На 17 август 1991 година, група офицери на КГБ, тврдокорни комунисти и највисоки советски владини функционери кои себеси се нарекуваа Државен комитет за вонредна состојба се придвижија за да го приведат советскиот лидер Михаил Горбачов. Два дена подоцна, елитната воена единица беше спречена да ги заземе клучните згради во Москва од демонстрантите кои ставија автобуси на улиците, а војниците се повлекоа.
Напорите за преземање на власта и соборување на Горбачов пропаднаа на 21 август. Моќта на Горбачов беше фатално ослабена. Големиот Советски Сојуз колабираше четири месеци подоцна.
Тоа беше обид за државен удар и не успеа.
На 24 јуни, неколку илјади тешко вооружени платеници лојални на групата Вагнер и нејзиниот воинствен сопственик Евгениј Пригожин тргнаа кон Москва, обид што претседателот Владимир Путин го нарече „ нож во грб “. Пригожин, поранешен осуденик и угостител, е познат и како „готвачот на Путин“, а претходно се сметаше за лојален на рускиот претседател.
Бунтот на Пригожин покренува низа прашања. Дали тоа беше државен удар и ако е така, дали не успеа? Дали е ова почеток на крајот на Путин? А што е со војната во Украина, конфликт кој резултираше со стотици или илјадници ранети и убиени?
Прашината се спушта
Дваесет и четирите часа што го потресоа претседателствувањето на Путин - неговиот најголем предизвик во последните 23 години како истакнат лидер на Русија, завршија доцна на 24 јуни, кога Кремљ објави дека Пригожин се согласил да ја прекине неговата кампања.
Според договорот што прв го објави белорускиот моќник Александр Лукашенко, Пригожин се согласи да замине во Белорусија, силите на Вагнер ќе се повлечат од јужниот град Ростов на Дон и ќе се повлечат од московскиот регион, а руските власти се согласија да го отфрлат кривинчиот прогон за Пригожин. Во договорот, исто така, беше наведено дека нема да има гонење на војниците на Вагнер кои се приклучија на напорите.
„Имаше повисока цел: да се избегне крвопролевање, да се избегне внатрешна конфронтација, да се избегнат судири со непредвидливи резултати“, им рече на новинарите портпаролот на Кремљ, Дмитриј Песков на 24 јуни.
Досега Путин не даде јавни изјави за договорот, всушност, последната јавна изјава или појавување на Путин беше сред утрото на 24 јуни, кога одржа петминутен телевизиски говор во кој ги нарече Пригожин и неговите борци предавници кои треба да бидат казнети:
„Тие ќе одговараат за тоа“, рече Путин.
И Пригожин немаше кај да се види, ниту пак е познато на кое место се наоѓа. Тој последен пат се огласи преку аудио пораки објавени на Телеграм на 24 јуни, а потоа се појави во Ростов на Дон доцна на 24 јуни, каде што луѓето го нападнаа неговиот блиндиран теренец и правеа селфи со него.
Беше или не беше пуч?
Пригожин со месеци беше трн во окото на руските команданти и на Кремљ, упатувајќи остри и агресивни критики за тоа како Министерството за одбрана водеше војна во Украина, а укажуваше и на периодичниот недостиг на поддршка и залихи кои ги добиваа неговите војници. Тој, исто така, го предизвика Путин да ја стави целата земја на воена основа.
Но, дали тоа беше причина да се обидат да го соборат?
Не е целосно јасно каква игра имал на ум Пригожин кога им наредил на своите луѓе да ги заземат воените згради во Ростов на Дон и потоа да испратат група од неколку илјади да отпатуваат на север кон московскиот регион. Имаше непотврдени извештаи дека Пригожин бил поттикнат на акција откако кампот на Вагнер некаде во близина на украинската граница бил нападнат, наводно со руски проектили или ракети.
Игор Гиркин, поранешен руски разузнавач кој се борел во раните години на конфликтот поттикнат од Русија во источна Украина, го нарече тоа, државен удар.
„Генерално, сега немаше „бунт“. Имаше државен удар. Дали заврши или не, наскоро ќе дознаеме“, рече Гиркин во објавата на неговиот канал Телеграм на 24 јуни.
Дејствијата на Пригожин речиси совршено одговараат на дефиницијата за бунт, велат воените експерти. Во својата телевизиска изјава, самиот Путин го опиша тоа што се случува како бунт.
Со други зборови, иако Пригожин ја фрли најголемата ракавица со која се соочи Путин откако се катапултираше во 1999 година, и се уште не е јасно дали Пригожин сакаше да го собори рускиот лидер. Сепак, тој можеби таргетираше други највисоки функционери: министерот за одбрана Сергеј Шојгу и највисокиот воен офицер на земјата, генерал Валериј Герасимов. Шефот на Вагнер редовно се расправаше со нив, ја доведуваше во прашање нивната компетентност, па дури и успеа да го натера својот претпочитан генерал, Сергеј Суровикин, накратко да биде одговорен за војната во Украина.
Фракциите на Министерството за одбрана кои не го поддржуваат Пригожин во минатото се обидоа да ги „отсечат крилјата“ на платеничкиот водач, неодамна со наредба сите доброволни борци да потпишат договори со министерството. Тоа во суштина ќе го отсече Вагнер од приклучување на новите регрути.
Со други зборови, според Татјана Становаја, која води политичко консултантско друштво наречено R.Politik и сега е виш соработник во Карнеги фондацијата за меѓународен мир со седиште во САД, Пригожин би ја изгубил својата автономија со тоа што неговите војници ќе бидат подредени на Министерството за одбрана.
„Кога зборуваме за државни удари, замислуваме вооружени мажи кои брзаат во Кремљ да го уапсат или убијат Путин и да инсталираат нов лидер“, напиша Лоренс Фридман, почесен професор по воени студии на Кралскиот колеџ во Лондон, во блог пост.
