„Да не ми излезе вест на Инстаграм, веројатно нема ни да знам што се случува“.
Јована, студентка на Факултетот за организациски науки во Белград, сигурно не е единствената меѓу младите која преку социјалните мрежи собира информации од сферата на политиката.
Затоа таа беше изненадена од одлуката на Мета автоматски да го ограничи пристапот до политички содржини за корисниците на Инстаграм и Тредс.
Станува збор за ограничување на препорачаните содржини кои доаѓаат од профили кои корисниците на овие две платформи не ги следат.
Ова значи дека овие мрежи нема да препорачаат таква содржина на почетната страница на корисникот (Feed), на страниците за пребарување (Explore), како и на страниците каде што се објавуваат видео содржини (Reels).
Јована не ни знаела за овој потег на Мета до интервјуто за Радио Слободна Европа (РСЕ).
Кога се случи промената?
Мета ја објави промената на својата веб-страница на 9 февруари, но информацијата стигна до јавноста дури на крајот на март, кога некои корисници забележаа дека политичките содржини во нивните поставки автоматски се ограничуваат.
„Ако изберете да следите профили што објавуваат политичка содржина, не сакаме да ви пречиме на вашите објави, но исто така не сакаме проактивно да препорачуваме политичка содржина од профили што не ги следите“, објави Мета.
Како што е најавено, оваа промена ќе се случи и на социјалната мрежа Фејсбук, но не е прецизирано кога.
Одделот за односи со јавноста на компанијата Мета, како одговор на РСЕ, посочува дека ова е продолжение на повеќегодишна работа на тоа како оваа компанија пристапува кон политичките содржини, врз основа на она што „корисниците рекоа дека го сакаат“.
„Сега луѓето ќе можат да контролираат дали сакаат вакви објави кои им се препорачуваат“, се вели во одговорот од компанијата Мета.
Можно е да се исклучи ограничувањето, доколку знаете за промените
Ограничувањето на политичката содржина може да се исклучи во поставките.
Сепак, директорката на Институтот за дигитални комуникации, Ана Мирковиќ, смета дека повеќето корисници нема да го направат тоа.
„Сега способноста да се следи таа содржина е дефинирана со тој процес кога ќе се регистрирате за да ја следите таа (политичка) содржина. Знаејќи како нашите луѓе ги користат социјалните медиуми, не мислам дека 99 отсто од луѓето ќе влезат во поставките и ќе ја променат таа опција“, вели Мирковиќ.
Со ова се согласува и Мила Бајиќ, главен истражувач во невладината Фондација SHARE во Белград, која предупредува дека многу луѓе нема да добијат информација дека таа промена воопшто се случила.
„Она што е доста проблематично овде е што знаеме дека генерално кога работите се извршуваат „под маса“, луѓето често не обрнуваат внимание и тогаш одговорноста е многу поголема на самите корисници“, вели Бајиќ.
Таа посочува дека помалку технолошки писмени корисници автоматски ќе бидат стеснети во кругот на информации што ги добиваат без нивно знаење.
„Многу луѓе тоа го нарекоа некаква цензура што Мета се обидува да ја спроведе априори“, вели Бајиќ.
Тој верува дека таквата стандардна поставка „не е фер“ за корисниците.
„Меѓутоа, од тие платформи очекуваме донекаде да ни гарантираат некои слободи, како што е слободата на изразување, како што е забраната за дискриминација, забраната за говор на омраза“, смета Бајиќ.
Што е политичка содржина?
Во својата објава Мета не дефинира јасно што претставува политичка содржина, но напиша дека таа потенцијално може да биде поврзана со закони, избори или социјални прашања.
Затоа Мила Бајиќ предупредува дека оваа промена може да го ограничи пристапот до социјалните прашања.
„Групите кои ќе бидат најзагрозени се маргинализираните и малцинските групи, кои всушност најмногу се потпираат на овие мрежи како примарен канал на комуникација“, вели Бајиќ.
Таа додава дека, поради фактот што Мета многу широко ја дефинирал политичката содржина, таа може да вклучи „апсолутно сè“.
Така мисли и Ана Мирковиќ, директорка на Институтот за дигитални комуникации.
„Секоја иницијатива за промена на кој било сегмент од општеството спаѓа во политиката. Ако сакате подобро образование, тоа е и политичка идеја. Подобро здравство, чист воздух, помалку конфликти, помалку насилство - сето тоа може да бидат политички теми“, посочува Мирковиќ.
Младите во Белград не слушнале за оваа промена
Според податоците на менаџерот за рекламирање и кампањи на Мета, во Србија има меѓу 2,9 и 3,4 милиони корисници на Инстаграм.
На веб-страницата DataReportal беше објавено дека во оваа земја на почетокот на 2024 година инстаграм го користеле околу 3,2 милиони луѓе.
