Нуклеарната агенција на ОН (МААЕ) финансирала руски државни научни истражувања на Крим по заземањето на украинскиот полуостров од Москва во 2014 година, покажува истражувањето на Радио Слободна Европа. Се работи за финансирање кое критичарите го нарекуваат еднакво на легитимирање на руската агресија врз нејзиниот сосед.
МААЕ, „чуварот“ на ОН за обезбедување мирољубива употреба на нуклеарната енергија, потпиша најмалку два договори со истражувачки институти со седиште во Русија за студии кои вклучуваат теренска работа на Крим, кој Русија го окупираше во воена операција во март 2014 година, покажуваат записите до кои дојде РСЕ од извори во Агенцијата.
ОН го отфрлија барањето на Москва за Крим во Резолуцијата на Генералното собрание, усвоена по руското заземање земјиште во 2014 година, а шефот на МААЕ Рафаел Гроси изјави дека агенцијата што тој ја предводи е посветена на принципот на Повелбата на ОН дека „националните граници не треба да се менуваат со сила“.
Два истражувачки договори на МААЕ со руски државни научни институции кои вклучуваа теренска работа на Крим биле потпишани помеѓу 2016 и 2019 година, а првиот беше продолжен во летото 2019 година, покажуваат документите до кои дојде РСЕ.
Коавторот на една од студиите јавно ги пофали оние што им помагаат на руските сили во целосната инвазија на Украина што ја нареди рускиот претседател Владимир Путин во февруари 2022 година.
Иако договорите се релативно мали по големина и обем, тие го истакнуваат турбулентниот дипломатски и бирократски терен на кој мораше да се движи МААЕ по агресијата што Русија ја започна против Украина во 2014 година и ескалираше до сеопфатна војна со инвазијата во 2022 година.
МААЕ претходно беше опфатена во спорови за статусот на Крим со оглед на де-факто контролата на Русија врз истражувачки нуклеарен реактор таму и правното барање на Украина на полуостровот, што го призна огромното мнозинство на меѓународната заедница.
Украина и нејзините западни сојузници ја повикаа МААЕ да се воздржи од активности кои сугерираат признавање на руското преземање на Крим, додека Русија во 2015 година одби да го одобри годишниот извештај на МААЕ затоа што наведе реактор во кримскиот град Севастопол како што се наоѓа во Украина.
МААЕ во изјава за РСЕ рече дека агенцијата продолжува да го признава Крим како украински во согласност со резолуцијата на Генералното собрание на ОН од 2014 година. Во него истражувањата се опишани како од „чисто техничка природа“ и се вели дека „не претставуваат никаква промена во позицијата на агенцијата за статусот на Крим“.
„Означувањата употребени од колегите и презентацијата на материјалот во нивните извештаи, не подразбираат изразување на какво било мислење од страна на МААЕ во врска со правниот статус на која било земја или територија или на нејзините власти“, рече портпаролот на МААЕ.
Портпаролот дополнително ја опиша договорната страна за еден од проектите (Заедничкиот институт за нуклеарни истражувања (JINR), меѓународен истражувачки центар со седиште во градот Дубна надвор од Москва) како „не руска организација, туку Меѓународна меѓувладина научно-истражувачка организација лоцирана во Русија“.
По објавувањето на овoј текст, портпаролот на МААЕ рече дека нивниот договор за истражување со Заедничкиот институт за нуклеарни истражувања, „ненамерно го вклучил Севастопол“ и дека „според овој договор не се направени извештаи од овој институт за работата на Крим“.)
Но, постојаната дипломатска мисија на Украина во Виена, каде што е седиштето на МААЕ, за РСЕ изјави дека ниту еден истражувачки проект спонзориран од МААЕ на Крим не бил одобрен од страна на украинската влада.
„Нашата позиција останува јасна: Украина одлучно се спротивставува на какви било меѓународни проекти или какви било други активности на привремено окупираните територии на Украина, вклучително и Автономната Република Крим и градот Севастопол, бидејќи тоа го нарушува суверенитетот и територијалниот интегритет на нашата држава“, се вели во изјавата на мисијата испратена по електронска пошта.