„Во таа смисла, тоа не е државен удар и Пригожин инсистираше на тоа дека не го прави. Неговата цел е единствено да ги отстрани Шојгу и Герасимов и да ги замени стратегиите за „мелење месо“ што тие ги следеа во војната“, вели Фридман.
Кај руските воени блогери циркулираа гласини дека Шојгу или Герасимов, или можеби и двајцата, би можеле да бидат отстранети, при што Путин се согласува на долгогодишна контрола на Пригожин. Приближно 24 часа по најавениот крај на бунтот, сè уште нема потврда дека тие отпуштања се на повидок. И отприлика исто толку часови подоцна, Шојгу и Герасимов никаде не беа видени или слушнати.
Но, ако тоа се случи, ќе видиме кој ќе влезат. Една од можностите е Алексеј Дјумин, поранешен телохранител на Путин, кој сега е гувернер на регионот Тула. Друг е Суровикин, омилениот генерал на Пригожин, кој исто така беше воен командант кој ја водеше елитната единица во центарот на Москва во 1991 година.
Крајот на ерата на Путин?
Паралелите со настаните од август 1991 година одат само толку далеку. Горбачов беше ослабен. Елцин беше овластен. И Советскиот Сојуз престана да постои тој декември.
Има уште една историска паралела, онаа на која и Пригожин и Путин се повикаа, одвоено еден од друг: 1917 година, кога деморализираната и тепана империјална руска армија беше нападната од бунт и пропадна, додека назад во Русија револуцијата го собори царот и го отвори патот за болшевичката револуција неколку месеци подоцна.
Во текот на неговите две децении како истакнат лидер, Путин се оформи себеси како бедем против превирањата и противотров на хаосот што ја зафати Русија во 1990-тите, по распадот на Советскиот Сојуз.
Но, неповредливоста на Путин е оцрнета како што се одолговлекува војната во Украина. Пригожин сега директно го предизвика рускиот претседател, не само со зборови, туку и со дела. Фактот дека неколку илјади тешко вооружени луѓе на Пригожин можеа непречено да налетаат речиси во главниот град е исто така проблематичен за администрацијата на Путин.
„Посветените внатрешни безбедносни органи на Кремљ не успеаја да одговорат на независните воени сили кои го зазедоа седиштето на Јужниот воен округ и напредуваа кон Москва и Вагнер веројатно можеше да стигне до предградијата на Москва доколку Пригожин одбираше да им нареди да го сторат тоа “, соопшти Институтот за проучување на војната од Вашингтон, на 24 јуни.
Предизвикот на Пригожин заврши со преговори, а не со пукање, а Путин ги означи него и Вагнер како бунтовници и предавници. Сепак, сите тие се суштински аболицирани. И, засега, Вагнер останува моќна, добро вооружена борбена сила.
„Се покажа слабоста на Путин, а неговиот авторитет е намален“, напиша Родрик Брејтвејт, кој беше британски амбасадор во Москва меѓу 1988 и 1992 година, во блог пост.
„Голем дел од деталите се уште се матни. Десничарските екстремисти кои порано го поддржуваа Пригожин сè уште се наоколу. Не знаеме што навистина мислат војниците на терен или бедниот руски народ. Ние сè уште немаме идеја како и кога Путин ќе замине, ниту кој ќе го наследи. Но, крајот на ерата на Путин сигурно се гледа на повидок“, напиша Брејтвејт.
Што е со војната во Украина?
Преку границата во Украина, сега во нејзиниот 17-ти месец од војната, имаше „блесок“ можеби не изненадувачки, бидејќи украинските власти се надеваа дека превирањата ќе влијаат на руската инвазија и ќе им овозможат на украинските сили да ја искористат предноста за време на нивната тековна контраофанзива.
„Пригожин го понижи Путин и државата и покажа дека повеќе не постои монопол на насилството“, напиша во објава на Твитер, Михајло Подољак, главен советник на кабинетот на украинскиот претседател Володимир Зеленски.
Сепак, прерано е да се каже какви ќе бидат импликациите на бојното поле од бунтот.
Украинската контраофанзива, за која Киев се надева дека ќе го промени бранот на битката, сè уште се загрева.
Во меѓувреме, силите на Вагнер одиграа мала, но клучна улога во неколку офанзивни операции: во урбаната војна за заземање на пристаништето Мариупол, градовите во регионот Луганск Сјевјеродонецк и Личанск, и од неодамна, Бахмут, град Донецк. Пригожин рече дека 20 000 војници на Вагнер биле убиени во борбата за Бахмут.
Експертите велат дека силите на Вагнер сега може да играат намалена улога, бидејќи резервите на муниција се ограничени и нивните борци се под притисок да потпаднат под редовна воена команда. Отворено прашање е дали дисциплината или моралот меѓу руските сили на фронтот, веќе главните системски прашања за руската војска, дополнително ќе бидат нагризани од домашните превирања.
Покрај тоа, во брзањето кон север, трупите на Вагнер успеаја да соборат или оштетат седум руски хеликоптери, како и воздушно-десантен команден авион ИЛ-22, што резултираше со смрт на 13 воздухопловци. Сепак, тие борци, според договорот првпат објавен од Лукашенка, треба да бидат ослободени од одговорноста, што најверојатно ќе налути некои во руските командни структури.
„Сите разбира дека е и среќа што загинаа толку малку луѓе. Ако има втор бунт, многу повеќе ќе умрат. И ако ништо сериозно не се промени, ако се остават причините за бунтот, тогаш вториот бунт ќе биде неопходен“, напиша Сергеј Марков, поранешен советник на Путин.
