Пред четвртина век, на 9 август 1999 година, рускиот претседател Борис Елцин го избра Владимир Путин за премиер и го назначи тогаш малку познатиот поранешен оперативец на КГБ за негов наследник, повикувајќи ги Русите да гласаат за него на претседателските избори следната година.
Оттогаш Путин е или претседател или премиер. По осум години како претседател, тој се повлече на позицијата број 2 од 2008-2012 година за да избегне прекршување на уставната граница од два последователни мандати во Кремљ - но подоцна воведе амандман што му овозможи да обезбеди нов шестгодишен мандат како претседател минатиот март, заедно со правото да се кандидира повторно во 2030 година.
Со големите загуби и уништување што ги предизвика, руската инвазија на Украина која започна во февруари 2022 година и беснее и денеска без јасен крај - го дефинираше времето на Путин на власт многу поостро од било што друго.
Стотици илјади борци и цивили, милиони Украинци се раселени поради најголемата војна во Европа по Втората светска војна, додека стотици илјади Руси ја напуштија својата земја или за да протестираат против војната или за да го избегнат повикот да се приклучат во воените редови.
Војната го интензивираше ударот на Путин против несогласувањето, независните медиуми и граѓанскиот активизам. Тоа послужи како изговор за интензивирање на националистичката индоктринација во училиштата и културните институции и за усвојување драконски закони кои би можеле да ја одредат насоката на Русија во наредните години.
Но, иако размерите се далеку поголеми, војната е само една од многуте смртоносни пресвртници што ја одбележаа ерата на Путин. РСЕ прави преглед на неколку од нив.
Бомбашки напади во станбени згради
Помалку од еден месец откако Путин стана премиер, Русија беше потресена од серија смртоносни бомбашки напади во станбени блокови кои оставија повеќе од 300 мртви и 1000 повредени во септември 1999 година. Владата ги обвини чеченските милитанти за експлозиите, но немаше одговорност.
Сторителите на некој начин успеале да произведат или набават неколку тони експлозив, да ги преместат во градовите ширум државата и на професионален начин да ги подметнат што предизвикало уривање на зградите. Освен тоа, на 22 септември во станбена зграда во Рјазан беше пронајдена и деактивирана сомнителна направа, во бизарен инцидент во кој локалната полиција уапси тројца оперативци на Федералната служба за безбедност (ФСБ). Директорот на ФСБ Николај Патрушев подоцна изјави дека се работи за антитерористичка обука, но прашањата остануваат до ден-денес.
Неколку луѓе вклучени во независните истраги за бомбашките напади - меѓу кои и поранешниот офицер на ФСБ, Александар Литвиненко и пратениците на Државната дума, Јуриј Шчекочихин и Сергеј Јушенков - беа убиени во следните години. Дваесет дена по првото бомбардирање, Путин ја започна Втората чеченска војна во услови на широко распространета клима на страв и гнев.
Втората чеченска војна официјално заврши во април 2000 година, но вонредната состојба што следеше остана на сила до април 2009 година во услови на континуиран бунт во Северен Кавказ.
Според различни проценки, околу 50 000-80 000 цивили, милитанти и руски војници биле убиени за време на често бруталните борби. Во извештајот од 2007 година, Амнести интернешенел го наведува бројот на цивилни жртви на околу 25 000, а уште илјадници се сметаат за исчезнати. Независниот комитет на мајки на војниците процени дека во 2005 година дека околу 14 000 руски војници биле убиени. Чеченските извори ги ставаат сите бројки многу повисоки.
Војната го олесни поставувањето на Путин на поранешниот сепаратистички борец Рамзан Кадиров за шеф на регионот, функција што ја извршува од 2007 година и кој го поврзуваат со широко распространето кршење на човековите права, вклучително и вонсудски убиства во Русија и во странство, киднапирања и исчезнувања, тортура и прогон на ЛГБТ заедницата.
Путин продолжи да го поддржува Кадиров и владата никогаш не ги истражи обвинувањата против него. Војната, исто така, го означи почетокот на демонтирањето на рускиот федерализам од страна на Путин и изградбата на неговата таканаречена „вертикална моќ“.