Дури 59,5 отсто од младите во Србија ги користат социјалните мрежи Инстаграм и Х (поранешен Твитер) како главни извори на информации, се наведува во извештајот на Алтернативата за положбата и потребите на младите од 2023 година.
Студентите со кои репортерот на РСЕ разговараше во Белград не слушнале за промената што ја воведе Инстаграм, иако велат дека честосе информираат преку социјалните мрежи.
Тара од Факултетот за ветеринарна медицина вели дека следи политички содржини на Инстаграм, и дека „веќе е тешко“ да се дојде до информации.
„Човек секако треба сам да филтрира. За жал, има толку многу дезинформации таму, но мислам дека нема да биде добро. Секое ограничување на слободата на говор е лошо, бидејќи се губи правото на дискусија и слушање други говори“, смета Тара.
Таа додава дека оваа промена може да влијае и на резултатите од изборите, бидејќи сите корисници би имале пристап само до информациите и политичките групи што дефинитивно ги следат.
Стефан Деспот од Факултетот за организациони науки смета дека оваа вест може да се окарактеризира како еден вид цензура.
„Мислам дека секој треба да има право да го изрази своето политичко мислење во некоја нормална рамка“, смета тој.
Ограничување на информациите за изборите во Србија
Ограничувањето на политичката содржина на Инстаграм „драстично ќе влијае“ на медиумскиот имиџ во Србија, оценува за РСЕ Ана Мирковиќ, директорка на Институтот за дигитални комуникации.
„Оние партии кои досега можеа да допрат до одредена публика со минимален буџет, практично сега тоа нема да можат да го прават. Тој канал за комуникација е прекинат и тоа може многу да влијае на искривената перцепција, бидејќи ќе се добие само еднострана слика за политичката реалност кај нас“, посочува Мирковиќ.
Мирковиќ смета дека оваа промена ќе има влијание врз јавното мислење во Србија, бидејќи политичките партии ги користат социјалните мрежи за да ги промовираат своите идеи.
Сега ваквите содржини ќе бидат невидливи, што, предупредува, е дополнителен проблем во годината кога се одржуваат избори.
Локалните избори во Србија ќе се одржат во 2024 година во повеќе градови и општини, меѓу кои ќе се повторат и во главниот град на Србија, Белград, бидејќи ниту една листа не доби доволно за да се формира влада по изборите на 17 декември.
Како што објаснува Мирковиќ, промената на Инстаграм ќе влијае и на работата на невладините организации, граѓанските иницијативи, политичките движења, медиумите, но и поединци кои се занимаваат со политички теми и зборуваат за политичката ситуација како таква.
Платената содржина е „поштедена“
И Мила Бајиќ и Ана Мирковиќ велат дека оваа промена на Мета не треба да важи за платени или спонзорирани содржини.
Со цел објавите да бидат повидливи и да имаат поголем досег на Инстаграм и Тредс, „професионалните“ профили можат да плаќаат, односно да ги спонзорираат.
Ова не може да се направи од приватни профили.
Ваквата содржина сигурно ќе им се појави на корисниците на Инстаграм и Тредс, дури и ако е политичка.
Мирковиќ објаснува дека се работи за кампањи во кои самата платформа за пари ветува дека пораката ќе биде прикажана на целната група.
„Но, повторно, тука е и прашањето на ресурсите. Знаеме дека опозициските партии немаат доволно пари, како што има партијата на власт и таму секогаш ќе биде доминантна опцијата што има најмногу пари“, предупредува таа.
Таа додава дека дигиталните платформи се всушност приватни бизниси и дека тоа е начин тие да остваруваат дополнителни приходи.
Што доведе до оваа промена?
Оваа година ќе биде рекордна изборна година во светот, бидејќи се проценува дека четири милијарди луѓе во повеќе од 50 земји гласаат на националните избори.
Меѓу оние кои ќе гласаат ќе има гласачи во САД, неколку земји од Г20 како Индија, Индонезија, Мексико и Јужна Африка, како и гласачи на Европската Унија за Европскиот Парламент.
Токму изборите ширум светот се сметаат за главна причина за ограничување на политичките содржини.
„Претежно во моменти на големи предизборни превирања гледаме вакви промени“, изјави Мила Бајиќ за РСЕ.
Таа објаснува дека нема јасна индикација зошто оваа промена е воведена сега, но дека може да се претпостави дека е поврзана со изборите што ќе се одржат во 2024 година низ светот, но и со војната во Газа, која трае од октомври минатата година.
Ана Мирковиќ пак, вели дека оваа промена е воведена поради претстојните избори во Америка, но дека при ваквите промени треба да се земат предвид различните контексти ширум светот.
