Кога руската централна банка ги изненади економистите на 21 јули со зголемување на каматните стапки за цел процентен поен, двојно повеќе од очекуваното зголемување, тoa требаше да ја зајакне рубљата, која беше во надолна траекторија од декември.
Сепак, руската валута продолжи да паѓа во однос на американскиот долар во следните три недели, надминувајќи го важното психолошко ниво од 100 на 14-ти август.
Последниот пад на рубљата доаѓа дури и кога руската нафта, нејзиниот главен извор на приходи од странска валута, достигнува повисоки цени. Повисоките цени на нафтата и посилната рубља често одеа рака под рака, но не овојпат: руската инвазија на Украина ја наруши економија на земјата, поставувајќи мини за валутата.
Шопинг мол во Москва. 11.08.2023
„Постои криза на доверба во рубљата“, рече Сергеј Алексашенко, поранешен шеф на руската централна банка, кој сега е гласен критичар на Кремљ, во твит по зголемувањето на стапката на 15 август. Тој предвиде дека зголемувањето на стапката ќе има мало влијание врз валутата.
Повеќемесечниот пад на рубљата доаѓа во позадина на жестоката војна во Украина, каде што руските сили постигнаа малку придобивки од првите месеци по целосната инвазија во февруари 2022 година и се соочуваат со украинска контраофанзива и на исток и на југ.
Тој жесток украински отпор ја принудува Русија да ги зголеми воените трошоци бидејќи западните санкции ги намалуваат приходите од извозот на енергија, создавајќи голем буџетски дефицит што врши притисок врз девизниот курс на рубљата.
Во меѓувреме, руската индустриска и потрошувачка побарувачка за увезени машини, технологија и други стоки скокна, поттикнувајќи ја побарувачката за долари и евра до кои е се потешко.
Слабоста на рубљата го става претседателот Владимир Путин во тесно, велат економистите. Тој треба да го заузда трошењето ако сака да ја скроти инфлацијата и да ја стабилизира рубљата.
Но, Путин постојано сигнализираше дека има намера да ја продолжи инвазијата на неодредено време, а следните претседателски избори се во март - при што Путин сигурно ќе победи ако се кандидира, како што се очекува, поради контролата на Кремљ врз политиката и медиумите. Сепак, тој треба да го зацврсти својот имиџ по краткиот, но срамен бунт на платеничката група Вагнер во јуни и продолжувањето на неуспесите во војната.
Како резултат на тоа, тој веројатно нема да ги намали воените или социјалните трошоци на кој било значаен начин, со што ќе го префрли товарот за заштита на рубљата на централната банка.
„Во Русија во моментов се одвива спротиставеност меѓу воените амбиции на претседателот Путин од една страна и целите на политиката на Централната банка и Министерството за финансии од друга страна“, смета Лијам Пич, економист од Лондон.
Таа борба беше изразена пред наглото зголемување на каматните стапки, давајќи знаци на тензија во владејачката елита.
Во колумна објавена од државната новинска агенција ТАСС на 14 август, економскиот советник на Путин, Максим Орешкин, ја нападна Централната банка без всушност да ја именува банката или нејзиниот шеф, Елвира Набиулина, пишувајќи дека „изворот на слабеењето на рубљата и забрзувањето на инфлацијата е меката монетарна политика“.
Набиулина, која е многу почитувана во странство и е заслужна за минимизирање на штетата на руската економија за нешто повеќе од една деценија како шеф на Централната банка, го посочи падот на надворешната трговија како главна причина за слабоста на рубљата и посочи на зголемени државни трошоци и недостигот на работна сила како резултат на војната, што поттикна инфлацијата. На нејзина страна во дебатата застанаа експертите.
Работата на Набиулина нема да биде лесна. Западот замрзна околу 300 милијарди долари девизни резерви на руската централна банка, ги одбегна инвестициите во земјата и стави ограничување на цената на извозот на нафта, ограничувајќи ја способноста на креаторите на политиката да ја поддржат рубљата, рече Пич.
За време на периодите на слабеење на валутата пред целосната инвазија на Украина и санкциите што следеа, Централната банка можеше да продаде милијарди долари девизни резерви за да ја зајакне рубљата.
Пич рече дека ризиците за економската стабилност на Русија се материјализираат побрзо отколку што се очекуваше. Тој сега очекува централната банка да ја зголеми стапката за уште 2 процентни поени пред крајот на годината, на 14 отсто.
Повисоките стапки го намалуваат корпоративното и потрошувачкото задолжување, што доведува до побавна инфлација и ги прави депозитите во рубља поатрактивна инвестиција.