Потонувањето на подморницата Курск
На 12 август 2000 година, нуклеарната подморница Курск беше уништена од експлозии и потона додека учествуваше на првата голема поморска вежба на Русија во една деценија. Сите 118 морнари на бродот загинаа, иако 23 ги преживеаја првичните експлозии и живееја уште шест часа.
Путин беше широко критикуван во тоа време, вклучително и на државната телевизија и од владини претставници и роднини на жртвите, поради продолжување на летниот одмор во Сочи за време на кризата. Руската војска и влада, исто така, беа критикувани за отфрлање на странски понуди за помош во клучната почетна фаза.
По потонувањето, Путин започна сериозно да ги става под контрола руските медиуми. До средината на 2001 година, некогашната НТВ беше ставена под де факто државна контрола, додека телевизијата ОРТ во сопственост на тајкунот беше трансформирана во државно контролираната Прв канал до 2002 година.
Заложничка криза во театарот Дубровка во Москва
На 23 октомври 2002 година, речиси 50 чеченски вооружени лица упаднаа во театарот Дубровка во Москва за време на изведбата на мјузиклот Норд-Ост и држеа стотици луѓе како заложници 57 часа, барајќи повлекување на руските сили од Чеченија. За време на тешкото искушение, истакнати политички и културни личности воделе разговори со киднаперите и околу 300 од 912-те заложници биле ослободени.
Рано на 26 октомври, единиците на специјалните сили извршија рација во театарот откако го прочистија од неидентификуван аеросолен анестетик. Рускиот министер за здравство подоцна рече дека хемикалијата содржи опиоид фентанил. Владата на Путин соопшти дека во рацијата биле убиени 132 заложници и 40 терористи, иако независни извори веруваат дека околу 200 заложници загинале, многумина затоа што не им била пружена соодветна грижа откако биле извлечени од зградата во несвест. Московски здравствен претставник подоцна изјави дека само еден заложник починал од прострелни рани.
Владата беше нашироко критикувана за неуспехот да се подготви да ги третира заложниците за ефектите од гасот, како и за безбедносни пропусти што овозможија автобус со вооружени терористи неоткриени да влезат во главниот град.
Опсада на училиштето во Беслан
На првиот училишен ден во 2004 година, на 1 септември, повеќе од 30 напаѓачи зеле 1100 ученици, родители и персонал како заложници во училиште во градот Беслан во Северна Осетија. Повеќето од заложниците биле држени повеќе од 52 часа во топла, преполна гимназија.
Малку попладне на 3 септември, одекнаа најмалку две експлозии и избувна пожар на покривот. Беа разменети истрели и руските безбедносни сили почнаа да упаѓаат во зградата, поддржани од тенкови и хеликоптери. По неколкучасовни интензивни борби, околу половина од милитантите избегале.
Путин направи кратка посета на местото на настанот на 4 септември, но не се сретна со семејствата на жртвите. Властите соопштија дека биле убиени 334 заложници, меѓу кои 186 деца. После тоа, владата повторно беше критикувана за безбедносни пропусти што им овозможиле на терористите да го извршат нападот. Критичарите велат дека нападот бил слабо подготвен и дека владата не донела доволно медицинска опрема и персонал однапред.
По нападот, владата на Путин усвои антитерористички и анти-екстремистички закони за кои критичарите велат дека оттогаш се користи за сè посилно сузбивање на политичкото несогласување и активизмот за правата на малцинствата.
Путин, исто така, ја уназади демократијата, елиминирајќи го директниот избор на регионалните лидери, реорганизирајќи го законодавниот систем за да и овозможи на владејачката партија Единствена Русија да ја зацврсти својата контрола врз парламентот и ја засили државната контрола врз медиумите и граѓанските организации.
Труење на Александар Литвиненко
Александар Литвиненко, поранешен офицер на ФСБ, кој стана критичар на Кремљ, почина во Лондон во 2006 година од акутно труење со радијација. Британските истражители заклучија дека тој бил отруен со полониум-210, кој му се лизнал во пијалокот во луксузен хотел во Лондон од Андреј Луговој, поранешен офицер на ФСБ и сегашен член на Државната дума, и Дмитриј Ковтун, поранешен офицер на КГБ.
