Девизните резерви во моментов се на историски највисоко ниво, немаме апсолутно никакви притисоци, побарувачката и понудата на девизи е нормална, дури ние повеќе откупуваме девизи отколку што продаваме, штедењето во денари расте, на сметка на штедењето во евра, вели гувернерот на Народната банка на Македонија Димитар Богов во неделното интервју на Радио Слободна Европа.
Господине Богов во месечната информација Народна банка констатира дека се зголемени ризиците за монетарната политика. За што станува збор тука?
Имаме економска ситуација во која имаме притисоци врз цените, тие доаѓаат од еднократни фактори, од фактори на понудата, тоа се светските цени на храната и на нафтата. Тоа врши притисок во една насока врз монетарната политика, од друга страна имаме забавување на економијата, значи движења кои не се поволни и кои бараат од монетарната политика реакција во другата насока. Имаме спротивставени движење кај инфлацијата и кај економскиот раст. Вообичаено кога има економски раст инфлацијата е висока, кога нема економски раст, инфлацијата е ниска, меѓутоа сега имаме и притисок врз инфлацијата и слаб економски раст. Тоа пред монетарната политика испречува одредени предизвици и токму на тоа мислиме, значи имаме големи предизвици за монетарната политика, од една страна притисоци за движење во едната насока, од друга страна притисоци за реакции на монетарната политика во друга насока.
Наведено е дека најголемата неизвесност се однесува на инфлацијата. Дали може да се очекуваат бранови на општ раст на цените?
Не, тоа не треба да се очекува и нема да се случи. Како што кажав, порастот во август и во септември беше поголем од нашите очекувања, меѓутоа беше резултат на еднократни фактори и целосно е резултат на цената на нафтата и на храната на светските берзи. Цените на храната пораснаа значително последните неколку месеци како резултат на сушата во главните производители на житарки, а и сушата во регионот, која исто така влијаеше врз оние сезонски земјоделски производи.
Дали случувањата на светските берзи и кризата во евро-зоната се единствениот фактор кој придонесува за ваквата состојба на рецесија и на забавен раст или влијание има и слабата ликвидност на стопанството, имајќи предвид дека половина од фирмите во Македонија се со блокирани сметки?
Основен и најголем предуслов и причина за забавениот економски раст е намалената екстерна побарувачка, бидејќи Македонија е извозно ориентираната економија. Некаде повеќе од 50 проценти од нашиот Бруто домашен производ е извозно ориентиран и намалената побарувачка од нашите најголеми трговски партнери условува забавување на трговскиот раст, а тоа исто така условува и намалување на ликвидноста на фирмите. Кога се намалува нивното производство, нивната продажба, се намалува и ликвидноста и тогаш доаѓа до мултипликација на тие ефекти, тие не плаќаат на своите добавувачи и така натаму.
Новите податоци на НБРМ покажуваат пад и на капиталните инвестиции. Дали потрошувачката и стопанската активност може да се поттикнат во услови на рецесија кога токму тие капиталните, а и странските инвестиции се топат?
Точно, во услови на забавување на економскиот раст фирмите помалку инвестираат и имаме намалување на капиталните инвестиции. Во такви услови не треба да очекуваме дека треба да одиме ние со поттикнување на потрошувачката за да компензираме за тоа, бидејќи тоа не е решение. Решение е да се поттикнат инвестиции со најразлични мерки, меѓутоа со диверзификација на производството, со инвестирања во нови производи, во нови гранки, коишто се секако извозно ориентирани. Треба да најдеме начин да им помогнеме на извозно ориентираните фирми да бидат поконкурентни и да најдат нови пазари, во услови кога европските пазари, кои се наши традиционални партнери, забавуваат и побарувачката од таму е намалена. Некои фирми веќе се пробиваат на азиските пазари, меѓутоа тоа треба да биде помасовно.
