По неколку недели тивко размислување, проевропската влада на Молдавија го отфрли барањето на Русија за да бидат поставени избирачки места во отцепениот регион Трансдњестар, на молдавската територија помеѓу реката Дњестар и украинската граница, за време на гласањето следниот месец за официјализирање на претседателскиот реизбор на Владимир Путин.
Одлуката нема да има никаков значаен ефект врз претседателските избори во Русија на 15-17 март, па дури и врз способноста на Кремљ да ги искористи про-Путин чувствата меѓу 220 000 руски граѓани кои живеат во Трансдњестар.
Но, одбивањето на Молдавија е уште еден знак дека земјите од периферијата на Русија се посветени на спротивставување на руското влијание во услови на нејзината неиспровоцирана војна против Украина, комплицирајќи ја рутината и претходно игнорираните престапи.
Молдавија не е меѓу 29-те земји кои, заедно со Европската Унија, беа експлицитно сметани од Русија за „непријателски“ поради „непријателските“ акции против нејзините дипломатски претставништва во странство од 2021 година. Но, нејзиниот проевропски претседател и влада тесно соработуваа со Западот во поддршка на Украина, па ја забрза нејзината кандидатура за членство во ЕУ, па дури и се спротивстави на, како што тврдеа, рускиот разузнавачки план за дестабилизација на Молдавија.
Кишињев во изминатите години упати прилично пристрасни приговори за барањата на Русија нејзините државјани да добијат гласачки ливчиња во Трансдњестар, каде што сецесионизмот веќе е зајакнат со мал контингент руски војници чие присуство датира од 1992 година.
Актуелните и поранешните молдавски функционери признаваат дека се практично беспомошни да го спречат префрлањето на гласачките ливчиња од Русија преку нејзината амбасада во Кишињев, а потоа кон регионот на Трансдњестар каде што во голем дел се зборува руски.
Поранешниот вицепремиер за реинтеграција, Александру Фленчеа, опиша како гласачките ливчиња влегуваат во земјата од Русија преку дипломатска пошта, а потоа „се пренесуваат во Тираспол во багажниците на автомобилите на руската амбасада“.
Повеќе од 96 отсто од 74 000 гласови на 24 избирачки места во Трансдњестар во 2018 година беа за Путин, што е многу над дури и она што критичарите велат дека е со измама надуена вкупна маргина на победа. Три години подоцна, Русија отвори 27 избирачки места во Придњестровје за националните законодавни избори во Русија.
Претседателските избори во Русија во март, на кои се очекува Путин лесно да победи се први, по целосната инвазија на Русија врз Украина. По гласните поплаки на Москва на безбедносните и персоналните пречки за руските граѓани да гласаат во Молдавија и во десетици „непријателски“ земји , молдавското Министерство за надворешни работи одлучи откако рускиот рок за формирање избирачки места пред изборите помина. Конечно, на 7 февруари, Молдавија рече НЕ.
„Забранивме организација на претседателските избори каде било надвор од дипломатските мисии, но ако се направи обид да се организираат гласачките места на кое било друго место, тоа ќе биде контрапродуктивно. Државата Република Молдавија е поотпорна сега од кога било“, објави министерот за надворешни работи Михаи Попсои, кој во меѓувреме поднесе оставка.
Како одговор на прашањето што би направиле молдавските власти доколку Русија се обиде да отвори избирачки места спротивно на забраната, тој вети дека „ќе се обидат да се спротивстават на акциите што се штетни на оваа одлука“.
Како одговор на ова, просепаратистичката новинска агенција на Придњестровје објави дека со „спречувањето на отворањето на избирачки места“, молдавските власти „грубо ги кршат правата“ на 220 000 руски граѓани кои живеат во регионот.
Оазу Нантои, пратеник на Партијата за акција и солидарност (ПАС) на владејачката коалиција, рече дека „до сега, молдавските власти учествуваа во шоу“ кога станува збор за одржување на руските избори во Трансдњестар. Во сегашниот меѓународен контекст, додаде тој, молдавската влада конечно „најде храброст“ и политичка волја.
Актуелните и поранешните молдавски функционери признаваат дека се практично беспомошни да го спречат префрлањето на гласачките ливчиња од Русија преку нејзината амбасада во Кишињев, а потоа кон регионот на Трансдњестар.
Истата вечер со изјавата на Попсои, а со цел да ја истакне посветеноста на Кишињев во борбата против злобното руско влијание, Интерпол Молдавија објави дека бара апсење од страна на руските власти на молдавскиот бизнисмен Илан Шор, чија проруска политичка партија беше забранета минатата година како закана за националната безбедност.
„Мислам дека ова е навистина симптом за тоа како времињата се менуваат“, рече Питер Волф, главен советник во Меѓународниот институт за демократија и изборна помош.
Во повеќето случаи, рече Волф, организаторите на изборите и земјите домаќини можат да најдат одредено ниво на прифаќање, дури и ако не се целосно пријателски расположени.
„Мислам дека сега тоа е само една од оние работи каде што можете да создадете (проблем) ако сакате. Но, во минатото, мислам дека тие работи беа со релативно ниски ефекти“, рече Волф.
Мали отстапки на Русија
Меѓународното право и дипломатската практика дозволуваат гласање во дипломатски простории, како што се амбасади и конзуларни претставништва, откако ќе се извести земјата домаќин. Но, за отворање дополнителни избирачки места потребна е согласност од земјата домаќин, која мора да обезбеди безбедност на таквите места.
