Кликнете од еден на друг украински канал за вести деновиве и веројатно ќе ја најдете истата емисија од која штотуку „избегавте“.
Со години, телевизијата во Украина беше разновидна, односно имаше неколку големи канали кои ги презентираа вестите на начин што ја нагласуваа нивната независност или ја унапредуваа агендата на супербогатите сопственици и нивните политички сојузници.
Војната тоа го промени - радикално.
Откако Русија ја започна својата целосна инвазија во февруари 2022 година, главните канали ја емитуваат истата споделена содржина - деноноќна програма позната како „Обединети вести - Телемаратон“ која ја копродуцираат во координација со највисоките државни функционери.
Првично, Телемаратонот нашироко се сметаше за елемент на одбрана од обидот на Русија да ја потчини Украина. Но, 17 месеци подоцна, додека војната беснее без јасен крај на повидок, загриженоста за големата контрола и влијанието на државата врз медиумите се зголемува.
„Маратонот на пропагандата“ стана „парада на официјални обраќања и симболични дискусии кои не одговараат на повеќето прашања што ги поставуваат граѓаните на дневна основа“, напиша Катерина Серхатскова, главен уредник на независниот медиум Заборона, во колумна за Телемаратонот.
„Прашање за национална безбедност“
На 20 јули, претседателот Володимир Зеленски рече дека побарал од премиерот Денис Шмихал „да размисли за смена“ на министерот за култура и информатичка политика, Александар Ткаченко, кој е клучна фигура зад Телемаратонот. Неколку часа подоцна, Ткаченко рече дека поднел оставка и тврди дека тоа го сторил пред да биде свесен за сугестијата на Зеленски да биде разрешен.
Ткаченко со месеци се соочува со критики од граѓанското општество за голем број прашања, но последната капка беше очигледно незадоволството на јавноста од трошењето на Министерството, особено за планот за производство на филмови и ТВ серии поддржани од државата.
Оставката на Ткаченко е предмет на одобрување од парламентот. Сè уште не е јасно како неговото веројатно заминување ќе влијае на Телемаратонот.
Во интервју за Радио Слободна Европа на 21 јуни, Ткаченко ги отфрли критиките за неговата медиумска политика и Телемаратонот, велејќи дека тоа произлегува од „погрешна перспектива“.
„Ние сме во војна и тоа го промени размислувањето и однесувањето на сите медиуми во Украина. Во реалноста на воената состојба, секој треба да ги следи ограничувањата наметнати од војската заради безбедност и да им даде приоритет на официјалните изјави“, изјави Ткаченко.
Во декретот од 19 март 2022 година со кој се наметнува „унифицирана информациска политика“ според воената состојба, Зеленски ја нарече новата политика „прашање за национална безбедност“ и го дефинира Телемаратонот како „единствена информативна платформа за стратешка комуникација“.
Украинскиот закон им дозволува на властите да преземат контрола над медиумите, да ја прекинат нивната работа и да воведат воена цензура за време на војна. Наспроти тоа, поддржувачите тврдат дека медиумската политика што ја спроведуваат Зеленски и неговата влада е умерена.
„Нешто слично на чудо“
„Соединувањето на некои од најголемите украински радиодифузери во ужасните први денови од инвазијата, додека руските сили го притискаа Киев, многумина го гледаа не само како неопходност, туку и во скршениот медиумски свет на Украина, како „нешто слично на чудо“, изјави Јана Љушневскаја, висок аналитичар во канцеларијата на Би-Би-Си/РЛ во Киев.
Со оглед на тоа што Русија масовно шири дезинформации, многу новинари го напуштаат Киев и брзите, точни информации се тешко достапни, Телемаратонот се погрижи да продолжи преносот во живо и помогна да се спречи првичниот руски напад и да се зачува украинската државност, тврдат приврзаниците.
Телемаратонот, рече Ткаченко за РСЕ, е „едноставно ефикасен одговор на очигледната потреба за координирање на официјалните информации за време на војната“.
Телевизиската формула за време на војната развиена од продуцентите на Телемаратон вклучува итни предупредувања за закани од воздушни напади, QR-кодови на екранот за собирање средства на војската, редовни анализи на фронтот со мапи и податоци за руските загуби, суперпатриотски анимирани клипови што личат на реклами многу специфичен јазик.
Презентерите на вестите ги поздравуваат гостите во студиото со слоганот:
„Слава на Украина!“, на што тие одговараат: „Слава на хероите!
Интервјуата често завршуваат со зборовите: „Смрт на непријателот! Фразите како „посилни заедно“, „по победата“ и „нашите момчиња“ се вообичаени, како што често се користат зборови за омаловажување на Русија и Русите, како што се „орки“ или „фашисти“.
„Само покана“
Првично, Телемаратонот вклучуваше шест канали: парламентарниот канал Рада, јавниот радиодифузен сервис Суспилне и четири комерцијални канали: ICTV/STB, 1+1, Интер и Украина 24, контролирани од или тесно поврзани со тајкуните Виктор Пинчук, Ихор Коломојски, Дмитро Фирташ и Ринат Ахметов.