„Следните неколку месеци најверојатно ќе се карактеризираат со натамошни падови на рубљата и многу повисоки инфлација и каматни стапки“, рече тој.
Крис Вифер, основачот на Макро-Адвајсори, консултантска фирма која се фокусира на земјите од поранешниот Советски Сојуз, за РСЕ изјави дека слабата рубља не е предзнак за финансиска криза што се подготвува „бидејќи таа е управувана валута во управувана економија. Нормалните правила не важат“.
Рубљата беше слободно променлива валута пред инвазијата во февруари 2022 година. Централната банка управува со неа со помош на валутни контроли од март 2022 година, кога Западот воведе огромни финансиски санкции врз земјата, рече Вифер.
Тој рече дека централната банка и Министерството за финансии сакале да ја ослабат рубљата по нејзиниот остар раст во 2022 година, со цел да помогнат во намалувањето на буџетскиот дефицит. Меѓутоа, „пуштија да се лизне предалеку“ и сега добиваа инструкции „од високо“ да го вратат назад курсот.
Рубљата го достигна највисокото ниво во последните седум години од 53 за долар во јуни 2022 година, бидејќи зголемените цени на нафтата и гасот генерираа ненадеен приход во странска валута, токму кога увозот пропадна поради западните санкции.
Рускиот буџет добива повеќе даночни приходи од рубљата од извозниците кога курсот на рубљата е понизок, но остриот пад во однос на другите валути, исто така, доведува до забрзување на инфлацијата бидејќи увозот станува поскап во рубли.
Руската валута падна за дури 30 отсто оваа година и за речиси половина од врвот во јуни 2022 година, бидејќи приходите од извозот на нафта и гас паднаа и увозот се зголеми.
Вифер рече дека зголемувањето на каматните стапки на 15 август има за цел да испрати порака дека „Централната банка има контрола и сака рубљата да закрепне“.
Татјана Орлова, економист во Oxford Economics во Британија, на 15 август за РСЕ изјави дека централната банка можеби ќе треба да прибегне кон контрола на капиталот за да ја стабилизира рубљата. Таа рече дека тоа би можело да ги принуди извозниците да ги продаваат своите девизи или да го ограничи износот на девизи што граѓаните можат да ги испратат во странство.
Путин одржа состанок на 16 август со претставници на Министерството за финансии за да разговараат за воведување контрола на капиталот, објави Фајненшл тајмс.
Русите префрлиле 43 милијарди долари во банки во странство, главно во Ерменија, Грузија и Казахстан, помеѓу јануари 2022 и мај 2023 година, напиша Александра Прокопенко, поранешен советник во руската централна банка и сега нерезидентен научник во Центарот за Евроазија Карнеги Русија со седиште во Берлин. https://carnegieendowment.org/politika/90371
Орлова рече дека има и други фактори кои влијаат на рубљата, вклучително и неусогласеноста меѓу странските валути што Русија сега ги добива за својот извоз и девизите што и се потребни за увоз, нов феномен предизвикан од западните санкции.
Откако Западот воведе енергетски санкции кон Русија, Москва мораше да префрли поголем дел од извозот на нафта во Азија, вклучувајќи ги Кина и Индија.
Русија сега добива рубли, кинески јуани и индиски рупии за дел од тие продажби наместо долари. Но, руските компании и граѓани сè уште имаат потреба од долари и евра за увоз на машини, технологија и стоки за широка потрошувачка.
„Руските извозници добиваат рупии, но никој не ги сака, додека увозниците сакаат евра или долари“, рече Орлова. „Значи, сите овие неефикасности придонесуваат за пад на валутата.
Има и сезонски фактори за неодамнешниот пад на рубљата бидејќи Русите купуваат странски валути пред нивните летни одмори во странство, рече таа, нешто што наскоро ќе заврши.
Орлова рече дека рубљата сега е потценета по нејзиниот остар пад, со што и се доделува објективна вредност од околу 85 за долар. Рубљата зајакна на 95 за долар на 16 август по зголемувањето на стапката и разговорите за контрола на капиталот.
Путин би можел да успее да ја извлече економската кисела краставица во која се наоѓа доколку сегашните цени на нафтата се задржат или растат дополнително, рече Вифер, додавајќи дека Русија сега ја продава нафтата за повеќе од 70 долари за барел, над ценовната граница од 60 долари наметната од Западот.
„Доколку нешто не се влоши, рускиот буџет ќе има многу подобри перформанси во втората половина од годината отколку во првата половина и Кремљ ќе има доволно пари“, рече Вифер.