Првите исплати од Европскиот план за раст очигледно нема да бидат извршени во првиот дел од оваа година. Според објаснувањето на прес-службата на Европската комисија (ЕК), плаќањата нема да се извршат пред средината годинава.
„Европската комисија сега ги финализира процедуралните чекори, кои треба да овозможат ослободување на предфинансирањето што е можно поскоро во 2025 година. Првите редовни исплати се очекуваат меѓу вториот и третиот квартал на 2025 година, откако ќе се исполнат соодветните услови“, се наведува во писмената реакција од оваа институција.
Највисоките функционери на Европската Унија ги најавија првите исплати до крајот на 2024 година.
Имено, како што објаснија официјални лица запознаени со процесот, причината за доцнењето не е во прашање недостиг на волја од страна на ЕК, туку доцнењето на земјите-кориснички од регионот во исполнувањето на внатрешните процедури.
Парите доцнат поради доцнење на процедурите
Како што објаснуваат упатените, проблемот е во земјите од регионот кои треба да постигнат договор за заем со Европската Унија, бидејќи едни финансиски средства се во форма на заеми, а други во форма на грантови. А таквите договори имаат карактер на меѓународни договори и затоа мора да бидат ратификувани од парламентите на овие земји.
„Изгледа дека овој пат ЕУ е поподготвена да изврши плаќања од овој пакет отколку што се подготвени да ги добијат земјите од регионот“, изјави извор од Брисел за Радио Слободна Европа (РСЕ).
Од Европската комисија нема прецизно објаснување во која фаза е секоја земја од регионот во однос на обврските неопходни за започнување на плаќањата.
„За да започнат реформите, земјите можат да побараат до 7 отсто од вкупниот износ предвиден со овој инструмент (од првичниот индикативен износ на финансирање што е достапен за секој корисник)“, се вели во одговорот.
За да може да добие финансиска помош од Планот за раст, од секоја земја во регионот се бараше да развие реформска агенда која потоа беше одобрена од ЕК.
Босна и Херцеговина е единствената земја која нема одобрена агенда бидејќи Сараево до Брисел достави нецелосен документ кој не ги исполнува критериумите на ЕК.
Финансиската помош не е безусловна
Европската Унија сака првите исплати од овој план да се направат што поскоро и да започне реализацијата на проектите кои ќе се финансираат преку него. Но, во исто време, тоа не потсетува и на условите што мора да се исполнат во текот на целиот процес на имплементација на проектот. Овие услови се однесуваат на владеење на правото, финансиска контрола и соодветна ревизија според европските стандарди.
За разлика од другите земји, Србија и Косово имаат дополнителен услов поврзан со конструктивен ангажман во дијалогот, кој вклучува спроведување на обврските од Бриселскиот дијалог со поддршка на Европската Унија.
Визна политика меѓу условите – Црна Гора ризикува да добие пари
Меѓу барањата на ЕУ кон земјите од регионот е нивното прилагодување на визната политика со Брисел.
Овој услов се покажа проблематичен во случајот со Црна Гора, која веќе доби предупредување од Европската комисија дека ризикува одредени средства од Планот за раст токму поради визната политика на земјата.
Имено, откако Црна Гора додаде уште две земји (Бахреин и Саудиска Арабија) на листата на безвизни режими, Европската комисија излезе со барање оваа одлука да биде повлечена до крајот на овој месец.
„Како дел од својата реформска агенда според Планот за раст, Црна Гора се обврза на понатамошно усогласување со листата на земји на ЕУ на кои им е потребна виза. Црна Гора се согласи секоја година да отстранува земји на кои им е потребна виза за ЕУ од листата без визи. Црна Гора ќе мора да го исполни условот поврзан со првиот извештаен период со отстранување на две земји од листата до крајот на февруари, за да има право на ослободување на средствата поврзани со овој реформски чекор оваа година“, се вели во писмената реакција на прес-службата на Европската комисија.
Што е Планот за раст?
Планот за раст е најамбициозниот финансиски пакет на ЕУ за Западен Балкан.
Станува збор за пакет од 6 милијарди евра кои ќе бидат распределени во периодот 2024-2027 година во форма на грантови и заеми со многу поволни каматни стапки.
Таа има за цел да ја удвои економијата на регионот во следните десет години.
Планот исто така има за цел да ја промовира регионалната соработка, развивајќи заеднички пазар во регионот кој постепено би се интегрирал во заедничкиот пазар на Европската Унија.
Колку ќе добие секоја земја од Планот за раст?
Првите транши ќе изнесуваат 7 отсто од вкупната сума доделена за секоја земја. Оваа исплата ќе биде во форма на таканаречено предфинансирање.
Според прелиминарната пресметка, Албанија ќе може да добие вкупно 922 милиони евра, од кои 64,5 милиони ќе бидат во форма на „предфинансирање“.
Црна Гора ќе добие вкупно 383 милиони евра, од кои 26,8 милиони ќе бидат во форма на „предфинансирање“.
Босна и Херцеговина, кога ќе развие целосна реформска агенда, ќе има 1,85 милијарди евра, а 76 милиони како „предфинансирање“.
Косово ќе има на располагање 880 милиони евра, од кои 61 милион во форма на „предфинансирање“.
Северна Македонија ќе има на располагање 750 милиони евра, а предфинансирањето би изнесувало 52,5 милиони.
Србија ќе има на располагање 1,58 милијарди евра, а првата исплата во форма на предфинансирање би била во износ од 111 милиони евра.
Пресметката за тоа колку финансиски средства државата ќе има на располагање се прави врз основа на бруто домашниот производ (БДП), населението и неколку други критериуми.
Од првата презентација на овој План, на земјите од регионот им е јасно ставено до знаење дека доколку некој не спроведе реформи по година или две, тогаш сумата ќе биде распределена на други земји.
Во случај на злоупотреба на средства, Европската комисија има право да ги бара парите назад.
