Тие ја напуштија Белорусија за да работат слободно како новинари.
Својата работа ја гледаат како дел од кампањата за демократија во нивната татковина.
Но, сега, повеќе од три години по репресијата врз медиумите што следеа по масовните протести поради „спорните“ избори во 2020 година, независните белоруски новинари во странство велат дека се борат финансиски да преживеат, пишува редакцијата на англиски јазик на Радио Слободна Европа (РСЕ).
Белоруските новинари кои беа протерани или заминаа и невладината Белоруска асоцијација на новинари (БАЗх), посочија проблеми кои се движат од етикетирањето на критичките медиуми од страна на белоруската влада како „екстремистички“ до зголемената конкуренција за стипендии и тенденцијата на „некои“ меѓународни донатори да ги збунат белоруските и руските медиуми во странство.
Триесет проценти од 108 белоруски и руски иселеници анкетирани од британската непрофитна организација која ги следи нападите врз новинарите, Правда за новинарите (JFJ), рекле дека го напуштиле новинарството, откако мигрирале во странство, објави организацијата во ноември 2023 година.
„Главниот проблем е што не можеме да работиме како медиуми, како компанија. Тоа е клучната приказна. Во Белорусија ја имавме таа можност - заработивме пари од реклами и живеевме од рекламирање. Сега многу белоруски медиуми се прогласени за „екстремистички“, изјави Хведар Павлиученко, главен уредник на независниот белоруски информативен портал Reform.by, за Current Time, медиумски проект на руски јазик кој го води РСЕ во соработка со Гласот на Америка.
Во Белорусија, која е рангирана на 157 место од 180 земји во однос на слободата на медиумите, според меѓународната организација за права на медиумите „Репортери без граници“, речиси и да нема независни медиуми. Државата често го користи терминот „екстремисти“ за медиумски куќи, групи за граѓански права или кој било кој има критички ставови за претседателските избори во август 2020 година, на кои долгогодишниот владетел Александар Лукашенко извојуваше убедлива победа и покрај широко распространетите докази за измама.
Во моментов на белоруската листа на „екстремисти“ има околу 3400 луѓе. Белоруското Министерство за информации ги означи и Current Times и белоруската служба на РСЕ за „екстремистички“, категоризација што Радио Слободна Европа ја отфрла како неоснована.
Рекламирањето на „екстремистички“ медиуми, претплата, коментари за нивната работа или соработка со нив може да доведе до административни, парични и затворски казни. Многу Белоруси користат виртуелни приватни мрежи (ВПН) за да пристапат до тие забранети страници или наместо тоа се фокусираат на профилите на социјалните медиуми и апликациите за пораки, напиша во својот извештај Freedom On The Net за 2023 година, организацијата Фридом хаус со седиште во Вашингтон.
Меѓутоа, тој интерес нужно не значи и привлекување огласувачи.
„Ниту еден план за правење пари не функционира откако ќе ве прогласат за екстремисти. Ниту еден (белоруски) огласувач нема да го ризикува својот бизнис за да се рекламира и да поддржува независни медиуми. Кога ги ставаат луѓето во затвор на пет години за донација од 20 долари, тешко е да се заработат пари“, рече Павел Свиардлоу, главен уредник на Еурорадио, медиум со седиште во Варшава.
На 30 јануари белорускиот фоторепортер Алијаксандар Зијанку доби тригодишна казна за соработка со „екстремистичка“ веб-страница.
Белорускиот список на медиумски „екстремисти“ наскоро може да се прошири откако белорускиот амбасадор Дзмитри Крути на 6 февруари рече дека Белорусија и Русија работат на спојување на списоците на „екстремисти“ како дел од политичката унија на двете земји, информираше белорускиот сервис на Радио Слободна Европа.
Доколку се имплементира, таквата обединета листа може да значи дека американскиот гигант за социјални медиуми Мета, кој ги поседува платформите Фејсбук, Ватсап и Инстаграм и е означен како „екстремистички“ во Русија, исто така може да се соочи со ограничувања во Белорусија, иако последиците за корисниците сè уште се јасни, изјави за РСЕ Алех Ахеев, адвокатот на БАЗх, здружение кое Минск исто така го означи како „екстремистичко“.
Со ознаката „екстремистичка“ која ги плаши огласувачите, независните белоруски медиуми во странство, како и нивните руски колеги и медиумите во Украина, во голема мера се потпираат на поддршката од меѓународните влади, граѓанското општество и донаторите за развој на медиумите.
Сепак, руската инвазија на Украина на 24 февруари 2022 година ја промени динамиката на тој извор на приход, вели заменик-претседателот на здружението БАЗх, Барис Харетски.
Независните белоруски новинари кои емигрирале во странство од 2020 година, првенствено во соседните Литванија и Полска, сега се соочуваат со конкуренција од иселените украински и руски новинари кои побегнале од војната или, во случајот со Русија, кои се соочувале со екстремни ограничувања на слободата на медиумите.
Дел од тој натпревар, додаде Харецки во написот објавен на веб-страницата БАЗх произлегува и од фактот што „некои“ меѓународни донатори погрешно ги поистоветуваат белоруските и руските независни медиуми и големината на нивната домашна публика.
Владите на Европската Унија им обезбедија на белоруските новинари кои ја напуштија земјата поедноставени визни процедури, бесплатен канцелариски простор и други поволности, но Харецки предвидува дека помалите белоруски медиуми нема да можат да ја надминат финансиската криза. Неколку медиуми се пред затворање, тврди тој.
„Многу е важно да се зачува врската со белоруската публика, за публиката да не падне во рацете на руската и белоруската пропаганда“, вели Харецки.
На 24 јануари, белорускиот претседател Лукашенко и рускиот претседател Владимир Путин потпишаа договор за долгорочен план за создавање медиумска холдинг организација за користење во „информативната војна со Западот“.
Рускиот министер за дигитален развој, комуникации и масовни медиуми Максут Шадаиев рече дека холдингот ќе вклучува два неделни весници, едно списание и телевизиски канал.
На работилницата одржана во ноември 2023 година, независните белоруски новинари ги повикаа европските влади и меѓународните организации да користат „интернет алгоритми што ќе ја разликуваат руско-белоруската пропагандна содржина од онаа создадена од автентични независни медиуми“.
Во таа насока, Вера Јоурова, потпретседател на Европската Комисија, во интервју за Фајненшл тајмс на 7 јануари изјави дека побарала од Гугл и Мета да направат повеќе за промовирање на независните белоруски медиуми. Одговорот од нивна страна беше неубедлив.
Во меѓувреме, редакциите на Еурорадио и Reform.by велат дека сè уште имаат планови за нови проекти, иако на тој пат треба да ги намалат трошоците. Претплатите и донациите од белоруски иселеници и белоруски компании, особено ИТ компании, помагаат барем за „делумно финансирање“, вели Павлиученко од Reform.by.
Во декември 2023 година, читателите на Reform.by собраа 17 000 евра за страницата во рок од неколку дена откако на интернет Павлиученко објави дека имаат придонеси за најмногу два месеца.
Одржувањето на тие медиуми во живот треба да биде важно за надворешниот свет, нагласуваат новинарите.
„Денес масовните медиуми не се само бизнис, туку социјална мисија за доставување бесплатни и важни информации до белоруското општество“, порачува Харецки.
