Пред неколку недели, се чинеше дека ретките елементи, критичните минерали и другите природни ресурси се само уште еден фактор во напорите да се стави крај на руската војна против Украина.
Тие сега се во самиот центар и главен фокус на американските разговори со Киев, како и пат за интензивирање на дипломатските активности во кои се вклучени и Москва, Европската унија и други, додека руската инвазија влегува во својата четврта година.
На 25 февруари се појавија силни индикации дека е постигнат договор и дека украинскиот претседател Володимир Зеленски ќе дојде во Вашингтон подоцна оваа недела за да го потпише.
Договорот ќе го опфати заедничкиот развој на критичните украински минерали и други природни ресурси, како што се нафтата и гасот, според повеќе медиуми, повикувајќи се на неидентификувани извори во украинската влада. Извештаите велат дека договорот е рамка за широк економски договор кој би вклучувал експлоатација на ретките минерали.
Сè уште не е јасно дали договорот носи одредени американски безбедносни гаранции или дали Вашингтон се обврзал да испрати дополнителна воена помош, објави Ројтерс. Сепак, официјален претставник на украинската влада, цитиран од АП, рече дека Киев се надева дека потпишувањето на договорот ќе обезбеди континуирана воена поддршка на САД што итно и е потребна на Украина.
Сè уште нема официјална потврда од САД, иако претседателот Доналд Трамп изјави дека украинскиот претседател Володимир Зеленски сака да дојде во Вашингтон за да го потпише договорот.
„Го слушам. Слушам дека доаѓа во петок“, им рече Трамп на новинарите во Белата куќа, додавајќи дека Зеленски „би сакал да го потпише со мене“.
Блумберг претходно објави дека се очекува украинскиот кабинет да препорача потпишување на договорот на 26 февруари, а АФП цитираше висок украински функционер дека владата „работи на деталите“ и дека „размислува за посета на Вашингтон во петок за да го потпише договорот“. Ројтерс цитира два неидентификувани извори кои велат дека Зеленски планира да отпатува во Вашингтон на 28 февруари за да се сретне со Трамп.
„Фајненшл тајмс“ ги цитираше украинските официјални лица дека Киев сега е подготвен да го потпише договорот откако САД „се откажаа од своето барање за 500 милијарди долари потенцијален приход од експлоатација на ресурсите“. Весникот истакна дека нацрт-договорот не вклучува конкретни американски безбедносни гаранции за Украина против руски напад, што беше една од поплаките на Киев за претходните верзии на договорот.
Извештаите за договор доаѓаат помалку од еден месец откако Трамп на 3 февруари рече дека неговата администрација „се обидува да склучи договор со Украина за да ги добие нивните ретки земјини и други минерали за она што им го даваме“, наведувајќи го прегледот на размената: Американската помош, вклучително и десетици милијарди долари главно воена поддршка што Вашингтон веќе ја обезбеди, во замена за пристап до клучните минерали.
Оттогаш, како што се појавија повеќе детали, спорот за украинските резерви на критични минерали влезе во дискусии на Минхенската безбедносна конференција од 14-16 февруари и остра јавна размена на критики меѓу Трамп и украинскиот претседател Володимир Зеленски, кој рече дека го отфрлил првичниот предлог на САД, делумно затоа што нема конкретни безбедносни гаранции.
Белата куќа се чини дека ги засили напорите за постигнување договор со Киев за критичните минерали во светлината на тие настани, а Трамп на 24 февруари рече дека очекува Зеленски да дојде во Вашингтон во рок од две недели за да го потпише договорот. Украинскиот вицепремиер Олха Стефанишина претходно во текот на денот изјави за мрежата Х дека разговорите за договорот се во „финална фаза“ и дека „речиси сите клучни детали се финализирани“.
Неколку часа подоцна, рускиот претседател Владимир Путин ненадејно додаде нов елемент во трансатлантските дискусии за критичните минерали, што изгледаше како обид да се комплицира патот до договорот меѓу САД и Украина. Тој претседаваше со состанок на високо ниво за ретките метали и им понуди на САД шанса заеднички да ги истражуваат руските наоѓалишта, додавајќи: „Ние несомнено, сакам да нагласам, имаме значително повеќе ресурси од овој вид од Украина“.
Путин зборуваше откако Трамп ги поздрави можностите за блиска американско-руска економска соработка во случај на мировен договор. Тој се осврна на чувствително прашање во срцето на неговата војна против Украина и веројатно ќе биде голема спорна точка додека продолжуваат напорите за завршување на војната, сугерирајќи дека потенцијалните договори за истражување на ретки минерали би можеле да вклучуваат наоѓалишта во деловите на источна Украина окупирани од Русија, во регионот богат со ресурси познат како Донбас.
Украинската вицепремиерка Јулија Свириденко на прес-конференција на 23 февруари рече дека „околу 350 милијарди долари од овие корисни критични минерали“ се наоѓаат на територијата окупирана од Русија.
Со 3,8 милиони тони, руските резерви на ретки земјини елементи се петти по големина во светот, покажуваат податоците на Американскиот геолошки институт. Главните руски компании за рударство и производство на ретки елементи беа национализирани по почетокот на инвазијата на Украина и сега се под контрола на Росатом, државната нуклеарна компанија, која има силни врски со затворањето на соработникот на Путин, Михаил Ковалчук, објави Система, истражната единица на Рускиот сервис на РСЕ на 25 февруари.
Ретките земјени елементи се класа од повеќе од 17 минерали - вклучувајќи итриум, цериум и лантан - кои се наоѓаат во трагови низ површината на Земјата. Тие се во зголемена побарувачка за употреба во производи како што се батерии, компјутери, паметни телефони, магнети и високотехнолошки електрични автомобили и оружје.
Постоечки Меморандум за разбирање меѓу Украина и ЕУ
Во услови на тензии меѓу САД и ЕУ околу Русија и војната во Украина, новинската агенција АФП објави дека претставник на ЕУ рекол дека Брисел предложил посебен договор меѓу ЕУ и Украина за време на посетата на Киев на претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен на 24 февруари, на третата годишнина од почетокот на инвазијата.
„Дваесет и еден од 30-те критични материјали што ѝ се потребни на Европа може да ги обезбеди Украина во партнерство меѓу двете страни“, рече европскиот комесар за индустриска стратегија Стефан Сежурн. „Додатната вредност што ја нуди Европа е дека ние никогаш нема да бараме договор што не е заемно корисен“.
Сепак, портпаролот на Европската комисија Томас Регние на 25 февруари рече дека „нема предлог“ од ЕУ, додавајќи дека Унијата има партнерство со Украина за критичните минерали од потпишувањето на меморандумот за разбирање во 2021 година.
Фон дер Лајен „ја потврди својата посветеност за спроведување на тој меморандум за разбирање и забрзување на работата за зајакнување на нашето заемно корисно партнерство“, рече тој. „Како што можете да видите, ова е навистина за соработка со Украина, а не за некаков вид конкуренција со САД.
Зборувајќи за РСЕ под услов да остане анонимен, висок функционер на ЕУ рече дека би бил „изненаден“ доколку Фон дер Лајен и Европската комисија „сакаат да се спротистват со САД за ова прашање“.
