даден документ во кој се вели дека работел за московската компанија Монте Градња, во случај српските гранични службеници да се сомневаат. Документот, во кој имаше увид РСЕ, го има печатот на компанијата и потписот на нејзиниот единствен основач и генерален директор, Рајко Бацковиќ.
Монте Градња не одговори на прашањата, но РСЕ ја откри врската помеѓу Бачовиќ и Савичиќ преку руската компанија наречена „Волф груп“, која како своја главна дејност ја наведува изградбата на станбени згради.
Осомничен во Босна дека се приклучил на борбите во Украина, Савичиќ им даде слично објаснување на новинарите по патувањето во странство во 2016 година, велејќи дека бил ангажиран за извршување на градежни работи. Минатата година, мајката на српскиот волонтер кој се борел во Украина, Вукашин Стевановиќ, за Би-Би-Си изјавила дека нејзиниот син „работи во градежништво“.