Литвиненко (44) беше остар критичар на Путин, обвинувајќи го дека создал „мафијашка држава“ и напиша две книги во кои се наведува вмешаност на руската агенција за безбедност во бомбашките напади во станбени згради во 1999 година. Неколку недели пред неговото труење, тој тврдеше дека Путин го наредил убиството на познатата истражувачка новинарка Ана Политковскаја, која беше застрелана во Москва на роденденот на Путин во октомври 2006 година.
Иако тоа не беше прво убиство во странство поврзано со руски безбедносни агенти, беше меѓу најистакнатите, бидејќи атентаторите оставија радиоактивна трага низ главниот град на членка на НАТО.
Европскиот суд за човекови права ја прогласи Русија за одговорна за смртта на Литвиненко и нареди Москва да плати отштета од 100 000 евра. Руските безбедносни сили подоцна беа поврзани со обиди за труење насочени кон домашните политички непријатели на Кремљ, вклучително и опозициските лидери Алексеј Навални и Владимир Кара-Мурза.
Смртта на Сергеј Магницки
Во ноември 2009 година, даночниот адвокат Сергеј Магницки (37) почина по 11 месеци во притвор за време на кој поддржувачите рекоа дека негирал медицинска помош, бил тепан и подложен на услови што се измачувале. Магницки го гонеа истите функционери на Министерството за внатрешни работи што ги обвини за инженерство на даночна измама од 230 милиони долари. Ела Памфилова, во тоа време претседателката на Советот за човекови права на претседателот Дмитриј Медведев, ја нарече смртта на Магницки „трагедија“.
Во 2012 година, Соединетите Држави го усвоија Законот за Магницки, кој дозволува воведување санкции за руски официјални лица за кои се верува дека ги кршат човековите права. Европската Унија и уште неколку земји донесоа слични закони. Москва возврати со забрана на американските граѓани да посвојуваат руски деца. Смртта на Магницки се смета за обележје во влошувањето на односите на Русија со Западот, кои се забрзаа кога Москва го зазеде Крим и поттикна војна во источна Украина во 2014 година.
Падот на авионот MH17
На 17 јули 2014 година, летот 17 на Малезија ерлајнс (MH17) беше соборен од сепаратистичките милитанти поддржани од Русија над источна Украина, при што загинаа сите 298 патници и членови на екипажот. Иако Русија негираше вмешаност во инцидентот и ја обвини украинската војска, исцрпната меѓународна истрага во 2016 година утврди дека патничкиот авион бил соборен од руски противавионски систем Бук кој бил донесен од Русија на денот на инцидентот и бил веднаш потоа набрзина се вратил во Русија.
Судот во Холандија осуди тројца Руси и еден украински милитант во отсуство за убиство во 2022 година и утврди дека Русија во тоа време имала контрола над милитантните сили. Холандски обвинител рече дека има „силни индикации дека Путин одлучил да го достави Бук на сепаратистите“.
Катастрофата со MH17 одигра значајна улога во определувањето на голем дел од меѓународната заедница против руската агресија во Украина. Во исто време, медиумите и каналите за социјални медиуми контролирани од Кремљ го развија и го усовршија она што стана познато како „моделот на пропагандата за огнено црево на лагата“, во кој целта не е да се убедат луѓето во ништо, туку да се збунат и да се мешаат прашања сè додека луѓето не заклучат дека вистината е непозната.
„Руската пропаганда ја забавува, збунува и ја обзема публиката“, напишаа истражувачите од тинк-тенк корпорацијата Ранд во студија од 2016 година.
Убиството на Борис Немцов
Доцна на 27 февруари 2015 година, поранешниот вицепремиер и водечки опозициски политичар Борис Немцов беше застрелан до смрт на мост во близина на Кремљ. Еден од најистакнатите непријатели на Путин, Немцов беше гласен критичар на агресијата што Русија ја покрена против Украина во 2014 година, дополнет од сојузниците по неговата смрт Петмина Чеченци беа осудени за убиството во јуни 2017 година, но - како и во убиствата на Политковскаја и другите противници на Кремљ - идентитетот на нарачателот никогаш не е откриен. Две недели откако беше убиен Немцов, Путин му ја додели наградата на чеченскиот лидер Кадиров, кој еден ден претходно јавно го пофали водечкиот осомничен во случајот како „вистински руски патриот“, доделувајќи му Орден на честа за „професионални достигнувања, јавни активности и долгогодишна трудољубива работа.
