Шеесет и четири проценти од граѓаните што живеат во регионот се задоволни од безбедносната состојба на Западен Балкан, покажува истражувањето на Советот за регионална соработка (RCC), претставено на 24 мај. Организираниот криминал, тероризмот, мигрантската криза и лажните вести се безбедносни предизвици за повеќето граѓани. RCC е основан во 2008 година како наследник на Пактот за стабилност за Југоисточна Европа, со цел да помогне во регионалната соработка и да ги поддржи европските и евро-атлантските интеграции во Југоисточна Европа.
Анкетата наречена #СекуриМетар 2021 беше спроведена во Албанија, Босна и Херцеговина (БиХ), Северна Македонија, Србија, Црна Гора и Косово од 28 јануари до 19 февруари оваа година. Повеќе од 6.000 луѓе учествуваа во истражувањето.
Анкетата покажа дека граѓаните ги сметаат економската криза, сиромаштијата и социјалната исклученост (63 проценти), криминалот, организираниот криминал и вандализмот (58 проценти), пандемиите (53 проценти), природните катастрофи и климатските промени и загадување (29 проценти) и мигрантската криза (26 проценти) меѓу клучните причини што имаат негативно влијание врз нивното чувство за безбедност.
На прашањето кои се најитните предизвици што регионот треба да ги реши кога станува збор за безбедноста, 92 проценти укажаа на организиран и финансиски криминал, 88 проценти на борба против тероризмот, 86 проценти веруваат дека станува збор за мигрантска криза, а 84 проценти укажуваат на сајбер безбедност.
Сите против организираниот криминал. Дали е можно?
Седумдесет проценти од испитаниците сметаат дека недоволните капацитети на надлежните институции се најголемиот проблем во борбата против организираниот криминал, а 60 проценти сметаат дека е потребно надлежните институции да разменуваат информации со партнери од Европската унија (ЕУ). Нешто повеќе од половина (54 проценти) сметаат дека агенциите за спроведување на законот треба да сторат повеќе во борбата против организираниот криминал. Скоро ист процент на испитаници се на мислење дека корупцијата е главната причина за лошото работење на институциите во борбата против организираниот криминал.
Мнозинството од испитаниците (53 проценти) се согласуваат дека регионот има капацитет да се справи со прекуграничните закани за организиран криминал.
„Организираниот криминал претставува зголемена закана не само за земјите од Западен Балкан, туку и на глобално ниво“, рече Агрон Сојати, раководител на Интегрираното управување со внатрешната безбедност на РЦЦ, во онлајн дебата што следеше по презентацијата на истражувањето.
Според него, податоците покажуваат дека организираните криминални групи годишно заработуваат од 30 до 50 милиони евра само од трговија со луѓе. Како една од причините за лошите резултати во борбата против организираниот криминал, Сојати гледа на корупција.
„Исто така, живееме во мали општества, каде скоро сите се познаваат, па тоа ја прави борбата уште потешка“, рече Агрон Сојати.
Борба против тероризмот и сајбер безбедноста
Скоро 50 проценти од испитаниците не го поддржуваат враќањето на луѓето кои заминале да војуваат на странските боишта кај нивните семејства. Од друга страна, 43 проценти од испитаниците го поддржуваат процесот. Според истражувањето, 40 проценти од граѓаните на Западен Балкан сметаат дека враќањето на странските борци и нивните семејства во нивните локални заедници нема да влијае на нивното чувство за лична безбедност, додека 55 проценти веруваат дека би се чувствувале помалку или многу несигурни.
56 проценти од граѓаните сметаат дека полицијата и другите служби прават доволно во борбата против тероризмот, додека 39 проценти од испитаниците не се согласуваат со таа проценка.
Четириесет и четири проценти од граѓаните на Западен Балкан посочија дека постои голема веројатност за радикализација преку Интернет на нивните деца или роднини и пријатели. Бидејќи тој веруваат дека постојат ефективни начини за контрола на радикализацијата на Интернет, 26 проценти се исплашени.
Една четвртина од испитаниците сметаат дека ситуацијата во врска со насилниот екстремизам ќе се подобри во следните три години.
„Уште во 2015 година беше јасно дека голем број луѓе од Западен Балкан беа регрутирани во редовите на милитантите на таканаречената Исламска држава (ИДИЛ). Тие успеаја да внесат страв кај нашите граѓани, во нашите општества. Оваа перцепција се вклопува во ситуацијата што ја имавме тогаш“, вели Агрон Сојати.
Тој додава дека институциите во земјите од регионот го сфатиле тоа многу сериозно и дека е зајакната регионалната и глобалната соработка.
Зошто стравот од мигрантите?
Мигрантската криза, која достигна врв во Европа пред пет години, останува во фокусот на јавното мислење. Така, мнозинството (70 проценти) од граѓаните на Западен Балкан сметаат дека мигрантите ги зголемуваат безбедносните ризици. Скоро идентичен процент на луѓе (68 проценти) сметаат дека мигрантите кои остануваат илегално треба да бидат сместени во затворени центри. Казните придружени со протерување на мигранти кои ги кршат законите на земјата домаќин или кои користат лажни или фалсификувани документи, се поддржани од 62 проценти од граѓаните.