Според Ткаченко, кој беше долгогодишен менаџер на големата медиумска група 1+1 во минатото, идејата за Телемаратон потекнува од „шефот на еден од каналите“. Но, многумина во медиумската индустрија се сомневаат во тоа, а некои, вклучително и лице запознаено со ова прашање, кое зборуваше под услов да остане анонимно поради загриженоста за одмазда, тврдат дека унифицираното емитување е иницирао од канцеларијата на Зеленски и Ткаченко.
Светлана Остапа, заменик-шеф на организацијата за мониторинг на медиумите „Детектор медиа“ и претседателка на надзорниот одбор на Суспилне, за РСЕ изјави дека на првиот ден од целосната инвазија, Ткаченко ја информирал дека брановите на јавниот радиодифузен сервис ќе ги преземе државната ТВ Рада без да даде официјална одлука за преземањето.
Покрај нецелосно транспарентниот почеток, точно е и дека на „забавата“ не беа поканети сите големи играчи. Имено, Канал 5 и Прјамиј, кои се поврзани со поранешниот претседател Петро Порошенко, не беа вклучени во Телемаратонот, ниту пак опозиционо ориентираната телевизија Еспресо. Покрај тоа, тие три канали беа пуштени во употреба на националниот систем за дигитално емитување во април 2022 година, ограничувајќи ги само на сателитско емитување и онлајн стриминг.
Во интервјуто за РСЕ, Ткаченко рече дека каналите не биле вклучени во Телемаратонот бидејќи нивните менаџери и Министерството „не успеале да најдат компромис“. Тој не соопшти повеќе детали за ова прашање.
Главнaта уредничка на ТВ Еспресо, Анастасија Равва, за РСЕ изјави дека каналот не добил понуда да се приклучи на почетокот на целосната инвазија.
„Во тоа време, отсуството на Еспресо на Телемаратонот изгледаше чудно“, рече таа, додавајќи дека сега мисли дека испаднало најдобро затоа што украинските гледачи „имаат барем некоја алтернатива“.
Равва, исто така, рече дека властите никогаш не објасниле зошто го прекинале пристапот на каналот до дигиталните бранови, што доведе до значителна загуба на неговата публика и изрази надеж дека ќе ја „препознаат својата грешка“.
Раката на државата?
Критичарите тврдат дека Владата не само што исклучи некои важни медиумски организации од Телемаратонот, туку и воведе државна контрола врз оние што се приклучија преку координирање на нивната работа и нивно кофинансирање.
Ткаченко го негира тоа.
„Нема ниту една голема редакција што би можел да ја контролирам“, рече тој за РСЕ.
Остапа рече дека каналите на Телемаратонот навистина ги формираат своите уреднички планови независно и дека ТВ Суспилне, кој беше создаден по протестите на Евромајдан кои го турнаа претседателот Виктор Јанукович од власт во 2014 година.
Таа, исто така, рече дека напуштањето на Телемаратонот, иако теоретски е можно, ќе создаде значителни проблеми и ќе го запре развојот на водечкиот канал на Суспилне, Першиј, бидејќи тој нема да се појавува во унифицираното емитување, туку ќе треба самиот да го емитува.
Ткаченко рече дека е „во контакт“ со неколку групи луѓе кои работат на Телемаратонот, но го отфрли обвинението дека влијае на уредувачката политика. Тој, исто така, тврди дека делумното финансирање на каналите од страна на државата, со околу 600 милиони гривни (16 милиони долари) доделени за Телемаратонот преку различни инструменти во буџетот за 2023 година, не влијае на нивната уредувачка независност.
„Масивна ПР операција“
Критичарите велат дека како што војната продолжува, Телемаратонот станува „масовна ПР операција“ за Зеленски, неговите политички сојузници и неговата партија Слуга на народот, која има мнозинство во Врховната Рада, украинскиот парламент. Опозициските сили, особено фракцијата поврзана со Порошенко и неговата партија Европска солидарност, често се на удар и обично немаат начин да се одбранат на Телемаратонот.
Според анализата на Детектор Медиа, од јануари до март оваа година, околу 65 отсто од пратениците на Рада поканети во студиото биле од партијата Слуга на народот, кој има 241 место во законодавниот дом. Други 17 отсто беа од партијата Глас, 6 отсто од Баткившчина, 4 отсто од партијата Довира и 4 отсто од Европската солидарност, која беше значително недоволно застапена на Телемаратонот бидејќи има 27 пратенички места, или 6 отсто.
Во меѓувреме, неколку блиски соработници на Зеленски од неговата предполитичка кариера како комичар и актер сега имаат свои емисии на Телемаратонот. Некои од нив настапија во ситкомот „Слуга на народот“ за случајниот претседател во кој идниот претседател го толкуваше главниот лик, кој беше продуциран од 1+1.
