Црна Гора беше потресена овој месец од ретко масовно убиство во нејзиниот кралски главен град Цетиње, каде што живеат претседателот и двете доминантни православни цркви во земјата.
Десет лица загинаа кога вооружен маж дивеел со ловечка пушка, убивајќи една станарка и нејзините две деца пред да застрела случајни минувачи и други соседи, вклучително и неговиот вујко. Вооружениот напаѓач, 33-годишниот Вучко Бориловиќ, наводно бил застрелан во престрелка со полицијата и најмалку еден вооружен цивил.
„Дури и најстарите во Цетиње не се сеќаваат на вакво нешто“, рече еден локален жител. Тоа беше брутален потсетник за потенцијалот за насилство во оваа земја со околу 600.000 жители.
Но, и покрај знаците на јавна фрустрација од распространетоста на огненото оружје каде што поседувањето оружје нашироко се зема здраво за готово, убиствата главно поттикнаа поделби по истите културни и религиозни линии откако таа се отцепи од нејзиниот сојуз со Србија пред повеќе од една деценија.
„Трагедијата во Цетиње и одредени реакции по неа го рефлектираат општеството, а неизбежно и нашиот политички контекст“, изјави за РСЕ психологот Анѓа Бацковиќ од Подгорица, додавајќи:
„Во Црна Гора веќе има толку многу акумулирана нетрпеливост, недоразбирање и одмазднички емоции. Сосема очекувано, некои се обидуваат да ја инструментализираат оваа трагедија, односно да ја искористат како доказ или показател за исправноста на нивните инаку изопачени и застрашувачки ставови, лични и политички“.
Владата на Црна Гора го усвои Договорот со СПЦ
Црна Гора е една од седумте држави на поранешна Југославија, со особено тесни историски, верски, етнички и јазични врски со Србија. Околу една третина од Црногорците се сметаат себеси за Срби, а мнозинството православно население присуствува на богослужбите на огранокот на Српската православна црква, која не ја признава целосно независноста на Црна Гора и има историја на мешање во нејзината политика.
Напорот на претседателот Мило Ѓукановиќ да ја заузда српската црква во корист на непризнатата црногорска алтернатива влијаеше врз изборите во 2020 година против неговата долго-владејачка Демократска партија на социјалистите (ДПС) и во корист на коалицијата предводена од српските националисти, а договорот за односите меѓу црквата и државата доведоа до пад на црногорската влада, предводена од Дритан Абазовиќ.
Наспроти оваа запалива позадина на религиозни, политички и етно-национални тензии кои долго време го кочат дијалогот во земјата, некои јавни личности ја искористија трагедијата во Цетиње за да го разгорат пожарот.
Општински советник за туризам, култура и религиозни прашања во вториот по големина град во Црна Гора, Никшиќ, се огласи на Фејсбук на денот на трагедијата и посочи дека тоа е „Божја казна за сквернавењето на светите места“.
Советникот, Миљан Мијушковиќ, подоцна го избриша коментарот и се извини. Но, тој исто така ги критикуваше медиумите дека „следат приватни коментари“ и ги обвини дека ги политизираат неговите зборови.
Неговиот коментар на Фејсбук, рече Мијушковиќ, бил неофицијален и „не бил ништо повеќе од христијански повик за покајание“. Тој предупреди дека сите Црногорци „треба да бидат свесни дека зголемувањето на тензиите и провокациите никогаш не донеле добро“.
Ниту полицијата, ниту локалните власти не потврдија каква било поврзаност помеѓу политичката припадност на напаѓачот од Цетиње и неговите мотиви.
Бориловиќ беше локален член на Социјалдемократите (СД), мала централно-левичарска партија која произлезе пред седум години од расколот во Социјалдемократската партија (СДП) која порано владееше заедно со ДПС.
На 14 и 15 август, колумнистот Драган Росандиќ ја опиша трагедијата во Цетиње како „последица на неколкумесечната...оргија“ на радикалните етнички црногорски националисти и „неуспехот на властите да одговорат на тој феномен“.
