Беше полноќ во Техеран и 10 навечер во Белград на 13 април и требаше да започне масовна кампања за дезинформации.
Во тоа време, Иран штотуку го започнуваше еден од своите најголеми напади со беспилотни летала и ракети против Израел, зголемувајќи ги веќе растечките тензии на Блискиот Исток.
Во бурниот свет кој внимателно ги следеше вестите, еден нејасен медиум на српски јазик почна да објавува написи за иранскиот напад со огромна брзина, повеќе од 100 стории секој час, иако фактите и деталите беа малку.
Голем дел од информациите потекнуваа од канали на Телеграм руски јазик, мрежата РТ финансирана од Кремљ или други медиуми управувани од руската држава.
Неколкумесечното истражување на Балканскиот сервис на РСЕ утврди дека е дел од поширока про-Кремљ дезинформативна мрежа, која користи автоматизација за брзо создавање на стотици вести, често базирани на содржина од руски медиуми забранети од ЕУ.
Како работи мрежата?
Во февруари, „Вигинум“ - француското владино тело кое ги следи странските дигитални препреки, објави извештај за проруската пропагандна мрежа што ја нарече „Портал Комбат“.
Идентификуваше околу 193 веб-страници кои имаа за цел нашироко да шират информации од проруски извори, како и од руски новински куќи и институции.
Четири месеци РСЕ следеше веб-страници на повеќе јазици насочени кон публиката во Босна и Херцеговина, Албанија, Северна Македонија и Србија, неприкосновената главна цел на пропагандата во периодот што го следеше РСЕ.
Истрагата на РСЕ се фокусираше на глобалната операција, покажувајќи како „статиите“ автоматски се генерираат и се објавуваат во бранови, завршувајќи на веб-страници на локален јазик каде се маскираат како легитимни извори на вести - растечки тренд во светската војна за дезинформации.
Симпатии со Русија
Балканот долго време се покажа како плодна почва за проруски наративи, особено во Србија, чиј претседател Александар Вучиќ се додворуваше на пријателски односи со рускиот претседател Владимир Путин, а истовремено се залагаше за членство во ЕУ.
Анкетата низ Западен Балкан од страна на Меѓународниот републикански институт (ИРИ) објавена на 14 мај покажа дека, додека мнозинството испитаници од Албанија, Косово, Босна, Црна Гора и Северна Македонија ја осудиле руската агресија во Украина, а 49 отсто од Србите ја гледале како „оправдано“.
Балканските верзии на веб-страниците на „Портал Комбат“ беа неверојатно слични на различни јазици. Сите лажни веб-страници за вести кои го таргетираа регионот што го следеше РСЕ имаа ист распоред, структура, па дури и име: Правда или вистина.
Дигиталната форензика покажува колку брзо се креирани веб-страниците. Првата веб-страница на Правда, на српски -- Pravda-rs.com-- беше регистрирана на 20 март. Неколку дена подоцна -- и за неколку секунди еден од друг, беа регистрирани уште три домени на Правда: на босански, македонски и албански јазик.
Автоматизирани лажни вести: Како содржината се шири толку брзо?
Од 22 март до 20 јули на тие четири веб-страници беа објавени вкупно 70.719 вести. Но, најголемиот дел од написите, повеќе од 67.000, се појавија на страницата на српски јазик.
Фокусирањето на веб-страницата на српски јазик и овозможи на РСЕ да следи како проруската содржина се шири на повеќе платформи за само неколку минути.
Повеќето содржини што се појавуваат на четирите веб-страници се чини дека се преземени од про-Кремљ канали на Телеграм. Процесот на автоматизација на мрежата е толку ефикасен што времето помеѓу објавувањето на канал на Телеграм и појавувањето на сајтовите на Правда се движи од само три до 12 минути.
Операцијата за дезинформирање исто така користи руски платформи како VK Video и Yandex за преведување, производство и дистрибуција на содржината.
Евтина руска пропаганда
И покрај сета нејзина очигледна софистицираност, Вигинум забележува во својот неодамнешен извештај дека веб-страниците во мрежата на „Портал Комбат“ што тие ја истражуваа генерално не привлекуваат голема читателска публика.
За сајтовите што го таргетираат Балканот, Similarweb, услуга која ги следи посетите на регистрираните веб-страници, известува дека најактивната страница, Pravda-rs[.]com, имала помалку од 5.000 посети во јуни.
Сепак, дали кампањата била ефикасна, речиси и не е важно, тврди експертот за дезинформации Питер Бензони, со оглед на занемарливите трошоци за генерирање на дезинформациите.
„За Русија, ова е информациска војна. Исто како и со беспилотните летала, нападите со ниски трошоци кои не успеваат во 99 проценти од времето се оправдуваат со 1 процент што успеваат. Овие веб-страници се беспилотни летала на информациската војна“, вели за РСЕ Бензони, истражувачки аналитичар во Алијансата за обезбедување демократија на германскиот Маршалов фонд со седиште во Вашингтон.
Дезинформации за Украина
Војната на Русија против Украина е најпопуларна тема на српската веб-страница, со стотици непроверени извештаи од бојното поле, во кои често руските војници се етикетирани како „наши“, а оние што се борат на украинската страна како „непријатели“.
Иако меѓународните вести генерално не се истакнати, бидејќи има помалку канали на Телеграм кои се посветени на тоа, настаните на Блискиот Исток на 13 април се покажаа како исклучок, открива РСЕ.
Во текот на ноќта меѓу 13 и 14 април, нападите на Иран врз Израел не само што „експлодираа“ на српскиот сајт, туку и на оние на албански, македонски и босански јазик.
Бројот на статии, кој на српскиот сајт обично изнесуваше околу 500-600 дневно, се искачи на повеќе од 1.000 на 14 април. Уште поголема активност беше забележана на преостанатите три веб-страници на Балканот.
Мрежата зеде содржина од популарни и истакнати руски блогери, а нивните објави беа синхронизирано објавени на сите четири сајтови на балкански јазик.
Покрај бројните видео клипови со сомнителна автентичност, беа објавени многу написи во кои се оправдува нападот на Иран, како и разни неосновани тврдења за она што Вашингтон наводно однапред го знаел.
РТ, кој Стејт департментот на САД го опишува како клучен играч во апаратот за дезинформации и пропаганда на Кремљ, е блокиран во Европската унија, Канада и други земји по целосната инвазија на Русија врз Украина во февруари 2022 година. Во мај, блокот го суспендираше емитувањето на уште четири руски медиуми.
Но, руските медиуми, користејќи лажни веб-страници за вести, како оние што ги истражува РСЕ, најдоа задна врата за европската публика, со голем дел од забранетите медиумски содржини поставени на овие страници, објаснува Бензони.
„Без разлика дали станува збор за дослух или не, навистина не е важно - тие забележуваат повеќе гледачи на содржината на руските државни медиуми како чиста придобивка, без разлика на векторот“, додава Бензони.