Во недостиг на одржливи проекти, економистите предвидуваат дека ќе се намали кредитирањето на стопанските субјекти, а кои во услови на рецесија бараат свежи пари, но за тековни обврски, барем таа е теоријата која се пласира во јавноста. Дали ваквата ситуација може негативно да се одрази и врз банките кои би имале многу помалку можности за оплодување на парите на пазарот?
Секако банките живеат од кредитите што ги даваат и од приходите од тие кредити. Намалената кредитна активност носи и помали приходи за банките, што ќе се одрази и на нивната профитабилност и веќе се одразува, меѓутоа сепак банките се внимателни и во услови кога економијата забавува тие гледаат поголеми ризици кај фирмите и затоа помалку кредитираат. Тука треба да се оцени правилно, што е она што би бил поголем ризик за банките, за одат во кредитирање на непрофитабилни проекти и потоа да трпат поголеми загуби од тоа или да го намалат кредитирањето, да ги намалат редовните приходи и да избегнат поголеми загуби од лошите кредити.
Ако банките помалку кредитираат во една ваква ситуација, како може да се очекува поттикнување на стопанството со, како што веќе споменавме, нови проекти и нови иницијативи?
Кредитниот раст сепак не е толку лош. Оваа година имаме околу 7 отсто кредитен раст. Ние преземавме одредени мерки на почетокот на април со коишто спречивме кредитниот раст да биде понизок од ова. Седум отсто не е така лош раст, повторно ќе кажам. Последните неколку години ние имаме кредитен раст од 7-8 отсто и тоа е еден од највисоките кредитни растови во Европа. Секаде имаме дури и намалување на кредитирањето. Но, кредитниот раст треба да ја следи и економијата, значи паралелно двете треба да се зголемуваат – и економскиот раст и кредитирањето. Кога имаме економски раст од околу 1 отсто, тогаш 7 отсто не е лош кредитен раст, меѓутоа како ќе се зголемува растот на БДП и кредитниот раст треба тоа да го следи и секако стапки од 10-15 отсто би биле пожелни за македонската економија.
Дали задолжувањето на владата на домашниот пазар ја намалува достапноста на кредити за стопанството, како и за населението?
Не, зошто тоа би било случај?
Бидејќи банките би и давале кредити на владата наместо да го пласираат тој дел од колачот кај стопанството.
Има доволно ликвидност кај банките којашто е на историски највисоко ниво, 30 отсто од активата на банките е пласирана во ликвидни средства. Ние оваа година имавме само пренасочување на дел од онаа ликвидност којашто беше стерилизирана во благајнички записи. Дел од таа се пренасочи во државни записи, а дел отиде во кредитирање кај претпријатијата. Значи, онаа мерка којашто ние ја донесовме во април годинава имаше позитивни ефекти во тоа што онаа стерилизирана ликвидност од околу 10 милијарди во Народната банка беше пренасочена некаде околу 6,5 милијарди кон државни записи, а остатокот отиде кај претпријатијата. Дури и оној дел што оди во државни записи, тој постојано се врти бидејќи државата постојано врши плаќања со тие пари, за разлика од Централната банка каде што, кога ќе се пласираат во благајнички записи, тие веќе се замрзнати пари.
Дали задолжувањето со државни обврзници влијае на референтните каматни стапки на Централана банка, имајќи предвид дека во јавноста често се аргументира дека поради домашното задолжување, Централната банка ги зголемува референтните каматни стапки?
Во овој период немаме таква ситуација, ние фактички ја намаливме референтната каматна стапка и таа во моментов е на историски најниско ниво од 3,75 отсто. Можеби во минатото имаше такви случаи кога Централната банка и Министерството за финансии се натпреваруваа во каматните стапки, но тоа беше за време на кризата некаде на почетокот на 2009 година, во последниве неколку години тоа не е случај. Каматната стапка на Централната банка континуирано оди надолу.
Во ваква ситуација се очекуваат и поевтини кредити. Како стојат работите?
