Во неделата (20 октомври), според прелиминарните резултати, гласачите во Молдавија со големо мнозинство гласаа „не“ на референдумот за потенцијално членство во Европската Унија, што изгледа како отфрлање на проевропската политика на претседателката Маја Санду, по кампањата која беше обележана со обвинувања за руско мешање.
Санду во изјава рано во понеделникот рече дека гласањето било нападнато од „криминални групи“ кои се обиделе да купат стотици илјади гласови во обид да го „поткопаат демократскиот процес“, објави молдавскиот сервис на Радио Слободна Европа.
На претседателските избори, исто така одржани во неделата, Санду освои најмногу гласови меѓу 11-те кандидати, но нејзината мала предност пред прорускиот кандидат на социјалистите Александр Стојаногло значи дека двајцата ќе се соочат во вториот круг на почетокот на следниот месец.
Многу набљудувачи оценија дека двојното изјаснување во Молдавија е клучно за одлучување за идниот правец на земјата - дали ќе има поблиски врски со Европа и со Западот или ќе се сврти повеќе кон Русија.
Со победата на Санду во првиот круг, но со негативен резултат на референдумот за ЕУ, се чини дека местото на Молдавија на крстопатот Исток-Запад останува неизвесно, а загриженоста на западните поддржувачи на Кишињев, кои изразија загриженост за руското влијание во земјата меѓу Романија и Украина, нема да се избрише.
На референдумот граѓаните беа прашани дали „ја поддржуваат измена на уставот со цел пристапување на Република Молдавија во Европската Унија“?
Врз основа на 90 отсто од преброените ливчиња, 53,8 отсто од гласовите биле „против“. Излезноста беше речиси 50 отсто, што ги надмина потребните 33 отсто за референдумот да биде валиден.
„Ги чекаме конечните резултати и ќе одговориме со цврсти одлуки“, се вели во соопштението од Санду.
Претставници на изборната комисија рекоа дека целосните прелиминарни резултати ќе бидат објавени во понеделник околу 10 часот по локално време (девет часот по средноевропско време).
Гласањето „не“ на референдумот нема да го спречи евентуалното членство на Молдавија во Европската Унија, но тоа ќе нанесе сериозен удар на Санду и нејзините проевропски сојузници и речиси сигурно ќе ги попречи напорите за пристап во годините што доаѓаат.
На претседателските избори Санду доби 37 отсто од гласовите од 90 отсто преброени гласови, додека Стојаногло 28 отсто, што е многу повеќе отколку што имаше во анкетите пред гласањето. Ренато Усати, поранешен популистички градоначалник на вториот по големина град во Молдавија, Балти, е на трето место со околу 14 отсто, објави Централната изборна комисија.
Бидејќи ниту еден кандидат не добил повеќе од 50 отсто од гласовите, Санду и Стојаногло ќе се соочат во вториот круг на 3 ноември.
Излезноста на претседателските избори беше над 51,4 отсто или повеќе од 1,56 милиони луѓе гласаа, додека долги редици беа забележани на некои избирачки места во Молдавија и на места надвор од земјата, вклучувајќи ги Франција, Романија, Русија и Грција.
Набљудувачите предупредија дека првите резултати најверојатно ќе дојдат од дијаспората во Русија и од други места во поранешниот Советски Сојуз, што значи дека водството на Санду би можело да се зголеми, додека се пребројуваат гласовите од Молдавија.
Делегација на набљудувачи на изборите од повеќе од десет земји помогна во следењето на двете гласања во Молдавија.
Санду се соочи со 10 предизвикувачи предводени од Стојаногло и Усати на третите директни претседателски избори во сиромашната поранешна советска република.
Гласањето може да обезбеди вредна лекција за сојузниците на Санду и за опозицијата пред парламентарните избори следното лето, кои практично ќе бидат референдум за четиригодишното владеење на Партијата за акција и солидарност (ПАС), која таа ја основа пред осум години.
Претседателот во Молдавија има ограничена директна моќ, но Санду ја искористи својата прозападна порака и влијание со либералната ПАС за да спроведе ограничени реформи и формална кандидатура за ЕУ.
Еден од нејзините најамбициозни потези беше да ја елиминира зависноста на Молдавија без излез на море од рускиот природен гас од почетокот на инвазијата на Украина, но тоа придонесе за инфлација и други економски тешкотии за повеќе од 2,4 милиони жители на Молдавија.
Покрај строгите предупредувања од молдавските власти, вклучително и министерот за надворешни работи, САД и другите на Запад го вперија прстот кон Русија, наведувајќи ги „многу очигледните акции на Русите за поткопување на претстојните избори и референдум“.
Предупредувањата од молдавските власти и од странство за наводното руско мешање, кои се движат од дезинформации до купување гласови до обезбедување пари за поттикнување постизборни немири, ја нагласија вредноста што Кишињев и меѓународната заедница ја даваат на важноста на слободно, фер и мирно гласање.
Русија, која има неколку стотици војници во поранешна советска база во сепаратистичкиот молдавски регион Придњестровје, негира дека се обидела да влијае на гласањето.
Осудениот олигарх Илан Шор, чија партија беше забранета од молдавската влада и Уставниот суд минатата година поради наводен обид да изврши државен удар, е обвинет за мултимилионска шема да се платат гласачите и инфлуенсерите против ЕУ. Тој е поврзан и со наводните планови за промовирање на Русија меѓу Молдавците од егзил во Русија и за поттикнување на јавно незадоволство.
Неколку дена пред гласањето, властите соопштија дека уапсиле четири лица и предупредија дека уште десетици се обучуваат во Русија и на Балканот за да ја „дестабилизираат“ земјата по завршувањето на изборите.
Во последниве недели, во Молдавија имаше значителна дипломатска поддршка за проевропските аспирации. Меѓу другото, претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен најави европски инвестиции од речиси две милијарди долари, што ќе ја „удвои економијата“ на земјата во рок од една деценија.
Што се однесува до уставните амандмани, тие, меѓу другото, во нејзината преамбула треба да го потврдат „европскиот идентитет“ на Молдавија, а европската интеграција како национална „стратешка цел“.
Исто така, пристапот во ЕУ би бил можен врз основа на мнозинство гласови во државниот парламент, кој има 101 пратеник.
