Еден клик е доволен за прекршување на санкциите на Европската Унија (ЕУ) против Русија.
Ист клик е доволен и за да се докаже какви се ограничувањата во борбата на ЕУ против дезинформациите, коja и е многу важна.
Два клучни руски медиуми, кои ЕУ ги смета за инструмент на Кремљ за ширење пропаганда и дезинформации, се многу присутни на европско тло, вклучително и на самото место каде се носат одлуките за санкции, во просториите на Европскиот Совет во Брисел.
Исто така, форензичкиот тим на Радио Слободна Европа (РСЕ) со проверка на IP адресите во дваесет земји-членки на ЕУ утврди дека во секоја од нив е можно без проблем да се пристапи до веб-страниците на овие руски медиуми.
Russia Today (RT) и Спутник ги продаваат своите информации на европските граѓани на повеќе јазици.
Без многу итроштина, како што забележува еден од соговорниците на Радио Слободна Европа (РСЕ), во ЕУ се достапни руски наративи за војната во Украина и информации создадени од истиот извор за политички кризи кои го засегаат Стариот континент и светот воопшто, но и пошироко на вкупно шест јазици: на француски, германски, шпански, арапски, српски, како и на англиски јазик.
Единствениот домен кој беше успешно блокиран беше американската веб-страница на овој портал. Ситуацијата е идентична со новинската агенција Спутник, која исто така е лесно достапна.
Како се стигна до тука?
Клучот е во јазот помеѓу донесените мерки и нивното спроведување, оценува Тинатин Цервадзе, експерт за санкции на ЕУ од Институтот отворено општество. Таа во изјава за РСЕ наведува дека санкциите на ЕУ се усвојуваат на европско ниво, но дека нивното спроведување е обврска на 27-те земји-членки на Европската Унија.
„Националните власти ги назначуваат релевантните владини тела или агенции одговорни за спроведување на санкциите на ЕУ, во зависност од секторот што го покрива одредена одредба за санкции“, објаснува Цервадзе.
Со други зборови, секоја земја-членка ќе мора да побара од локалните провајдери да го елиминираат пристапот до руските пропагандни портали.
Најсигурниот начин да се спречи кој било портал да ја пласира својата содржина на Интернет би било да се откаже доменот, адресата на конкретната локација. Сепак, се чини дека ниту една членка на ЕУ не го направила тоа во двете години војна во Украина во однос на РТ или Спутник, додека Европската Комисија дури и не побарала од ниту една членка да го стори тоа.Така, спроведувањето на санкциите во медиумската сфера е препуштено на волјата на давателите на услуги.
Јасно е дека санкциите воведени од ЕУ на 2 март 2022 година, само неколку дена по почетокот на руската инвазија на Украина, во овој случај не функционираат.
Примерот од Луксембург
Всушност токму на давателот на услугата може да му се заблагодариме за фактот што содржините на двата водечки меѓународни руски медиуми се достапни во ЕУ, вклучително и во европските институции.
Кога станува збор за институциите на ЕУ, одговорноста е пред се на Луксембург, односно на тамошните провајдери. Имено, европските институции имаат посебен интернет систем кој е поврзан со луксембуршката мрежа на провајдери. Содржините на овие санкционирани медиуми таму беа достапни до крајот на јануари 2024 година.
Од другата страна на улицата од Европската Комисија, во зградата на Европскиот Совет каде што се одлучува за санкции, вклучувајќи ја и забраната за RT, истиот портал е исто така достапен.
Кој е одговорен според Европската Комисија?
Јоханес Барке, портпарол на Европската Комисија (ЕК), одговорен за дигитална економија, истражување и иновации, во изјава за РСЕ повторува дека руските државни медиуми под влијание на Кремљ, како РТ и Спутник, се санкционирани и наведува дека преносот и емитувањето се суспендирани „во или од Европската Унија“.
Кога станува збор за Russia Today, Барке наведува и дека ЕУ првично ја санкционирала оваа медиумска куќа на англиски, потоа во Велика Британија, Германија, Франција и Шпанија, а подоцна и RT на арапски, како и RT Balkan (на српски јазик).
„Санкциите ги опфаќаат сите средства за пренос и дистрибуција, како што се кабелски, сателитски, IPTV, платформи, веб-страници и апликации. Сите релевантни лиценци, овластувања и договори за дистрибуција се суспендирани“, изјави портпаролот Барке за РСЕ.
На прашањето на РСЕ дали европските институции биле информирани дека санкциите всушност се само на хартија и не се спроведуваат, портпаролот на Европската комисија одговорноста ја префрла на провајдерите.
„На релевантните даватели е да го блокираат пристапот до веб-страниците на санкционираните, вклучувајќи ги поддомените или новосоздадените домени, а на релевантните национални власти е да ги преземат сите неопходни придружни регулаторни мерки“, вели Барке.
РСЕ се обиде да стапи во контакт и да побара објаснувања од одредени провајдери во Белгија, земјата чиј главен град е седиштето на ЕУ. Прашањето е испратено и до белгиското Министерство за телекомуникации. По повеќе од две недели чекање, одговор не стигна.
Какви се коментарите од кабинетот на Борел?
Од 2015 година, во рамките на Европската служба за надворешна акција (ЕЕАС), предводена од Жозеп Борел, висок претставник на ЕУ за надворешна политика и безбедност, е воспоставен водечкиот проект EUvsDisinfo. (ЕУ против дезинформациите)
На нивната веб-страница се наведува дека главната цел на EUvsDisinfo е да ја зголеми јавната свест и разбирање за дезинформационите операции на Кремљ и да им помогне на граѓаните во Европа и пошироко да развијат отпор кон дигитални информации и медиумска манипулација.
