Во услови на растечки притисок за транспарентност, сараевската полиција избра да користи камери на тело од контроверзна кинеска компанија која е под лупа во Канада и Европската унија и која е ставена на црната листа во САД поради загриженост за националната безбедност.
Истражувањето на РСЕ покажува дека и покрај тие предупредувања, кои вклучуваат и обвиненија од американското Министерство за правда за индустриска шпионажа, Министерството за внатрешни работи на кантонот Сараево одлучило да купи 200 полициски камери во 2023 година од Hytera, делумно државен кинески производител, за пилот проектот кој започна на 1 јули.
Оваа доаѓа во време на разговор кој се развива низ Европа за употребата на кинеската телекомуникациска опрема во владините програми. Додека Соединетите Американски Држави беа најстроги, со забрана за надзорни камери и друга опрема направена од кинески гиганти како Huawei, ZTE, Dahua и Hikvision, европските влади како Велика Британија, Германија, Франција и балтичките земји исто така ги ажурираат своите системи за набавка во услови на растечки истраги за безбедносни ризици и слаба заштита на податоци од кинески фирми.
Во Босна и Херцеговина и на други места низ Балканот, владите кои се свесни за проблемите со буџетот, се повеќе се свртуваат кон прифатлива кинеска опрема со мала јавна дебата за потенцијалните безбедносни импликации.
Во случајот со набавката на полициските камери за 200.000 евра (222.000 американски долари) мали видео камери што ги носи полицаец за снимање апсења и обезбедување докази од местата на злосторството, министерот за внатрешни работи на кантонот Сараево, Адмир Катица, не кажа јавно дека опремата е набавена од Хитера (Hytera) или дека компанијата е ставена на црната листа во Соединетите Држави и е под зголемена контрола.
На прашањето на РСЕ дали се запознаени со обвинувањата и дека Хитера е на црната листа на американската влада, Министерството за внатрешни работи на кантонот Сараево одговори само дека босанскиот закон за јавни набавки „не дава можност да се исклучи одреден понудувач според критериумите наведени во прашањето“.
Дражен Видаковиќ, адвокат кој претходно работел за Агенцијата за јавни набавки на Босна, за РСЕ изјави дека локалниот закон за набавки дава одредби за исклучување на добавувачот во текот на кривичната постапка, но примената на ова во меѓународните обвиненија е тешко.
„Понудата може да се одбие поради грубо непрофесионално недолично однесување, а индустриската шпионажа може да се смета за дел од грубо непрофесионално недолично однесување“, рече Видаковиќ. „Но, тешко е да се докаже бидејќи пресудата не е донесена според нашите закони, така што немаме никаков наш суд да цитираме“.
Одблизу за Хитера
Hytera Communications е основана во 1993 година и е најпозната по своите воки-токи, радио примопредаватели, радио системи и камери на тело како оние купени за сараевската полиција.
Кинеската влада поседува приближно 10 отсто од Хитера преку инвестициски фонд, а продажбата и увозот на нејзината опрема беа забранети во Соединетите Држави откако Федералната комисија за комуникации (FCC) во 2021 година пресуди дека фирмата е една од неколкуте кинески компании кои претставуваат „ неприфатлив ризик за националната безбедност на Соединетите Држави или безбедноста на лицата во САД“.
Кинеската фирма, исто така, беше вмешана во повеќегодишна правна борба во САД поради обвиненијата дека украла деловни тајни од американската телекомуникациска компанија Моторола, водечка фирма на глобалниот пазар за полициски камери, покрај Hytera и Axon. Американската порота пресуди во корист на Моторола против Хитера во 2020 година и досуди повеќе од 748 милиони долари отштета.
Новото кривично судење против Хитера за наводи за кражба и кршење на авторските права од Моторола треба да започне во октомври.
Хитера не одговори на повеќекратните барања на РСЕ за коментар за продажбата на камерите на кантонот Сараево, судскиот спор со Моторола или безбедносните ризици од нејзините производи.
