Тензиите меѓу косовската влада и малцинството Срби се речиси постојан проблем во Косово, но брзото темпо на актуелното задушување од Приштина, може да се закани да ја одвлече земјата кон конфронтација со соседна Србија.
Едностраните потези на владата на косовскиот премиер Албин Курти во изминатите две години веќе го тестираа трпението на долгогодишните западни сојузници одговорни за одржување на безбедноста во поранешната српска покраина и чувствителни на руските упади на влијание во регион каде што критичарите велат дека Москва го поттикнува сепаратизмот со дезинформации.
Србија и Косово се аспиранти за членство во Европската Унија (ЕУ), но тврдоглавото инсистирање на српскиот претседател Александар Вучиќ за продлабочување на дипломатските и безбедносните врски со Москва, како и се понаметливите активности на косовскиот претседател Албин Курти кои влијаат врз српското малцинство на Косово и неуспехот да се постават темелите за долго ветено претставничко тело за општините на косовските Срби ги искомплицираа нивните односи со Западот.
Поранешниот амбасадор и актуелен директор на Косовскиот институт за истражување и развој на политики (КИПРЕД), Љуљзим Пеци, за косовскиот сервис на РСЕ изјави дека некоординираните чекори на Приштина сугерираат дека „раздорот се продлабочува“ меѓу Косово и меѓународната заедница.
Според него важно да се разбере дека Косово не мора да има „целосен суверенитет“ сè додека КФОР,мировната мисија на НАТО во Косово, е де факто гарант за безбедноста во делови од земјата каде Србите се мнозинство.
„КФОР разбирливо сака да избегне зафаќање во некаква меѓуетничка тензија...без да биде известен однапред“, вели Пеци.
„Проблемот не е во спроведувањето на законот, проблемот е во тоа дали сме или не доверливи партнери. Тука лежи суштината на овој проблем“, вели тој.
Според него „нема поголема санкција“ на располагање на Вашингтон од јавното повлекување на поддршката за акциите на Приштина.
„Косово е оставено само на себе и сега се работи само во доменот на управување со конфликти, ништо повеќе“, изјави Пеци.
Тој предвиде дека „Косово оди кон голем судир со меѓународната заедница“, додавајќи дека со тоа „ може само да си наштети“.
Повеќе од 100 земји, вклучувајќи ги САД и сите членки на ЕУ освен пет, ја признаваат независноста на Косово.
Србија, со руска и кинеска дипломатска поддршка, продолжува да ја отфрла целосната независност на својата поранешна покраина, која официјално ја нарекува Автономна покраина Косово и Метохија.
Нови протести
На 7 август, локалните Срби протестираа во близина на мостот на реката Ибар во поделениот град Митровица, откако Курти минатата недела им рече на западните дипломати дека повторно ќе го отвори за сообраќајот на возила по неколку години затворање и покрај предупредувањата од САД и европските сили, како и НАТО.
„Ние не се чувствуваме безбедни овде“, рече демонстрантот и поранешен судија од Северна Митровица, Никола Кабашиќ.
Според него таквиот потег треба да се случи само по договор во рамките на таканаречениот дијалог, во кој ќе бидат вклучени посредниците од ЕУ и САД кои поминаа повеќе од една деценија охрабрувајќи ги Косово и Србија да градат доверба и да ги нормализираат односите.
Србите држеа транспаренти на кои тврдеа дека се бранат од „протерување“ и „истребување“.
Мостот е моќен симбол на етничката нестабилност во која се забележуваат спорадични судири од војните во 1990-тите.
КФОР посочи дека „нема да се двоуми да се справи со каков било развој што може да влијае на безбедносната средина и регионалната стабилност, со целосно почитување на нашиот мандат на ОН“.
Два пресудни настани во последните 14 месеци ја искристализираа итноста на дипломатијата и решавањето на досега нерешливите разлики меѓу Приштина и етничките српски заедници на Косово, а потоа и Србија.
Во мај 2023 година, десетици мировници за мисијата КФОР во северно Косово беа повредени во судирите со Србите откако косовските власти поставија градоначалници етнички Албанци по бојкотот на изборите во четири заедници.
Четири месеци подоцна, во септември, десетици вооружени напаѓачи во стилот на командоси убиле косовски полицаец и повредиле друг во тешко вооружена опсада на српскиот православен манастир во Бањска, во близина на српската граница во северно Косово. Приштина ја обвини Србија, а српските власти одбија да предадат политичар од косовски Срби, осомничен за вмешаност во, како што го нарече, „терористички“ заговор со вмешаност на српската држава. Белград негираше дека имал улога во инцидентот.