Нешто повеќе од половина од сите испитаници (55 проценти) проценуваат дека сегашното ниво на гранична безбедност во нивните земји е доволно во однос на мигрантската криза, а 23 проценти од граѓаните на Западен Балкан сметаат дека состојбата со мигрантската криза ќе се подобри во следните три години.
„За разлика од организираниот криминал, мигрантите се многу повидливи за граѓаните. Граѓаните секојдневно гледаат мигранти на улиците, за разлика од организираните криминални групи, кои по природа ги крие. Криминалните групи се подобро организирани“, вели Сашко Коцев од Регионалната иницијатива за миграција, азил и бегалци (МААРИ), коментирајќи ги резултатите.
Тој нагласува дека организираниот криминал претставува закана за безбедноста на државите, за разлика од граничните премини на мигрантите. Според него, државите треба да се борат против ксенофобијата со интеграција на мигрантите во нивните општества.
Што мислат граѓаните за поседување оружје?
Иако тие веруваат дека регионот се соочува со голем број безбедносни предизвици, само шест проценти од испитаниците изјавиле дека би размислиле да поседуваат огнено оружје. Спротивно на тоа, дури 91 процент од луѓето не сакаат да го поседуваат. Меѓу оние кои би размислиле да поседуваат огнено оружје, 48 проценти ја навеле безбедноста како причина, а 25 проценти ги навеле ловџиските и спортските активности.
За споредба, во истражувањето на Балканскиот барометар 2020, 15 проценти од луѓето изјавиле дека би размислиле да поседуваат оружје, а 70 проценти се изјаснија дека се против тоа.
Јулијана Бузи, од Службата за контрола на малото и лесно оружје за Југоисточна и Источна Европа (СЕЕСАЦ), вели дека резултатите од оваа година треба да се сметаат за многу позитивен тренд. Според неа, треба да се земе предвид дека желбата да се поседува оружје е поврзана со безбедносната состојба во земјите и со надворешни закани.
„Во претходните години, вклучително и годината на пандемијата, видовме зголемување на криминалните активности со употреба на огнено оружје низ целиот Западен Балкан. Мислам пред се на вооружени грабежи. Луѓето треба да ја гледаат полицијата како институција која им обезбедува заштита. Тоа оди рака под рака со довербата во таа институција “, вели Бузи.
Лажни вести како нов вид на војна
Т.н. хибридни закани го привлекуваат вниманието на јавноста од Западен Балкан, со оглед на нивната негативна улога како потенцијален дестабилизирачки фактор во политичката, економската и безбедносната состојба во нивните матични земји, се вели во студијата на RCC.
Ширењето на дезинформации е нов начин на војување, сметаат огромното мнозинство од испитаниците низ целиот регион, дури 76 проценти од нив, додека скоро петтина од испитаниците (19 проценти) не ги доживуваат дезинформациите на овој начин.
Најголемиот број испитаници од Северна Македонија (94 проценти) ги сметаат „лажните вести“ или дезинформациите како можен проблем за нивната земја.
Овој став го делат 86 проценти од испитаниците од Србија, нешто помалку во Албанија - 83 проценти, додека во Босна и Херцеговина овој став го делат 74 проценти од испитаниците. Во Црна Гора, 67 проценти од луѓето се согласуваат со ова мислење, а во Косово, граѓаните се поделени во своите верувања - додека 57 проценти го делат тоа мислење, нешто помалку од половина од 43 проценти од испитаниците не сметаат дека дезинформациите и „лажните вести“ се проблем .
Секој петти граѓани на Западен Балкан посочува дека новинарите се првиот избор кога станува збор за актерите кои треба да го запрат ширењето на „лажните вести“.
„Иако индексот за писменост со медиумите покажува дека Западен Балкан е област каде што граѓаните се подложни на дезинформации, ова истражување покажа дека граѓаните сè уште се претпазливи за ширење лажни вести. Тоа треба да нè охрабри да бидеме позитивни во однос на предизвиците со кои се соочува Западен Балкан. Дезинформациите што се проширија минатата и оваа година се поврзани со пандемијата, нејзините причини и решенија. На Балканот, ова зајакна разни идеи, вклучително и геополитичката борба во областа“, вели Луиза Кјоди, директор на Балканската и Кавкаската опсерваторија.
Може ли регионот да работи заедно против природните катастрофи
Граѓаните на Западен Балкан ги доживуваат природните катастрофи како сериозна закана за безбедноста, покажуваат истражувањата.
Повеќе од две третини од испитаниците (77 проценти) го делат ова мислење. Оваа преваленца се однесува на секоја одделна земја: најниска е во Албанија - 63 проценти, а највисока во Србија - 82 проценти.
Исто така, има многу мал процент од оние кои немаат мислење или одбиваат да го споделат, што укажува на тоа дека свеста за влијанието на природните катастрофи е широко распространета, се наведува во истражувањето.
