Црна Гора соопшти дека ѝ треба помош од Европската унија за исплата на неверојатни милијарда долари кинески заем за контроверзен пат, што ја остави балканската земја во тешка финансиска состојба.
Портпаролката на ЕУ, Ана Писонеро за РСЕ изјави дека блокот „не враќа заеми од трети страни“, иако додава дека Брисел има загриженост во врска со „социоекономските и финансиските ефекти што некои од кинеските инвестиции можат да ги имаат“, како и ризиците од економска нерамнотежа и „зависност од долг“.
Таа, сепак, рече дека ЕУ е подготвена да понуди поддршка преку својот план за економски инвестиции од 10 милијарди долари за Западен Балкан.
Долго одложуваниот и сè уште нецелосен автопат се наоѓа во срцето на поширок геополитички натпревар во соседството на ЕУ, каде што влијанието на Кина на Балканот драматично се прошири во последните неколку години.
Одбиениот повик за помош од Брисел доаѓа во моментот кога Црна Гора се соочува со краен рок за отплата на автопатот - кој го гради Кинеската корпорација за патишта и мостови (ЦРБЦ) - и се бори со низа политички и финансиски предизвици, вклучувајќи економија зависна од туризам, која значително падна поради пандемијата и ја ослабе можноста за отплата.
Ако Подгорица не го исплати својот заем, договорот за проектот за патот и дава можност на Кина да добие пристап до земјиште и средства во балканската држава. Според сегашниот договор со Експорт-импорт банка на Кина, првите плаќања на заемот треба да се достават во јули.
Влогот е голем и за Брисел и за Подгорица
Црна Гора сега мора да бара други опции за својата финансиска иднина, додека ЕУ мора да бара начин да ја зајакне својата позиција на Западен Балкан, регион каде што Кина продолжува да ги подобрува своите врски среде пандемијата преку стратешко донирање вакцини и обезбедување помош во време на криза.
Нова ЕУ методологија за Србија и Црна Гора: Владеење на правото, па затворање поглавја
„Не е изненадување да се види каде заврши проектот, тоа беше проблем при изработката уште од самиот почеток“, изјави за РСЕ Вук Вуксановиќ, истражувач во белградскиот Центар за безбедносна политика.
Со одбиена помош од ЕУ, новата црногорска влада, која тесно беше изгласана во декември, мора да најде ново решение.
Заемот го зеде претходната влада предводена од сегашниот претседател Мило Ѓукановиќ, кој продолжува да биде моќен во политиката на земјата.
Црна Гора, која стана независна земја кога се оддели од Србија во 2006 година, влезе во НАТО во 2017 година и работи на добивање на зелено светло за влез во ЕУ. Како и многу земји на Балканот, таа исто така има силни врски со Русија и се повеќе се свртува кон Кина - под маската на Иницијативата за пат и појас.
Актуелната влада на премиерот Здравко Кривокапиќ се обиде да се дистанцира од проектот за автопатот, предизвикувајќи загриженост за можноста да ги исполни своите должнички обврски и врзувањето на заемот со неговите претходници кои го потпишаа договорот во 2014 година.
Вицепремиерот Дритан Абазовиќ првпат јавно изрази загриженост во март кога им рече на црногорските пратеници дека ЕУ треба да помогне во рефинансирање на заемот за да се заштити земјата да стане зависна од Кина.
И црногорскиот министер за финансии, Милојко Спајиќ, се приклучи на јавниот напор, велејќи за Фајненшл тајмс дека ЕУ помош на земја со кинескиот заем е „лесна победа“.
Патот на кривина
Спојувањето на заемот од Експорт-импорт банката на Кина и градењето на автопатот беа контроверзни уште од самиот почеток. Проектот беше дизајниран да го поврзе пристаништето Бар на јадранскиот брег на Црна Гора со соседната Србија, која нема излез на море.
Кинески градежници, закана за реката Тара во Црна Гора
Самиот автопат е поделен на три дела, а кинескиот заем ги покрива само првите 41 километар. Тој потег, кој поминува низ планините северно од главниот град, беше најскапиот, а околу 60 проценти од него е во мостови и тунели.
