Тоа требаше да биде најтешката работа за договор, додека лидерите на ЕУ се собраа на нивниот последен самит годинава во Брисел. Но, историските одлуки за проширувањето на ЕУ беа всушност најлесните од сите со договорот постигнат веќе рано вечерта на 14 декември.
Она што требаше да го направи ова толку незгодно прашање е тоа што не може да се заобиколи унгарското вето - за разлика од, на пример, дополнителните пари од ЕУ за Киев. И тоа беше решено на сосема нов начин во историјата на самитите на ЕУ.
Унгарскиот премиер Виктор Орбан едноставно излезе и ја напушти просторијата, велејќи дека не се согласува, но во исто време им дозволи на другите 26 да гласаат за тоа. Значи, ова всушност значеше дека тој активно не стави вето.
А може и законски да се донесе одлука во советот ако има кворум, значи дветретини, што беше случај овде.
Тоа беше еден вид карта за „конструктивна апстиненција“ играна на највисоко ниво што сега можеби може да се користи почесто.
Орбан цело време тврдеше дека ниту Унгарија, ниту ЕУ, не се подготвени да ги отворат преговорите за пристапување во ЕУ со Украина. Но, слушајте ги подобро коментарите на Орбан и во унгарскиот Парламент, ден пред Самитот, и на прагот на Самитот, а тој всушност навести компромис што лидерите подоцна го постигнаа.
Она што тој всушност го нотираше во двете обраќања е дека се противи на „брзиот“ пристап на Украина.
И тука се отвори шанса за договор на кој се работеше за време на појадокот на самитот меѓу Орбан, германскиот канцелар Олаф Шолц, францускиот претседател Емануел Макрон и претседателите на Европскиот совет и Европскиот совет, Урсула фон дер Лајен и Шарл Мишел.
За да го разбереме компромисот, вреди да се погледнат двете реченици од усвоените заклучоци од Самитот на ЕУ што ги потпишаа лидерите, а се поврзани со пристапот на Украина и Молдавија во ЕУ, бидејќи овој пат е поврзан во процесот на проширување на ЕУ: „Европскиот совет одлучува да се отворат пристапните преговори со Украина и со Република Молдавија. Европскиот совет го поканува Советот да ги усвои соодветните преговарачки рамки, откако ќе се преземат релевантните чекори утврдени во соодветните препораки на Комисијата од 8 ноември 2023 година“.
Сега, првата реченица е чиста победа за Украина (и Молдавија). Украинските власти сакаа „јасен јазик“ за отворање на пристапните преговори. И тие го добија, додека Унгарија попушти.
Но, со втората реченица, лидерите на ЕУ решија да ја клоцнат конзервата по патот. За да започнете де факто пристапни преговори, треба да усвоите преговарачка рамка.
И сега прашањето е кога тоа навистина може да се случи? Овде, се чини дека Унгарија е многу на возачкото место. Факт е дека самата Европска комисија се определи за ова „решение“ уште кога го претстави својот голем извештај за проширувањето во ноември. Таму тие истакнаа дека најдоцна до март 2024 година ќе ги известат земјите-членки на ЕУ за условите што останале за Украина, Молдавија и Босна и Херцеговина.
Останатите прашања за Украина беа да усвои закони за да може нејзиното Национално биро за борба против корупцијата подобро да функционира, адресирајќи ги исклучителните препораки истакнати од Венецијанската комисија на Советот на Европа кога станува збор за законодавството за државниот јазик, медиумите и образованието – нешто што Будимпешта во последните години постојано го истакнуваше против Украина, тврдејќи дека унгарското малцинство во земјата е дискриминирано – и конечно да донесе закон за регулирање на лобирањето.
Според Украина, тие веќе ги донеле првите два закони и наскоро ќе го донесат оној за лобирање. А според украинскиот претседател Володимир Зеленски, кој им се обрати на лидерите на ЕУ преку видео врска, надежта е дека преговарачката рамка ќе биде усвоена во март.
Се чини дека тоа е најлогичното сценарио, бидејќи лидерите на ЕУ треба да се сретнат тој месец на самит во Брисел, а потоа би можеле да го потпишат. Но, не сметајте на тоа. Орбан на Самитот беше на мислење дека Украина не исполнила ниту еден од преостанатите три услови. И на крајот тој е тој што седи со вето.
Во неговите разговори со Мишел и останатите, имаше и разбирање дека лидерите ќе се вратат на ова прашање најрано по една година, што значи декември 2024 година. Можеби има некаква логика во ова. Прво, во јуни претстојат избори за Европскиот парламент, а потоа ќе биде избрана целосно нова Европска комисија и нов претседател на Европскиот совет.