Постојаната дипломатска мисија на Русија во Виена не одговори на барањето за коментар до објавувањето на текстот.
„Руски крајбрежни области“
Рускиот договор за истражување, на кој му беше одобрено продолжување во 2019 година, првично беше потпишан во септември 2016 година со Заедничкиот институт за нуклеарни истражувања (JINR). Проектот се фокусираше на проучување на трендовите на загадување „во руските крајбрежни области на Црното Море“ користејќи „нуклеарни и сродни аналитички техники“.
Иако студијата објавена во мај 2019 година не го споменува Крим или која било од неговите локации, опсегот на истражувачкиот проект опишан во договорот на Заедничкиот институт за нуклеарни истражувања со МААЕ конкретно наведува дека студијата би вклучувала истражување во Севастопол.
Заедничкиот институт за нуклеарни истражувања, исто така, во својот предлог за договорот за истражување поднесен во јуни 2016 година, конкретно наведува дека „теренската работа ќе се изврши во Севастопол“. Во предлогот се вели дека оваа работа ќе се спроведе заедно со Севастополскиот Институт за биологија на јужните мориња, кој руските окупаторски власти го презедоа по нивното заземање на Крим и кој е во рамките на Руската академија на науките.
Предлогот за договорот за истражување ја проценуваше вкупната цена на проектот на 165 000 евра, со барање од 15 000 евра од МААЕ.
Наведениот главен научен истражувач за проектот, професорката од Заедничкиот институт за нуклеарни истражувања Марина Фронтасјева, не одговори на барањето испратено по е-пошта за теренската работа на Крим, наведена во предлогот и договорот на МААЕ.
Една од поранешните коавторки на Фронтасјева, Наталија Милчакова, е копретседателка на севастополскиот огранок на Народниот фронт, односно про-Кремљ организација основана на иницијатива на рускиот претседател Владимир Путин.
Во март, Милчакова помогна да се организира церемонијата на доделување награди за жителите на Севастопол кои им пружиле помош на руските сили кои се борат во агресивната војна на Москва против Украина и рече дека тие „ја прават нашата победа поблиска“.
Вториот договор на МААЕ, прегледан од РСЕ, е потпишан со рускиот Федерален центар за здравје на животните, истражувачки институт со седиште во градот Владимир, 200 километри источно од Москва.
Договорот од 60.000 евра беше доделен за проект за проучување на вирусите на птичји грип од диви птици преселници со помош на стабилна изотопска анализа. Иако договорот не го спомнува Крим, во „конечниот извештај за договори“ за проектот поднесен во септември 2023 година беше наведено дека примероци од пердуви од птици се собрани во „Република Крим“.
Главниот истражувач на проектот, Виктор Ирза, не одговори на барањето по е-пошта за проектот.
„Грда приказна“
Украинскиот експерт за нуклеарна безбедност Олха Кошарна, поранешен член на одборот на Државниот нуклеарен регулаторен инспекторат на Украина, вели дека спонзорството на МААЕ на истражувачки проекти во Украина окупирана од Русија е „грда приказна“.
„Ова е прекршување, се разбира, бидејќи МААЕ официјално го смета Севастопол за украинска територија, како што се регионите Доњецк и Луганск, регионот Запорожје и сите окупирани територии на Украина“, изјави Кошарна за РСЕ.
Во меѓувреме, списокот на учесници за претстојниот настан спонзориран од МААЕ во Москва за терапија со зрачење вклучува две лица од руската делегација кои се наведени како од „Донецк, Руска Федерација“, покажуваат внатрешните записи на МААЕ до кои дојде РСЕ.
Доњецк е главен град во источна Украина кој беше заземен од силите поддржани од Русија во 2014 година, заедно со делови од околниот регион Доњецк и соседниот регион Луганск, и остана под контрола на Москва откако Русија ја започна својата целосна инвазија на Украина во 2022 година.