„Една година молев, предупредував, молев, како поранешен професионалец од безбедносните служби, властите и другите да престанат со ова лудило - но никој ништо не направи“, вели Росандиќ кој тоа го поврза со немирите во Никшиќ во јули кога полицијата употреби солзавец за да го прекине митингот на Денот на црногорската државност, кој предизвика контрадемонстрации од просрпските елементи за кои се вели дека имаат поддршка од српската црква.
Абазовиќ - Шверцот на цигари преку пристаништето Бар е клинички мртов
Колумнистот подоцна рече дека полицијата го обвинила за прекршок за припишување политички контекст на настаните во Цетиње. Наизглед неоснованите сугестии на Мијушковиќ и Росандиќ за политички или религиозни мотиви во убиствата се особено штетни, бидејќи доаѓаат од истакнати членови на црногорското општество, вели психологот Бацковиќ.
„Дел од граѓанството се поистоветува со такви луѓе и како да добиваат некаква дозвола да се однесуваат така, бидејќи тоа доаѓа од луѓе на функција. Така се шири еден вид социјална инфекција во Црна Гора“, смета таа.
Бесот околу религиозните или политичките импликации и шпекулациите за реалните или замислените фактори во трагедијата ја потиснаа секоја дебата за културата на оружјето во Црна Гора или нејзината историја на оружено насилство.
Некои Црногорци велат дека конечно е време да се оспори распространетоста на оружјето во приватна сопственост во нивната земја. „Страшно е што имаме толку многу оружје меѓу луѓето, особено сега кога ситуацијата е напната поради војната во Украина“, изјави за РСЕ Зузана Живковиќ, продавачка од приморскиот град Будва. „Луѓето се многу нервозни, немаат трпение за другите, и затоа поседувањето оружје треба навистина да биде ограничено“.
Абазовиќ- „Отворен Балкан“ откри рецепт за иднината
Нема автоматско право на поседување огнено оружје во Црна Гора или на кое било друго место во регионот. Но, на Балканот, каде што сите освен најмладата генерација трпеа етнички поттикнати војни во кои загинаа околу 130.000 луѓе на почетокот на 1990-тите, се истакнува распространетоста на огнено оружје и смртните случаи поврзани со оружје.
Ниту една балканска земја не е рангирана во првите 10 по насилни смртни случаи од оружје, според бројките на ОН. Но, Црна Гора во моментов е 12-та во светот по смртни случаи поврзани со огнено оружје со 8,91 на 100.000 - многу над Србија, која е на 22-то место со 3,49. Глобалниот просек е 6,5, иако стапките во некои од најпроблематичните земји од Централна и Јужна Америка се во 30-тите, 40-тите, па дури и 60-те во случајот на Хондурас. И Црна Гора има една од највисоките стапки на самоубиства со помош на оружје во светот.
Црногорското Министерство за внатрешни работи заедно со Обединетите нации, Европската унија, ОБСЕ и локалната невладина организација наречена Центар за демократска транзиција (ДЦТ) во 2015 година поттикна акција за регистрација или одземање на нелегално чувано огнено оружје.
Нивната кампања „Почитувај го животот, предај го оружјето“ ја искористи одредбата за амнестија во новите закони со цел да се намали бројот на оружје во приватни раце. Но, седум години подоцна, Црна Гора и Србија сè уште се со највисока стапка на приватно поседување оружје меѓу 206 земји надгледувани од GunPolicy.org, истражувачка страница што ја води Факултетот за јавно здравје на Универзитетот во Сиднеј.
„Што да кажам за толку оружје во приватна сопственост? Тоа е зло“, вели Дрита Харовиќ, пензионирана мајка на четири деца во Подгорица. Таа ја обвини државата за натамошно незаострување на законите и процедурите за поседување оружје.
„Можеме да бидеме космополити сите, но нешто се запишува во генетскиот код“, вели Јелена Паповиќ, уметник од Будва, наведувајќи: „Живееме во секојдневен стрес, и ако имав оружје - иронично кажано - не знам колку пати сама би го извадила досега“.
