Црна Гора потпиша меморандум за разбирање со кинески конзорциум кон крајот на март за изградба на автопат од 54 милиони евра (59 милиони американски долари) што подобро ќе ги поврзе крајбрежните градови Будва и Тиват, обезбедувајќи нова рута до локалниот аеродром. Официјални лица соопштија дека изградбата на 16-километарскиот пат треба да трае две години и дека проектот е дел од долгорочните планови на Црна Гора за развој на транспортната инфраструктура, зајакнување на туризмот и подобрување на нејзината позиција како регионален транспортен центар.
Но, овој потег беше дочекан со скептицизам поради претходните должнички проблеми на земјата со Кина во врска со проектот за автопат завршен пред само неколку години.
Изградбата на тој експресен пат - кој требаше да се движи од црногорското крајбрежје од Бар до Бољаре преку границата со Србија - беше проследена со контроверзи, одложувања и скандали околу цената и наводната корупција. Сагата, исто така, предизвика загриженост за задолженоста на Црна Гора кон Кина, чија банка за извоз и увоз обезбеди заем од речиси една милијарда долари - што претставуваше речиси четвртина од БДП на Црна Гора во тоа време.
Загриженоста за зголемените трошоци и долгот веќе се појавија за новиот проект, но црногорските власти се обидоа да ги пренасочат кон кинеските ентитети за изградба - не за финансирање.
Се отворија и прашања како властите ќе го платат новиот автопат. Владата соопшти дека досега има обезбедено само 15 милиони евра (16,5 милиони американски долари) за проектот и на прес-конференција на 29 март соопшти дека средствата што недостасуваат ќе дојдат од „капиталниот буџет или други средства за финансирање“.
Управата за сообраќај на Црна Гора, која е под надлежност на Министерството за внатрешни работи, не одговори на прашањата на РСЕ за финансирањето и дали новиот проект ќе ја доведе земјата дополнително во долгови.
Но, Мирза Мулешковиќ, основачот на подгоричката консултантска компанија „Интелигенција МНЕ“, изјави за РСЕ дека новиот проект укажува на задржувањето на моќта на кинеското влијание во Црна Гора и низ целиот Балкан, како и на ефикасноста на кинеските компании во регионот.
„Кина беше паметна да ги стави на располагање своите финансиски ресурси на начин што дополнително го зацврсти своето влијание [во Црна Гора] и [соседните] земји“, рече Мулешковиќ.
Расчистување на патот
Договорот за изградба беше доделен на конзорциум од компании од источната кинеска провинција Шандонг: Шандонг за надворешна економска и техничка соработка и Шандонг Лучиао Груп.
Конзорциумот даде најниска понуда за автопатот, но ниту една компанија нема воспоставено присуство во Црна Гора или на Балканот, при што групацијата Шандонг Лучиао отвори претставништво во Подгорица пред шест месеци.
Конзорциумот беше една од четирите кинески компании кои поднесоа понуди и - од вкупно осумте предлози испратени до црногорските власти - трите најевтини беа од кинески компании.
Најниската понуда претходно ја испорача Кинеската градежна корпорација за градежништво (CCECC), државна компанија која беше вклучена во модернизацијата на црногорските железници. Но, компанијата ја повлече својата понуда од 42,6 милиони евра (47 милиони долари) пред вториот круг од процесот на наддавање во јули 2022 година поради зголемените трошоци за изградба.
Следењето на зголемените трошоци ќе биде главната грижа поради зголемената глобална инфлација и минатите искуства на Црна Гора со автопатот Бар-Бољаре.
Цената од 59 милиони долари е повеќе отколку што планираа да потрошат црногорските власти, но тие рекоа дека мора да го прилагодат буџетот за да бидат во чекор со бранувањата на пазарот.
Дали ќе биде поголема или помала од понудената сума, пред се, зависи од промените во цените на металите, горивото, песокот и цементот“, се вели во соопштението од црногорската влада за изградбата на новиот автопат.
Освен трошоците за изградба, властите се уште се борат со процесот на експропријација на земјиштето потребно за изградба на новиот пат. Конкретно, проектот сè уште се соочува со отпор на јавноста во Грбље, крајбрежен град меѓу Будва и Котор долж јадранскиот брег на земјата, а неколку официјални лица рекоа дека вкупната цена за проектот може да се зголеми.
Кинеско влијание
Црна Гора беше една од првите европски земји што се потпиша на Кинеската иницијатива „Појас и пат“ (БРИ), инфраструктурен и инвестициски проект кој се протега низ целиот свет, низ Африка, Азија, Европа и Латинска Америка.
Оттогаш, Кина инвестираше во Црна Гора, вклучително и изградба на луксузно одморалиште на јадранскиот брег и модернизација на термоелектрана.
Но, договорот од највисок профил беше контроверзниот автопат, кој беше потпишан во 2014 година.
Во услови на повеќекратни доцнења во изградбата, балканската земја со 620.000 жители почна да се соочува со тешкотии во отплатата на заемот кој достигна кулминација во 2021 година. Финансиската состојба околу проектот оттогаш се стабилизира, но до овој датум се завршени само 41 километар од планираниот автопат долг 163 километри, а идната изградба за него останува неизвесна.
И покрај тие големи неуспеси, раководството на Црна Гора се чини дека не е поучена од искуството и продолжува да бара кинески инвестиции.