Службениците на Немцов го одржуваат неформален споменик на убиениот политичар на мостот каде што тој беше убиен, иако полицијата, градските работници и чуварите редовно ги напаѓаат и се обидуваат да го уништат.
Пожар во трговскиот центар Кемерово
Во март 2018 година, најмалку 64 лица загинаа, од кои половината деца, во пожар во трговскиот комплекс „Winter Cherry“ во западниот сибирски град Кемерово. Руската истрага откри дека излезите за пожар биле блокирани, алармниот систем бил оневозможен и дека биле прекршени прописите при изградбата на трговскиот центар. Локалните обвинители, исто така, рекоа дека итните одговорни лица „немале потребна опрема и вештини“ за да се справат со ситуацијата.
Путин го посети местото два дена по катастрофата и вети дека „сите што се виновни ќе бидат казнети“. Десет лица, вклучувајќи го и косопственикот на трговскиот центар и министерот за итни случаи добија затворски казни во случајот под обвинение за проневера, измама, небрежност и поткуп.
Критичарите на Путин обвинуваат дека неговиот фокус на поништување на политичкото несогласување и зацврстување на сопствената моќ ја остави Русија ранлива на вистински терористи и на катастрофи како што е пожарот во Кемерово кои се предизвикани или влошени од корупција и небрежност.
Смртта на Алексеј Навални во затвор
Рускиот опозициски лидер Алексеј Навални почина во затвор во февруари 2024 година по долгогодишно прогонство и гонење од страна на владата на Путин. Неговата вдовица и многу поддржувачи веруваат дека Путин е одговорен за неговата смрт.
Харизматичниот адвокат беше задржан во притвор откако се врати во Русија од Германија, каде што се лекуваше од ефектите од труење со нервен агенс за кое ги обвини Путин и ФСБ, во јануари 2021 година. Во јуни 2021 година, неговата Фондација за антикорупција и неговата мрежа на регионални канцеларии беа прогласени за „екстремистички организации“. Самиот Навални беше прогласен за терорист и екстремист во јануари 2022 година. Многу од неговите врвни соработници беа или затворени или избегаа од земјата за да избегнат кривично гонење.
Од смртта на Навални, на руската опозиција и недостигаше лидер и често беше заглавена во поделби и огорченост. Аналитичарите се согласуваат дека нема демократска политичка сила во Русија која е способна да му претстави реален предизвик на Путин во овој момент.
Спротивно на тоа, владата на Путин накратко беше потресена во јуни 2023 година кога илјадници платеници на Вагнер предводени од Евгениј Пригожин организираа краткотраен бунт, накратко контролирајќи го големиот град Ростов-на-Дон и марширајќи кон Москва. Ситуацијата беше брзо смирена и редот беше воспоставен, ко-основачот на Пригожин и Вагнер Дмитриј Уткин беа убиени два месеци подоцна кога нивниот приватен авион се урна северно од Москва. Социјалните мрежи поврзани со Вагнер тврдеа дека авионот бил соборен од руската војска, а многу набљудувачи веруваат дека Путин ги убил.
Напад на градското собрание Крокус
На 22 март 2024 година, четворица вооружени лица го нападнаа концертното место на градското собрание Крокус надвор од Москва, убивајќи 145 луѓе, а повредија повеќе од 500 други. Тоа беше најсмртоносниот терористички инцидент во Русија од опсадата на училиштето во Беслан во 2004 година. Е
кстремистичката група Исламска држава ја презеде одговорноста за нападот, иако многу руски официјални лица, вклучително и Путин, и медиумски личности тврдеа без докази дека нападот бил организиран од Украина со помош на Соединетите Држави - тврдење што Стејт департментот на САД го отфрли како „апсурдно“.
На 7 март, Соединетите Држави ја предупредија Русија дека „екстремистите“ планираат напад во главниот град. „Вашингтон пост“на 2 април објави дека во американското предупредување конкретно се споменува концертната сала „Крокус“. Три дена пред нападот, Путин се за да ги отфрли предупредувањата како „провокативни изјави“ кои „наликуваат на целосна уцена и намера за заплашување и да го дестабилизираме нашето општество“. Шефот на службата за надворешно разузнавање Сергеј Наришкин рече дека предупредувањето било „премногу општо“.