Некои членки на ЕУ стравуваат дека ако се даде де факто зелено светло неколку месеци пред самото гласање, тоа ќе им овозможи на популистите во некои земји од ЕУ моќно изборно оружје, особено поради тоа што веќе почнува да се чувствува „Украинскиот замор“ во Унијата.
И како второ, се верува дека новата Комисија би можела да ја следи оваа состојба будно и со „свежи очи“, наместо да му дозволи на составот во заминување да ги следи овие состојби до крај.
Но, речиси сите се согласни дека Орбан е тој којшто го кочи целиот процес околу Украина и се обидува да го искористи секое можно вето за да ги движи работите во насока во која тој сака – промена на политичкиот пејзаж на Западот и повеќе европски фондови.
Првата работа која што тој ја посакува сепак би можела да се случи, и тоа со популистите кои со прилично силни антиукраински ставови победија на неодамнешните избори и во Холандија и во Словачка и, се разбира, со претседателските избори во САД кои се на повидок. Со оглед на тоа што топката веројатно ќе се префрли во корист на Орбан во однос на Украина, тој веќе би можел и да се обложи дека ЕУ во блиска иднина ќе биде принудена да носи тешки одлуки на оваа тема – или тоа ќе биде одобрување на помалку средства за поддршка на Украина или пак тоа дека проширувањето на Унијата значително ќе се забави.
И во тој дел Орбан можеби веќе има некои свои партнери. Додека тој беше осамен во противењето за отворањето на пристапните преговори на Унијата со Украина, се чини дека на неколку земји-членки од исток па до запад не би им пречело ако Украина не биде брзо воведена во Унијата. Како што неодамна ми рече еден функционер од источна земја-членка: „Официјално го поддржуваме влезот на Украина до 2030 година, но во реалноста, не би ни пречело тоа да се случи и до 2040 година“, притоа посочувајќи дека постои страв дека на Киев ќе му се даде преголем дел од буџетот на ЕУ и дека ЕУ не може доволно брзо да се реформира за истиот да го приспособи.
Потоа пак следуваше делот со средствата и ветата. Ден пред самитот, Европската комисија и даде на Унгарија повеќе од 10 милијарди евра кои претходно беа замрзнати поради загриженоста за владеење на правото во земјата. Додека Орбан изјавуваше дека не го користи правото на вето за да ги добие овие средства од Унијата, тоа секако изгледаше како очигледна коинциденција за парите кои почнаа да се влеваат во Будимпешта, токму во време кога Орбан требаше да даде зелено светло за неколку одлуки.
А Унгарија укажа дека тие ги сакаат сите пари што моментално не ги добиваат од Унијата – речиси 20 милијарди евра. Сепак шансите не се особено големи дека тие би можеле да го искористат ветото во однос на Украина, а со цел да обезбедат дополнителни средства.
Процесот на проширување има над 70 можности за вето – со сите поглавја во процесот на пристапување, а има над 30 такви, кои треба да добијат зелено светло и за отворање и за затворање. Но, откако кандидатурата на Украина за пристапување во ЕУ конечно доби позитивни знаци, следуваа и други кандидатури за влез во Унијата.
Тоа во голема мерка беше случај на „ или сите скокаат или сите паѓаат“. Молдавија, исто така, ќе се соочи со истиот незгоден пат на чекање за прием во Унијата како Украина, во однос на тоа кога всушност и ќе може да започне пристапувањето.
За Грузија сега има кандидатски статус, истата титула што им беше доделена на Украина и Молдавија уште во 2022 година, што значи дека оваа земја ќе продолжи да биде чекор зад Киев и Кишинев.
Исто така, имаше и многу повеќе позитивни разговори за Босна и Херцеговина од она што се очекуваше. Она што Сараево го доби беше еден вид на „условно отворање на пристапните преговори“.
Сепак, начинот на кој се разговараше за БиХ не беше толку јасен како за Украина и Молдавија во заклучоците од европскиот самит: „Европскиот совет ќе ги отвори пристапните преговори со Босна и Херцеговина, откако ќе се постигне потребниот степен на усогласеност со критериумите за членство“.
Но, по силното лобирање од Австрија, Хрватска, Унгарија и Словенија беше додадена уште една реченица која барем дава одредена јасност за тоа кога може да се донесе одлука: „Се поканува Комисијата да поднесе извештај до Советот за напредокот на земјата најдоцна до март 2024 година, со цел да се донесе одлука“.
Па така, треба да бидат донесени некои големи одлуки со цел да се започне проширувањето на Унијата, но некои пречки и натаму стојат на патот кон европското семејство.
