Црна Гора во последната деценија, го носи епитетот на лидер во процесот на пристапување во Европската унија (ЕУ) и „прва следна членка“. И премиерот Дритан Абазовиќ порача дека Црна Гора како локомотива треба да ги повлече другите земји од регионот во ЕУ.
Меѓутоа, веќе шест години Црна Гора не затвори ниту едно од преговарачките поглавја.
Во тој период, првите три години на власт беше Демократската партија на социјалистот Мило Ѓукановиќ, а во следните три на власт беа прорускиот Демократски фронт, Демократите и движењето УРА.
Дека е потрошено премногу време согласни се и соговорниците на Радио Слободна Европа (РСЕ), претседателот на надворешнополитичката комисија на Европскиот парламент, Дејвид Мекалистер и поранешната министерка за евроинтеграции на Црна Гора, Гордана Ѓуровиќ.
„Високите политички тензии, неуспехот во градење консензус и недостатокот на дијалог.. сето тоа, не само што го запре напредокот во реформите за ЕУ, туку и ја втурна Црна Гора во длабока политичка и институционална криза“, рече Мекалистер за РСЕ.
Дејвид Мекалистер, претседател на надворешнополитичката комисија на Европскиот парламент
И поранешната министерка Ѓуровиќ како причини ги посочува нестабилноста, партиските вработувања, честите промени на преговарачката структура и недоволната политичка поддршка, несразмерна со онаа што граѓаните ја имаат за ЕУ.
Поддршката на граѓаните за членство во ЕУ достигна рекордни 79,3 отсто, покажува истражувањето спроведено во мај за потребите на Делегацијата на Европската унија во Подгорица.
Црна Гора води преговори за членство во ЕУ од јуни 2012 година.
„Наскоро славиме јубилеј - 11 години преговори. Примерот со Хрватска е веќе далеку зад нас и повеќе одиме кон искуствата на Турција, која има многу замрзнати поглавја и преговара од 2005 година“, рече Ѓуровиќ.
Хрватска преговараше осум години.
Што велат во Министерството за европски прашања?
Од Министерството за европски прашања (ЕП) велат дека клучна причина за незатворање на поглавјето е недоволниот напредок во поглавјата 23 (Судство и основни права) и 24 (Правда, слобода и безбедност), кои го диктираат темпото на напредок:
„Немаше договори во Собранието на Црна Гора, како и резултати во работата на обвинителството и судовите, оние сегменти од процесот на кои Владата и преговарачката структура не можеа да влијаат.“
Црна Гора ги отвори сите 33 поглавја и привремено затвори три.
Последното од 33-те преговарачки поглавја беше отворено во јуни 2020 година, во времето на Владата на Душко Марковиќ (ДПС). Во негов мандат последен пат беше затворено некое поглавје.
Истата година, во август, беше сменета владата на ДПС, а на власт дојде прорускиот Демократски фронт, Демократите и Граѓанското движење УРА.
Тие гласаа за владата на Здравко Кривокапиќ, која немаше видливи резултати во евроинтеграциите. Таа беше сменета по 14 месеци. Следната влада, онаа на Дритан Абазовиќ, беше избрана со ветување дека ќе го забрза преговарачкиот процес.
Ѓуровиќ посочува дека таа влада не ја искористила можноста од јуни 2022 година да го забрза напредокот на Црна Гора.
„Тоа некако ќе се постигнеше доколку го искористивме моментот што го имавме минатата година, кога требаше да тргнеме по патот на ЕУ, а не по патот на Основниот договор, падот на Владата и продлабочувањето на политичка и институционална криза... Таа можност не беше искористена“, вели таа.
По руската агресија врз Украина во февруари 2022 година, имаше чести повици од меѓународната заедница за забрзување на евроатлантските интеграции на земјите од Западен Балкан, со цел да се спречат рефлексиите на војната и обидите на Русија да ја опструира нивната европска ориентација.
Ѓуровиќ: Нема стручен штаб, експертите си заминаа
Поранешниот министер за евроинтеграции оценува дека бројните кадровски промени по смената на власта во 2020 година ги ослабнале административните структури во министерствата вклучени во преговорите со Брисел:
„Управувањето на ниво на генерални директори е променето над 95 отсто во споредба со ситуацијата од пред три години. Нема стручен кадар во клучните министерства што се занимаваат со процесот на интеграција. Само во Министерството за европска политика недостасуваат повеќе од 50 отсто луѓе, што е доволна потврда за посветеноста на Владата. Едноставно, не се инвестира во луѓе“.
Таа, исто така, забележува дека преговарачката структура е сменета осум пати од 2006 година, која вклучуваше, меѓу другото, и формирање и престанок на Министерството за евроинтеграции.
Поранешната министерка вели дека се порачува дека тоа се „исклучиви административни удари врз малку поголеми администрации, а не на малата црногорска, каде што често многу важните политики се сведуваат на еден или двајца посветени службеници“.
„Тие заминуваат, други доаѓаат, немаат од кого да учат.“
Од сегашното Министерство објаснуваат дека во претходниот период се работело на реконструкција на преговарачката структура со цел да се подобри ефикасноста на работните групи и да се подобри координацијата.
„Нашата цел е да ги задржиме експертите и да ја зачуваме институционалната меморија и да ја стабилизираме преговарачката структура и да ја направиме отпорна на политички промени.“
Тешко е да се донесат одлуки за клучните прашања
Недоволниот напредок во последните три години, од Министерството го правдаат со недостатокот на парламентарна поддршка за реформските процеси:
„По 2020 година, Црна Гора влегува во потурбулентен политички период во кој неопходното парламентарно мнозинство е често недостижно, потешко се носат одлуки за клучни прашања, особено во областа на правдата, кои се неопходни за исполнување на привремените и конечни одредници.“
Тие додаваат дека владата на Абазовиќ забележала значајни резултати во борбата против корупцијата и организираниот криминал и слободата на медиумите.
Наведуваат и дека за четирите поглавја направиле најголем дел од „домашната задача“, но дека е неблагодарно да се предвидува кога ќе бидат затворени.
Очекуваат клучните прашања од областа на владеењето на правото, како што се именувањето на врховен државен обвинител, комплетирањето на Уставниот суд и Судскиот совет, да се решат кога ќе биде свикан новиот Парламент, во средината на јули.
Враќање на политичката и институционалната стабилност
Во Црна Гора на 11 јуни се одржаа предвремени парламентарни избори на кои „Движењето Европа сега“ освои најголем број мандати во Парламентот и од чии редови ќе биде именувана новата влада. Движењето на врвот на политичката агенда ја има европската интеграција.
Мекалистер од ЕП за РСЕ вели дека е важно новите власти да ја искористат можноста да ја вратат политичката и институционалната стабилност и да постигнат сериозен напредок на полето на клучните приоритети на ЕУ, пред се во областа на владеењето на правото.
Шефот на европската дипломатија и комесар за проширување Јозеф Борел и Оливер Вархеји неодамна повикаа на брзо конституирање на Собранието и формирање влада, која ќе биде посветена на реформите.