Трансдњестар прогласи независност од тогашна советска Молдавија во 1990 година поради загриженост дека Кишињев ќе бара обединување со Романија. Во пролетта 1992 година, во последните денови на СССР, Молдавија прогласи независност, а Кишињев и Тираспол водеа кратка, но крвава војна. Над 1000 луѓе беа убиени пред конфликтот да биде задушен од руската војска. Москва сè уште одржува околу 1000 „мировници“ во регионот.
Војната во Украина значеше дека ќе има помалку избирачки места за Русите кои живеат во странство. Во јануари, руското Министерство за надворешни работи се пожали дека руското присуство на гласање ширум светот можеби ќе треба остро да се ограничи, и покрај драматичниот егзодус од почетокот на војната против Украина пред речиси две години. За ризикот од намален пристап на гласачите Москва ги обвини стравувањата за безбедноста на Русите во „непријателските“ земји и принудното затворање на конзуларните единици и намалениот персонал на амбасадите во услови на тековни дипломатски тензии.
Русија малку отстапи кога портпаролката на Министерството за надворешни работи Марија Захарова на 26 јануари рече дека „гласачките места ќе бидат отворени во сите земји во кои има дипломатски претставништва и конзуларни претставништва на нашата земја, вклучително и „непријателски“.
Таа ги наведе плановите за 300 избирачки места надвор од странските престолнини - потенцијално во конзулатите, но не и во градовите каде што Русија има амбасади. Тоа е помалку за една четвртина од околу 400 странски избирачки места што Русија ги имаше на претседателските избори во 2018 година.
Захарова го осуди принудното затворање на „речиси 30 наши институции во странство“ и другите мерки од земјите домаќини за „значително намалување“ на персоналот во амбасадите, „првенствено во балтичките земји, Молдавија, Германија, САД, Чешка и Финска. Таа ги наведе „заканите за гласачите во непријателските земји“ и „провокациите“, вклучително и нелегалните демонстрации пред руските амбасади и конзулати.
Молдавија не беше поинаква. Руското Министерство за надворешни работи на 26 јануари соопшти дека овој пат ќе има помалку избирачки места во Молдавија.
Нема гласови по пошта
Руските изборни закони ги обврзуваат функционерите да го финализираат својот список со сите избирачки места најмалку 45 дена пред изборите - кои беа кон крајот на јануари за гласањето на 15-17 март. Централната изборна комисија на Русија може еднострано да формира избирачки места до пет дена пред изборите.
Русија е меѓу 70-те земји (многу од нив од поранешниот Советски Сојуз или поранешна Југославија), за кои е потребно лично гласање од нејзините граѓани во странство, наместо електронски или по пошта, вели Волф.
Според Русија, има околу 2 милиони регистрирани руски гласачи кои живееле надвор од земјата заклучно со јули 2023 година. Околу 444 000 Руси гласале од странство на претседателските избори во 2018 година. Но, речиси 1 милион Руси, вклучително и многумина кои се против Путин и војната во Украина, се преселиле во странство од целосната инвазија во 2022 година.
Во некои случаи кога односите се „проблематични“, вели Волф, Меѓународната заедница може да игра клучна улога во посредувањето или дури организирањето на гласањето надвор од дипломатските простории.
Но, тој додаде дека домашното население кое има странски пасоши и право на глас во странство претставува проблем надвор од вообичаените прашања кои вклучуваат голема популација на мигранти и бегалци.
„И претпоставувам дека тоа е вистина во Трансдњестар, бидејќи имате толку многу руски граѓани таму. Но, вие, се разбира, имате слични случаи, размислете за Србите или Хрватите кои живеат во Босна и Херцеговина“, вели Волф.
Тој истакна дека во случајот на Босна, „има многу амбасади и конзулати“ за сместување на српските и хрватските гласачи. Тој, исто така, ја истакна меѓународната помош во некои околности, како што е Организацијата за безбедност и соработка во Европа (ОБСЕ) која помагаше во организирањето на српските избирачки места во Косово, додека Приштина не им го откажа аранжманот минатата година.
Русија ги заобиколи локалните власти за да постави избирачки места на места каде што нејзините војници контролираат територија, особено кога таквите области граничат со Русија - на пример, во Крим и четирите други области во Украина окупирани од Русија. Москва веќе соопшти дека ќе има избирачки места во тие пет региони, за кои тврди дека ги припоила поради меѓународните приговори.
Истото беше и во грузиските региони Абхазија и Јужна Осетија, откако во 2008 година, поради петдневната војна, руските војници ги бранеа отцепените власти кои сочинуваа околу една петтина од Грузија. Москва и Тбилиси сè уште не ги обновија дипломатските односи.
Подалеку на југ, на Балканот, официјалните лица во Босна и Херцеговина, која Москва не ја наведе меѓу своите „непријатели“, исто така одби да дозволи руски избирачки места. Извор од босанското Министерство за надворешни работи, кон крајот на минатиот месец за Балканскиот сервис на РСЕ изјави дека Советот на министри не го одобрил барањето на Русија поради неименувани „правни недостатоци“.
Руската амбасада во Сараево не одговори на прашањето за плановите за организирање надворешно гласање за жителите на Русија.
Во Србија, главно православна земја со поблиски врски со Русија и речиси 30 000 руски државјани, ниту властите ниту руската амбасада не одговорија на прашањето на РСЕ за можно отворање на дополнителни руски избирачки места.
Нема достапни информации ниту во соседна Црна Гора, која е на „непријателската“ листа на Москва и има околу 25 000 регистрирани руски жители.
Министерството за надворешни работи на друга „непријателска“ балканска држава, Северна Македонија, во одговорот до РСЕ истакна дека „не постои одредба што ја исклучува можноста други земји да спроведуваат избори во нивните дипломатско-конзуларни претставништва на територијата на Северна Македонија".