Повторно ќе кажам, каматните стапки на кредитите се на историски најниско ниво. Можеби сè уште тие им изгледаат високи на кредитокорисниците, но никогаш не сме имале пониски каматни стапки, тоа е факт. Да, во некои земји има пониски каматни стапки на кредитите, но секогаш треба да имаме предвид дека банките собираат депозити на коишто плаќаат камата и од тие депозити потоа даваат кредити на коишто добиваат камата. Кај нас исто така и каматите на депозитите се меѓу највисоките во Европа и логично е ако банката плаќа висока камата на депозитот, тогаш ќе има и висока камата на кредитот.
Во јавноста се создава впечаток дека токму референтните каматни стапки се одговорни за промените на каматните стапки на банките и на цените на пазарот на капиталот. Дали ова е секогаш случај?
Најчесто е. Токму тоа е и намерата на Централната банка, не само во Македонија, туку секаде, со намалување или зголемување на референтната каматна стапка да влијае врз каматните стапки на банките, тоа е нашата основна задача. Кога сметаме дека немаме закани по стабилноста на цените и курсот на денарот, ние вршиме намалување на каматната стапка. Кога имаме притисоци на ова поле, тогаш ние ја зголемуваме каматната стапка и со тоа праќаме сигнали до банките како тие да се однесуваат, дали да релаксираат или да затегаат во нивната кредитна активност.
Фирмите повлекле 25 милиони евра од банките. Дали е ова лош знак за банкарскиот сектор дека се намалува довербата или, пак, е само реакција на веќе прогласената состојба на рецесија?
Кога гледаме кај депозитите, ние пред сè ги гледаме депозитите на населението, бидејќи тие се индикатор за довербата во банкарскиот систем и за раст или намалување на штедењето. Штедењето на населението во банките континуирано расте, дури и оваа година тоа расте со стапка од околу 10 отсто. Меѓутоа, точно е дека оваа година имаме намалување на депозитите на фирмите. Тоа е резултат главно на неколку фирми коишто направија голем одлив на капитал од Македонија. Тоа се големи странски инвеститори коишто ја репатрираат дивидендата или дури и ги кредитираат своите матични фирми во своите земји коишто имаат проблеми во тие земји. Нивните фирми тука сè уште прават профит и тој профит го даваат како кредити на матичните фирми во своите земји, бидејќи таму се соочуваат со навистина големи предизвици и тој одлив на капитал ги намали депозитите на корпоративниот сектор во банките.
Во одредени банки растат каматите на штедните влогови. Дали тоа може да се интерпретира како знак дека банките повеќе сакаат да приберат капитал, отколку да го пласираат на пазарот?
Генерално каматните стапки на депозитите имаат тренд на намалување во последните три години и тој тренд продолжува, меѓутоа има индивидуални банки коишто сакаат да остварат поголемо пазарно учество кај депозитите и нудат повисоки камати од оние коишто се вообичаени на пазарот. Меѓутоа и таму има тренд на намалување. Ако да речеме минатата година нуделе повисоки камати, истите тие банки оваа година нудат пониски, иако, тие се повисоки од просекот во банкарскиот сектор. Значи генералниот тренд е намалување на каматните стапки – и на депозитите и на кредитите.
Во јавноста не ретко се појавуваат информации за девалвација на денарот. Како стојат состојбите, како реагирате на овие информации?
Ги сметаме за несериозни, бидејќи навистина нема ниту една причина зошто би имало девалвација, ниту пак слушнав аргументи зошто девалвацијата би била подобра за македонската економија. Напротив, јас мислам дека девалвацијата би била полоша, бидејќи ќе услови рестриктивна монетарна политика, затоа што девалвацијата ќе изврши голем притисок врз инфлацијата, со тоа и врз девизните резерви, а со тоа Народната банка ќе мора да ја зголеми каматната стапка и да ја затегне монетарната политика и да го намали обемот на кредити во економијата. Значи, би се постигнало токму спротивното од она што заговорниците на девалвацијата сметаат. Девизните резерви во моментов се на историски највисоко ниво, немаме апсолутно никакви притисоци, побарувачката и понудата на девизи е нормална, дури ние повеќе откупуваме девизи отколку што продаваме, штедењето во денари расте, на сметка на штедењето во евра, значи релативното учество се намалува, исто така немаме нерамнотежи во екстерниот сектор, немаме нерамнотежи во банкарскиот сектор. Значи нема апсолутно никаква причина за опасност по курсот на денарот.