Првата делница од автопатот сè уште не е завршена, бидејќи се соочија со проблеми во планирањето и доцнењата поради пандемијата. Владата неодамна соопшти дека има намера првиот дел да го заврши оваа година.
Кога сегашната влада беше опозиција, таа ја критикуваше владата дека се согласила на заемот, предизвикувајќи загриженост во врска со трошоците, недостаток на транспарентност во тендерскиот процес, потенцијална корупција и долгорочен економски ризик што ѝ го донесе на малата балканска земја од 620.000 жители.
Сомнежите за автопатот првпат се појавија по две физибилити студии, спроведени во 2006 и 2012 година, кои покажаа дека тој не е економски исплатлив. Црна Гора се обиде и не успеа да обезбеди финансирање од европски извори пред да се сврти кон Кина.
„Некои проекти не се изградени со причина“, изјави за РСЕ Џонатан Хилман, директор за Азија во Центарот за стратешки и меѓународни студии, додавајќи: „Само затоа што финансирањето станува достапно, тоа не значи дека треба да се прифати“.
МАНС, антикорупциска агенција финансирана од ЕУ, исто така изврши притисок врз владата во тоа време да им обезбеди на пратениците податоци за поддршка на нејзината визија и како проектот ќе генерира приходи пред гласањето за одобрување на автопатот финансиран од Кина во 2014 година.
Но, владата одби да го стори тоа и многу детали околу договорот за заемот остануваат скриени. Дури и пред сегашните проблеми што ги носи рокот за отплата на долгот, кинескиот заем предизвика економска болка во земјата, принудувајќи ја владата да ги зголеми даноците и делумно да ги замрзне платите во јавниот сектор за да ги среди своите финансии.
Бидејќи владата не се заштити од промените на валутите, цената на проектот продолжи да расте, што укажува на проблем на долгот. Самиот автопат се покажа како исклучително скап, со просечна проценета цена од 23,8 милиони долари за километар.
Црногорскиот премиер бара смена на министерот за правда заради изјавата за Сребреница
Во 2018 година, Центарот за глобален развој, тинк-тенк со седиште во Вашингтон, ја наведе Црна Гора како една од осумте земји во ризик од должничка криза откако доби кинески заем. „Ризиците околу овој автопат беа јасни на почетокот. Ова покажува што може да се случи кога нема соодветна отчетност и ефективен надзор за овие големи инфраструктурни проекти“, рече Хилман.
Кина на Балканот
Покрај економските проблеми што ѝ ги прави на Црна Гора, сегашната сага ја става и ЕУ во тешка позиција во однос на Кина во регионот. Кина продолжува да се шири на Балканот, продлабочувајќи го стапалото преку инфраструктурни и енергетски проекти.
Кина исто така започна да гради посилни политички врски во регионот, воспоставувајќи сеопфатно партнерство со Србија што му овозможи на Пекинг да се прошири и во соседните земји.
Црна Гора е потенцијално привлечна за Кина од повеќе причини. Тоа му дава на Пекинг европско присуство на јадранскиот брег и поблиски политички врски и засилено влијание во земјата кои може да се покажат корисни ако Подгорица се приклучи на ЕУ.
Без оглед како ќе одлучи да се снајде во оваа ситуација, тоа ќе влијае врз кредибилитет на Брисел на Балканот, што беше негативно погоден за време на пандемијата во врска со проблематичните епизоди поврзани со набавка на медицинска опрема и вакцини.
Сепак, ЕУ е најголем инвеститор и главен пазар во регионот и истражува други начини за помош на Подгорица. На 12 април, францускиот министер за европски прашања Климент Боун објави на Твитер дека Париз работи со Европската комисија за да се најде решение за проблемот со долгот на Црна Гора и „да се намали зависноста од Кина на Балканот“.
„Ова е ретка можност за ЕУ да зачекори во својот двор и да ѝ се спротивстави на Кина“, рече Вуксановиќ, заклучувајќи: „Но, тоа исто така нема да биде првата стратешка можност што блокот ја потроши на Балканот. А тоа ќе биде лош сигнал за регионот и зелено светло за Пекинг“.