Паралелна инфраструктура
Десетици илјади Срби во Косово се спротивставија на авторитетот на Приштина во областите од образованието до здравствената заштита и пензиите, како и во царината и другите институции кои се занимаваат со сè, од регистрација на лиценци до марки за цигари. Многумина со децении се држат до банкарски и дневни трансакции во српски динари во ресторани, лекарски ординации и цени за такси.
Србија ја овековечи огромната паралелна инфраструктура финансирана отворено и зад сцената од Белград за да ги поддржи и охрабри, трошејќи десетици милиони долари од српскиот буџет поради приговорите на Приштина.
Српскиот претседател Вучиќ го опиша како „срамен“ одговорот на ЕУ на затворањето на поштите, кој повикува на решение преку дијалог со посредство.
Тој го обвини Курти за „обид да предизвика воен конфликт“.
„Ние не сакаме војна, сакаме да го зачуваме мирот. Курти тоа го прави намерно и организирано и со поддршка на одредени западни сили“, изјави Вучиќ.
Курти, поранешен студентски организатор кој беше затворен од југословенските сили за време на притисокот на косовските Албанци за независност во 1990-тите, го започна својот втор мандат на владеење и притисок врз неговата доктрина за „реципроцитет“ со висок ќор-сокак во 2022 година поради континуираното одбивање на косовските Срби да ги регистрираат своите возила и Белград да ги отфрли косовските регистарски таблички.
Оттогаш, Приштина спроведува низа еднострани потези за искоренување на паралелните институции и влијание кои остануваат суштински за секојдневниот живот на косовските Срби.
Чекорите за зауздување на северот на Косово се почесто се случуваат бидејќи се зголемуваат разговорите за можни предвремени избори пред крајот на четиригодишниот мандат на Курти во февруари 2025 година, со ненадејна забрана за користење на српскиот динар, затворање на српските банки. и референдумот бојкотиран од Србите за четири контроверзни градоначалници одржани од етнички Албанци.
Така, минатонеделната најава за намерата повторно да се отвори автомобилскиот сообраќај на мостот што со децении е поделен за одвојување на етничките Албанци од Србите во градот Митровица и затворањето на поштата, некои косовски Срби ги сметаат за последната капка наменета за дестабилизација на нивните заедници.
„Ова не води никаде, воопшто не кон мир“, рече Драган Илиќ, Србин во Северна Митровица, по затворањето на поштата претходно оваа недела. „Се плашам од немири, не дај Боже да се случи тоа, но се чини дека некој повикува на тоа; се чини дека тие повикуваат да започнат големи немири овде, бидејќи српскиот народ нема да го толерира ова.
Сигнали од ЕУ
Претставниците на ЕУ кои посредуваа во дијалогот Србија-Косово повеќе од една деценија, истакнаа дека двете страни се согласиле да разговараат за поштенските услуги „во подоцнежна фаза“ од разговорите.
Амбасадата на САД во Приштина соопшти дека „некоординираните акции на Косово ги ставаат граѓаните на Косово и војниците на КФОР во голем ризик, промовираат непотребна ескалација на регионалните тензии и го поткопуваат угледот на Косово како доверлив меѓународен партнер“.
Аналитичарот од Западен Балкан и висок соработник на Советот за политика за демократизација,Тоби Фогел, кој ја критикуваше толеранцијата на Западот за антидемократските трендови во Србија додека се обидува да го продолжи дијалогот Србија-Косово, изјави дека, иако ја нема целосната слика за потегот на поштата, „затворањето се чини дека ја следи логиката на забраната за динарот“.
„Во секој случај, општата динамика на работа е сосема јасна“, изјави Фогел за косовскиот сервис на РСЕ.
„Премиерот Курти правилно заклучи дека дијалогот е мртов, дека мерките на ЕУ против неговата влада нема да бидат укинати и дека нема да има никакви последици за српскиот режим од Бањска“, посочувајќи го манастирот од 14 век кој беше местото на смртоносниот септемвриски напад.
Според него затоа што Курти се соочува со избори некаде во следните шест месеци и можеби се чувствува како да нема „што да изгуби“.
„Во овој поширок контекст, [Курти] се чини дека мисли дека грижата за неговата основна домашна изборна единица е поважна пред општите избори отколку обидот да се закрпат односите со главните сојузници на Косово во Берлин, Вашингтон и Брисел“, рече Фогел.
Тој рече дека потегот на косовскиот лидер „го потхранува наративот дека Курти сака да им го направи животот неподнослив на Србите во Косово“.
„Тешко е да се види излез од оваа динамика“, додаде Фогел.