Имаме економска ситуација во која имаме притисоци врз цените, тие доаѓаат од еднократни фактори, од фактори на понудата, тоа се светските цени на храната и на нафтата. Тоа врши притисок во една насока врз монетарната политика, од друга страна имаме забавување на економијата, значи движења кои не се поволни и кои бараат од монетарната политика реакција во другата насока. Имаме спротивставени движење кај инфлацијата и кај економскиот раст. Вообичаено кога има економски раст инфлацијата е висока, кога нема економски раст, инфлацијата е ниска, меѓутоа сега имаме и притисок врз инфлацијата и слаб економски раст. Тоа пред монетарната политика испречува одредени предизвици и токму на тоа мислиме, значи имаме големи предизвици за монетарната политика, од една страна притисоци за движење во едната насока, од друга страна притисоци за реакции на монетарната политика во друга насока.
Наведено е дека најголемата неизвесност се однесува на инфлацијата. Дали може да се очекуваат бранови на општ раст на цените?
Не, тоа не треба да се очекува и нема да се случи. Како што кажав, порастот во август и во септември беше поголем од нашите очекувања, меѓутоа беше резултат на еднократни фактори и целосно е резултат на цената на нафтата и на храната на светските берзи. Цените на храната пораснаа значително последните неколку месеци како резултат на сушата во главните производители на житарки, а и сушата во регионот, која исто така влијаеше врз оние сезонски земјоделски производи.
Дали случувањата на светските берзи и кризата во евро-зоната се единствениот фактор кој придонесува за ваквата состојба на рецесија и на забавен раст или влијание има и слабата ликвидност на стопанството, имајќи предвид дека половина од фирмите во Македонија се со блокирани сметки?
Основен и најголем предуслов и причина за забавениот економски раст е намалената екстерна побарувачка, бидејќи Македонија е извозно ориентираната економија. Некаде повеќе од 50 проценти од нашиот Бруто домашен производ е извозно ориентиран и намалената побарувачка од нашите најголеми трговски партнери условува забавување на трговскиот раст, а тоа исто така условува и намалување на ликвидноста на фирмите. Кога се намалува нивното производство, нивната продажба, се намалува и ликвидноста и тогаш доаѓа до мултипликација на тие ефекти, тие не плаќаат на своите добавувачи и така натаму.
Новите податоци на НБРМ покажуваат пад и на капиталните инвестиции. Дали потрошувачката и стопанската активност може да се поттикнат во услови на рецесија кога токму тие капиталните, а и странските инвестиции се топат?
Точно, во услови на забавување на економскиот раст фирмите помалку инвестираат и имаме намалување на капиталните инвестиции. Во такви услови не треба да очекуваме дека треба да одиме ние со поттикнување на потрошувачката за да компензираме за тоа, бидејќи тоа не е решение. Решение е да се поттикнат инвестиции со најразлични мерки, меѓутоа со диверзификација на производството, со инвестирања во нови производи, во нови гранки, коишто се секако извозно ориентирани. Треба да најдеме начин да им помогнеме на извозно ориентираните фирми да бидат поконкурентни и да најдат нови пазари, во услови кога европските пазари, кои се наши традиционални партнери, забавуваат и побарувачката од таму е намалена. Некои фирми веќе се пробиваат на азиските пазари, меѓутоа тоа треба да биде помасовно.
Во недостиг на одржливи проекти, економистите предвидуваат дека ќе се намали кредитирањето на стопанските субјекти, а кои во услови на рецесија бараат свежи пари, но за тековни обврски, барем таа е теоријата која се пласира во јавноста. Дали ваквата ситуација може негативно да се одрази и врз банките кои би имале многу помалку можности за оплодување на парите на пазарот?