Според EUvDisinfo, Russia Today и Спутник „не се медиумски организации, туку оружје за измамата на Кремљ“.
Портпаролот на Борел, Питер Стано, го повтори истото толкување за РТ и Спутник.
„Русија ја следи својата нелегална војна против украинскиот народ со информативна војна и агресивна воена пропаганда на глобално ниво. Режимот на Кремљ ги трансформираше медиумите контролирани од државата во инструменти за манипулација со информации и информативна војна. Затоа Европската Унија забрани голем број од нив, вклучително и Russia Today и Спутник, од медиумскиот простор на ЕУ“, изјави Петер Стано за РСЕ.
А одговорноста за адекватна примена на овие санкции ја префрла на земјите-членки, односно нивните даватели.
„Имплементацијата на оваа одлука, како и секоја друга одлука за санкции, е надлежност и одговорност на земјите-членки. Нивните релевантни органи треба да преземат чекори за спроведување на забраната и да обезбедат дека таа ќе се почитува“, рече Стано, истакнувајќи дека објаснувањата зошто забранетите руски пропагандни медиуми се достапни во одредени земји-членки, треба да биде упатен до нивните национални власти.
Бидејќи шефот на европската дипломатија, Жозеп Борел, го завршува својот петгодишен мандат на една од најважните функции во ЕУ, која доминантно беше одбележана со европската реакција на рускиот напад врз соседна Украина во февруари 2022 година, станува јасно дека медиумската блокада на информациите кои доаѓаат од Русија се покажува како неуспешна.
Russia today и Спутник
Russia Today е руска државна меѓународна телевизиска мрежа финансирана од руската влада. Управува со платежни телевизиски програми и бесплатни канали наменети за публиката надвор од Русија, и обезбедува интернет содржини на руски, англиски, шпански, француски, германски, српски и арапски.
Спутник е руска државна новинска агенција и радиодифузен сервис. Објавува вести на повеќе од 30 светски јазици. Основана е од руската владина новинска агенција Rossiya segodnya на 10 ноември 2014 година.
Како се „стопија“ ограничувањата?
Џули Мазерчак од организацијата „Репортери без граници“ е на мислење дека системот на санкции не е задоволителен и дека ЕУ треба да изгради вистински систем за заштита на демократскиот информативен простор од дезинформации и пропаганда на авторитарни режими.
„Ваквиот систем ќе обезбеди пропорционален и строго регулиран одговор на злонамерните пропагандни и дезинформациски активности на трети земји кои систематски ја нарушуваат слободата на изразување“, вели Мазерчак.
Според Мазерчак, Брисел мора да има проактивен пристап бидејќи режимот на санкции не е доволен.
Ограничувањата што беа воведени веднаш по почетокот на целосната инвазија во 2022 година „сега речиси и да не постојат“, вели во изјавата за РСЕ Јевхен Федченко, косопственик и главен уредник на платформата „StopFake“ со седиште во Киев.
Тој потврдува дека неговата организација регистрирала и проблем со ограничувањето на пристапот до главните руски платформи за дезинформации РТ и Спутник.
„Русија брзо ги обновува своите капацитети, сфаќајќи дека нема сериозни напори да ја спречи да го окупира европскиот информативен простор, користејќи ги сите достапни инструменти: превооружување на традиционалните медиуми - како РТ или Спутник, влијателни во секој дел од светот и благодарение на локалните медиумски компании, како и користењето на растечкото влијание на Телеграм, контролиран од Русија и TikTok контролиран од Кина“, вели главниот уредник на платформата StopFake.
Како пример, Федченко го споменува Спутник на шпански, за кој тврди дека сега е достапен речиси низ цела Шпанија. Тој објаснува дека кога ќе се воведат санкциите, тоа ќе биде во 2022 година. Спутник мораше да ги префрли своите операции во Латинска Америка, каде што немаше ограничувања за заобиколување на санкциите.
„Потребно беше време и напор да се најдат нови платформи и нови начини Спутник да остане релевантен . Сега тие лесно можат да се вратат на „обичното работење“ без многу измами, поради неподготвеноста на ЕУ да го стави проблемот со руските дезинформации на врвот на агендата“, заклучува Федченко.
Зошто Србија е посебен случај?
Кога станува збор за земјите кандидати за членство во ЕУ, околностите се особено комплицирани, особено во случајот со Србија, која две години по почетокот на војната не ги поддржа европските санкции против Русија, со што се рангираше меѓу трите земји од европскиот континент, заедно со Белорусија и Турција, кои не се оградија од Москва.
Тоа создаде погодна почва за активност на руските медиуми во оваа балканска држава.
Russia Today на српски јазик започна со работа на крајот на 2022 година. Спутник ја продолжи својата работа, започната во 2019 година, со отворање на дописништво во Белград.
Во исто време, РТ Балкан беше вклучен во листата на европски санкции во јуни 2023 година, но тоа не го направи недостапен на територијата на ЕУ. И повторно, доволно е само еден клик.
Згора на сè, од самиот врв на руската влада, од претседателот на државата, Владимир Путин, на неговата годишна прес-конференција на 15 декември во Москва, беше предложено да се отвори канцеларија на истиот медиум во Босна и Херцеговина.
Поточно, фокусот на РТ би била ентитетот Република Српска (РС), чии лидери се претежно на црната листа на САД или Велика Британија, додека тие самите ја зајакнуваат својата прегратка со Русија. Така, Милорад Додик, претседателот на РС, сè поизолиран од Западот, е единствениот европски политичар кој, по почетокот на руската инвазија на Украина, се сретна со Путин три пати, и тоа последен пат во мај 2023 година, два месеци откако рускиот лидер беше обвинет од Меѓународниот суд на правдата во Хаг за воени злосторства.