Телемаратонот, исто така, беше критикуван за давање простор на новинарите кои порано се поврзуваа со проруските позиции, особено оние поврзани во минатото со каналите контролирани од Ахметов, најбогатиот човек во Украина. Некои од нив заминаа откако петицијата со која се бара нивно отстранување беше потпишана од десетици големи имиња во украинските медиуми, но други остануваат, и покрај фактот што Ахметов најави затворање на сите негови канали во јули 2022 година.
Во ноември, поранешните вработени во неговата Украина 24 создадоа нов канал, Моја-Украина, кој учествува на Телемаратонот и има „топли“ односи со канцеларијата на Зеленски.
„Тектонска промена“
Појавата на Телемаратонот можеби стави крај на ерата во која неколку милијардери познати олигарси имаа големо влијание врз електронските медиуми во Украина.
„Губењето на влијанието на тајкуните врз телевизијата е „тектонска промена за украинските медиуми“, изјави за РСЕ Борис Давиденко, главен уредник на украинското издание на магазинот Форбс.
Магнатите беа тешко погодени од инвазијата во целосен обем, со нивните бизниси уништени во некои случаи и економијата на земјата во криза.
Распадот на медиумската империја на Ахметов беше последниот чин на драматичната конфронтација меѓу поранешниот бизнисмен од Доњецк и Зеленски, која се случи непосредно пред целосната инвазија, поради таканаречениот „антиолигархиски закон“ чија цел е да се спречи медиумското влијание на тајкуните.
Во февруари 2021 година, пред да се одржи политичката битка околу законодавството, Зеленски исклучи три телевизиски мрежи контролирани од Виктор Медведчук, врвен политичар кој има блиски врски со рускиот претседател Владимир Путин, а подоцна беше уапсен под обвинение за предавство, а потоа и предаден на Русија во размена на затвореници. Еден месец подоцна, Украина отвори државен канал на руски јазик, Freedom TV, кој продолжува да работи.
Претходно, во 2014 година, откако Русија го окупираше Крим и поттикна војна во источниот регион Донбас, Украина ги забрани повеќето руски телевизиски канали. Во 2017 година, владата воведе јазични квоти во радио и телевизиски преноси и ги забрани врвните руски социјални мрежи како ВКонтакте.
„Од почетокот на целосната инвазија, телевизијата и другите традиционални медиуми постепено беа симнати од тронот со Телеграм, вели Љушневскаја.
Според истражувањето на Интерњуз, 74 отсто од Украинците се одлучуваат за социјалните медиуми, главно Телеграм, кога ги сакаат најновите вести. Ткаченко рече дека е убеден дека „златната ера на телевизијата е завршена“ и дека по војната, медиумскиот пејзаж на Украина ќе биде „дефинитивно поинаков“.
Настрана критиките за зголемената владина контрола врз телевизијата, тој рече дека на Украина „и требаат повеќе алатки за борба против руските дезинформации“, како што се регулирање на платформите за социјалните медиуми и комуникаторите и координирање на стратешки информации со Европската Унија и НАТО.
„Трагично судење“
„Овде и сега, има некои охрабрувачки знаци за украинските медиуми“, изјави за РСЕ Катерина Дијачук, аналитичар во Киевскиот Институт за масовни информации.
Во првите неколку месеци од рускиот напад, единството беше толку жестоко што критиките кон владата практично испаруваа. Многу новинари признаа дека се фокусирале на справување со воената реалност и понекогаш се одлучувале за самоцензура.
Но, медиумите постепено се вратија на својата традиционална улога и уште еднаш се појавија истраги за корупција и извештаи за внатрешни проблеми во услови на континуирани напори да се разоткријат деталите за убиствата, злоупотребата и многуте облици на погрешно постапување што Русија им ги нанесува на Украинците во неиспровоцираната инвазија. И покрај војната и економските неволји, повеќе од 230 медиуми беа затворени поради руската окупација, физички закани или финансиски притисок.
Годинава Украина се искачи од 106-то на 79-то место во Светскиот индекс за слободата на печатот, кој годишно го составува Репортери без граници.
Според руската програма за следење на воените злосторства на институтот, руските сили убиле 63 украински новинари и медиумски работници од почетокот на целосната инвазија, 10 од нив додека работеле, а другите или додека служеле како војници или под други околности. Згора на ова, 18 новинари се ранети, 14 се водат за исчезнати, а 22 се киднапирани.
Руските сили, исто така, зазедоа или уништија 10 редакции, гранатираа 16 ТВ кули и го исклучија украинското емитување на окупираните територии.
Институтот има документирано 519 злосторства против новинари и медиуми во Украина од почетокот на инвазијата во целосен обем.
„Постои еден тон болка и гнев меѓу украинските новинари и медиумски работници, но постои и чувство на оптимизам. И покрај загубите, ние стануваме посилни“, заклучува Дијачук.