Секако банките живеат од кредитите што ги даваат и од приходите од тие кредити. Намалената кредитна активност носи и помали приходи за банките, што ќе се одрази и на нивната профитабилност и веќе се одразува, меѓутоа сепак банките се внимателни и во услови кога економијата забавува тие гледаат поголеми ризици кај фирмите и затоа помалку кредитираат. Тука треба да се оцени правилно, што е она што би бил поголем ризик за банките, за одат во кредитирање на непрофитабилни проекти и потоа да трпат поголеми загуби од тоа или да го намалат кредитирањето, да ги намалат редовните приходи и да избегнат поголеми загуби од лошите кредити.
Ако банките помалку кредитираат во една ваква ситуација, како може да се очекува поттикнување на стопанството со, како што веќе споменавме, нови проекти и нови иницијативи?
Кредитниот раст сепак не е толку лош. Оваа година имаме околу 7 отсто кредитен раст. Ние преземавме одредени мерки на почетокот на април со коишто спречивме кредитниот раст да биде понизок од ова. Седум отсто не е така лош раст, повторно ќе кажам. Последните неколку години ние имаме кредитен раст од 7-8 отсто и тоа е еден од највисоките кредитни растови во Европа. Секаде имаме дури и намалување на кредитирањето. Но, кредитниот раст треба да ја следи и економијата, значи паралелно двете треба да се зголемуваат – и економскиот раст и кредитирањето. Кога имаме економски раст од околу 1 отсто, тогаш 7 отсто не е лош кредитен раст, меѓутоа како ќе се зголемува растот на БДП и кредитниот раст треба тоа да го следи и секако стапки од 10-15 отсто би биле пожелни за македонската економија.
Дали задолжувањето на владата на домашниот пазар ја намалува достапноста на кредити за стопанството, како и за населението?
Не, зошто тоа би било случај?
Бидејќи банките би и давале кредити на владата наместо да го пласираат тој дел од колачот кај стопанството.
Има доволно ликвидност кај банките којашто е на историски највисоко ниво, 30 отсто од активата на банките е пласирана во ликвидни средства. Ние оваа година имавме само пренасочување на дел од онаа ликвидност којашто беше стерилизирана во благајнички записи. Дел од таа се пренасочи во државни записи, а дел отиде во кредитирање кај претпријатијата. Значи, онаа мерка којашто ние ја донесовме во април годинава имаше позитивни ефекти во тоа што онаа стерилизирана ликвидност од околу 10 милијарди во Народната банка беше пренасочена некаде околу 6,5 милијарди кон државни записи, а остатокот отиде кај претпријатијата. Дури и оној дел што оди во државни записи, тој постојано се врти бидејќи државата постојано врши плаќања со тие пари, за разлика од Централната банка каде што, кога ќе се пласираат во благајнички записи, тие веќе се замрзнати пари.
Дали задолжувањето со државни обврзници влијае на референтните каматни стапки на Централана банка, имајќи предвид дека во јавноста често се аргументира дека поради домашното задолжување, Централната банка ги зголемува референтните каматни стапки?
Во овој период немаме таква ситуација, ние фактички ја намаливме референтната каматна стапка и таа во моментов е на историски најниско ниво од 3,75 отсто. Можеби во минатото имаше такви случаи кога Централната банка и Министерството за финансии се натпреваруваа во каматните стапки, но тоа беше за време на кризата некаде на почетокот на 2009 година, во последниве неколку години тоа не е случај. Каматната стапка на Централната банка континуирано оди надолу.
Во ваква ситуација се очекуваат и поевтини кредити. Како стојат работите?
Повторно ќе кажам, каматните стапки на кредитите се на историски најниско ниво. Можеби сè уште тие им изгледаат високи на кредитокорисниците, но никогаш не сме имале пониски каматни стапки, тоа е факт. Да, во некои земји има пониски каматни стапки на кредитите, но секогаш треба да имаме предвид дека банките собираат депозити на коишто плаќаат камата и од тие депозити потоа даваат кредити на коишто добиваат камата. Кај нас исто така и каматите на депозитите се меѓу највисоките во Европа и логично е ако банката плаќа висока камата на депозитот, тогаш ќе има и висока камата на кредитот.