Конор Хили, директор за владини истражувања во IPVM, истражувачка фирма за надзор и индустрија, вели дека одговорот на службениците од Министерството за внатрешни работи на кантонот е недоволен.
„Ова е вообичаен изговор од јавните агенции ширум светот“, рече тој за РСЕ. „Реалноста е дека регулативите за набавки речиси секогаш обезбедуваат одредена слобода за исклучување на добавувачите на легитимна основа.“
„Дали полицијата навистина беше немоќна да се воздржи од бизнис со компанија обвинета за кривично дело? „Ако тоа е навистина точно, тогаш има проблем во законот за набавки“, смета Хили.
Во Канада, Кралската канадска коњичка полиција (RCMP), националната полициска служба на земјата, се соочи со бурни реакции во 2022 година за купување на камери за тело од Хитера и на крајот го суспендираше договорот со нејзината локална подружница. Подоцна се покажа дека опремата не доведе до никакви безбедносни нарушувања, но инцидентот доведе до севкупна промена во системот за набавки на RCMP.
Некои владини институции на ЕУ, исто така, почнаа постепено да ја укинуваат опремата на Hytera.
Прегледот на РСЕ на евиденцијата за набавки за Европската служба за надворешни работи (ЕЕАС), дипломатската служба на ЕУ, покажува дека таа почнала да ја заменува опремата на Хитера што се користи во нејзиното седиште во Брисел и неколку други канцеларии низ светот со опрема на Моторола. "Владините институции на ЕУ, исто така, почнаа постепено да ја укинуваат опремата на Хитера.
„Замената на радио опремата се заснова на техничката и оперативната проценка на делегациите на ЕУ“, се вели во писмената реакција на ЕЕАС.
Пилот програмата на Сараево
Пилот-програмата за камерите првпат беше ветена во 2021 година, кога новоизбраната локална власт на кантонот Сараево објави дека сака да ја подобри транспарентноста и ефикасноста на полициските сили.
Опремата е набавена од добавувач од Сараево наречен MIBO Komunikacije во ноември 2023 година, а програмата започната на 1 јули е пилот програма во која е вклучена сообраќајната полиција во кантонот, што ги означува првите единици кои користеле камери за тело во Босна и Херцеговина.
Во соопштението за РСЕ, Министерството за внатрешни работи на кантонот рече дека камерите се во пробен период за да се процени како се примени од јавноста и од полициските службеници.
Едно прашање што го покрена Хели со купувањето на опремата на Хитера е дека покрај камерите, дел од продажбата вклучува и софтвер од компанијата за преземање снимки од камери и управување со материјал, што може да отвори проблем со слабата безбедност за заштита на податоците од камерите на телото.
„Мислам дека има многу податоци што камерите на телото ги снимаат и безбедноста на таквата база на податоци е многу важна“, рече Хили.
Министерството соопшти дека нејзината Единица за професионални стандарди, како и Одделот за внатрешна контрола, имаат пристап до материјалот снимен од камерата и преземаат чекори за управување со него.
„Снимениот материјал се чува на системот за складирање 30 дена, додека за време на тест периодот на користење на оваа опрема, снимањето ќе се чува само седум дена“, велат од Министерството.
Сепак, Хели вели дека
со оглед на тоа што слични програми од други компании за надзорни камери, како што се Dahua и Hikvision, се соочиле со прекршување на располагањето со податоците, имале документирани ранливости кои би можеле да бидат искористени од хакери, па дури и биле обвинети за обезбедување пристап за кинеската влада, обвинение што компаниите го негираа.
„Колку пати сме слушнале дека компаниите велат дека не можат да пристапат до вашите податоци, а потоа се покажало дека е невистинито? - рече Хели. „Се надевам дека полицијата во Сараево сфати колку се чувствителни податоците што ги снимаат и складираат“.
*Напишано од Рид Стандиш во Прага врз основа на известувањето на Мелиха Кешмер и Анди Миоч од Сараево.