Во јавноста се создава впечаток дека токму референтните каматни стапки се одговорни за промените на каматните стапки на банките и на цените на пазарот на капиталот. Дали ова е секогаш случај?
Најчесто е. Токму тоа е и намерата на Централната банка, не само во Македонија, туку секаде, со намалување или зголемување на референтната каматна стапка да влијае врз каматните стапки на банките, тоа е нашата основна задача. Кога сметаме дека немаме закани по стабилноста на цените и курсот на денарот, ние вршиме намалување на каматната стапка. Кога имаме притисоци на ова поле, тогаш ние ја зголемуваме каматната стапка и со тоа праќаме сигнали до банките како тие да се однесуваат, дали да релаксираат или да затегаат во нивната кредитна активност.
Фирмите повлекле 25 милиони евра од банките. Дали е ова лош знак за банкарскиот сектор дека се намалува довербата или, пак, е само реакција на веќе прогласената состојба на рецесија?
Кога гледаме кај депозитите, ние пред сè ги гледаме депозитите на населението, бидејќи тие се индикатор за довербата во банкарскиот систем и за раст или намалување на штедењето. Штедењето на населението во банките континуирано расте, дури и оваа година тоа расте со стапка од околу 10 отсто. Меѓутоа, точно е дека оваа година имаме намалување на депозитите на фирмите. Тоа е резултат главно на неколку фирми коишто направија голем одлив на капитал од Македонија. Тоа се големи странски инвеститори коишто ја репатрираат дивидендата или дури и ги кредитираат своите матични фирми во своите земји коишто имаат проблеми во тие земји. Нивните фирми тука сè уште прават профит и тој профит го даваат како кредити на матичните фирми во своите земји, бидејќи таму се соочуваат со навистина големи предизвици и тој одлив на капитал ги намали депозитите на корпоративниот сектор во банките.
Во одредени банки растат каматите на штедните влогови. Дали тоа може да се интерпретира како знак дека банките повеќе сакаат да приберат капитал, отколку да го пласираат на пазарот?
Генерално каматните стапки на депозитите имаат тренд на намалување во последните три години и тој тренд продолжува, меѓутоа има индивидуални банки коишто сакаат да остварат поголемо пазарно учество кај депозитите и нудат повисоки камати од оние коишто се вообичаени на пазарот. Меѓутоа и таму има тренд на намалување. Ако да речеме минатата година нуделе повисоки камати, истите тие банки оваа година нудат пониски, иако, тие се повисоки од просекот во банкарскиот сектор. Значи генералниот тренд е намалување на каматните стапки – и на депозитите и на кредитите.
Во јавноста не ретко се појавуваат информации за девалвација на денарот. Како стојат состојбите, како реагирате на овие информации?
Ги сметаме за несериозни, бидејќи навистина нема ниту една причина зошто би имало девалвација, ниту пак слушнав аргументи зошто девалвацијата би била подобра за македонската економија. Напротив, јас мислам дека девалвацијата би била полоша, бидејќи ќе услови рестриктивна монетарна политика, затоа што девалвацијата ќе изврши голем притисок врз инфлацијата, со тоа и врз девизните резерви, а со тоа Народната банка ќе мора да ја зголеми каматната стапка и да ја затегне монетарната политика и да го намали обемот на кредити во економијата. Значи, би се постигнало токму спротивното од она што заговорниците на девалвацијата сметаат. Девизните резерви во моментов се на историски највисоко ниво, немаме апсолутно никакви притисоци, побарувачката и понудата на девизи е нормална, дури ние повеќе откупуваме девизи отколку што продаваме, штедењето во денари расте, на сметка на штедењето во евра, значи релативното учество се намалува, исто така немаме нерамнотежи во екстерниот сектор, немаме нерамнотежи во банкарскиот сектор. Значи нема апсолутно никаква причина за опасност по курсот на денарот.