Само два дена по најавата на хрватскиот претседател Зоран Милановиќ дека сака да биде премиер, истражувањето на ИПСОС покажа дека рејтингот на Социјалдемократската партија (СДП) е во пораст, додека странските медиуми предупредуваат на можни промени во хрватската надворешна политика во случај Милановиќ навистина да стане премиер.
Ова ќе бидат најнеизвесните избори досега, изјави за Радио Слободна Европа (РСЕ) универзитетскиот професор и поранешен известувач на Меѓународната хелсиншка федерација, Јарослав Пецник.
Само два дена откако актуелниот претседател Зоран Милановиќ ја објави својата кандидатура, објавено е истражување на агенцијата Ипсос, според кое 32 отсто од граѓаните се изјасниле дека сакаат да го видат како премиер. Зад него е актуелниот премиер Андреј Пленковиќ со 30 проценти. Исто така, според истражувањето на Ипсос, поддршката за СДП скокнала за цели девет отсто во споредба со анкетата објавена во февруари. Дали беше мотивиран да го стори тоа помагајќи и на левицата на нешто помалку од еден месец пред изборите, како што се чини дека се случило според ова истражување?
Милановиќ е свесен е дека има одредена харизма кај гласачите, а тоа конечно се виде пред четири години кога беше избран за претседател. Внимавајте, тој е најпопуларниот политичар во Хрватска во последните неколку години. И тој едноставно реши да го вложи тој капитал на начин како што одлучи. Тоа е доста ризична игра, особено со неговиот лик, иако тоа беше неговиот слоган, „претседател со карактер“. Тој лик често прави работи што едноставно не треба, онаа жестока реторика која понекогаш е потребна, но не секогаш и не по секоја цена за да биде оригинален, која често е присутна кај него. Конкретно, како и со сите политичари, тој често заборава дека самиот направил нешто што и самиот денес го критикува.
Но, останува фактот дека тој вложи голем капитал на левата страна на либералната левица. Кога велам левица на либералната левица, тоа треба да се сфати условно, бидејќи кога Работничкиот фронт ја напушти таа коалиција, не знам што всушност остана од левичарските идеи во тој блок, бидејќи СДП одамна престана да се биде социјалдемократска партија. Таа е едноставно либерална партија, која можеби малку повеќе се приклонува кон левиот центар, но со левицата како таква, социјалдемократијата како таква, всушност има многу малку од неа.
Со други зборови, Милановиќ внесува динамика, покажува дека може да се разбуди граѓанската енергија, затоа што голем дел од луѓето се навистина незадоволни од ситуацијата во Хрватска, што конечно го покажува неодамнешната излезност на изборите и дека нешто треба да се се смени и во него гледаат човек кој може да направи тоа да се случи или барем да ја уништи Хрватската Демократска Заедница(ХДЗ).
Претседателот одби да се повлече од функцијата, бидејќи има намера да се кандидира на избори, иако хрватскиот Уставен суд рече дека мора да го стори тоа. Има ли генерален начин да се спречи да се кандидира со оглед на оваа одлука на Уставниот суд? Дали е ова практично уставна криза?
Внимавајте, Уставниот суд ја донесе пресудата и тука нема големи изненадувања. На Милановиќ кога почна со таа приказна му беше јасно дека ќе биде носител во првата Изборна Единица, дека ќе биде кандидат за премиер, нему и на неговите соговорници им беше јасно дека Уставниот суд ќе реагира како што реагираше и дека тоа едноставно било спротивно на Уставот. Но, тоа беше навистина добро осмислена програма, смислен план да предизвика што е можно поголем шок, што поголем ефект во јавноста, да ја заинтересира јавноста и, имајте предвид,сите во Хрватска сега навистина зборуваат за изборите, дури и апстинентите и оние кои воопшто не ги интересира политиката.
Добро, во ред, вели Грбин (Пеџа Грбин, лидер на СДП), ќе ја прифатиме секоја одлука на Уставниот суд, знаеја дека треба да го направат тоа, но еве Милановиќ нема да го ставиме на листа, нема да биде на листата, нема да кажеме дека е тој е кандидат за премиер, нема да го именуваме како кандидат за премиер, иако сите ќе знаеме дека тој е кандидат за премиер, а ако го добиеме мнозинството, тогаш ќе му понудат мандат, па ќе си поднесе оставка и така оди процесот. Така што навистина нема ништо спорно во тоа.
Се разбира, тоа е доста контроверзна и ризична игра, бидејќи ХДЗ ги контролира сите институции на ова општество, а особено Уставниот суд, да не заборавиме кој е претседател на Уставниот суд, тоа е Мирослав Шепаровиќ, кој му е најблизок на Владимир Шекс, злобниот дух на хрватската политика, кој е советник на Пленковиќ. Шекс веќе зборуваше за импичмент, односно за покренување на процесот на смена на Милановиќ бидејќи постапува неуставно. Но, Милановиќ не се однесува противуставно, само се однесува недолично, а секако можеби и поправедно би било да си поднесе оставка. Но, официјалната кампања не е започната и затоа, тој може да каже што сака додека не дојде до официјална кампања и во тој момент евентуално да се спроведат санкциите.
Но, кој во Хрватска ќе има храброст да каже дека ги поништуваат резултатите на една изборна единица или на целиот изборен процес, бидејќи едноставно Уставниот суд, луѓето што седат таму, освен неколкумина, ја немаат таа храброст.
И уште нешто што често се заборава, новото свикување на Собранието ќе избере десет уставни судии, односно многу од тие десет судии на кои им истекува мандатот сакаат повторно да бидат дел од Уставниот суд. И тогаш што доколку Милановиќ стане премиер, тогаш зависите од него... Се разбира, уставните судии се избираат со двотретинско мнозинство, но во тие преговори Милановиќ ќе го има главниот збор, па подобро е тогаш да се опомени, да се зборува за нешто, но не навлегувајте многу во тоа, бидејќи кој знае што ќе донесе иднината.
Какви последици може да има за ЕУ, ако Милановиќ стане премиер, имајќи предвид дека владата на Андреј Пленковиќ решително ја поддржа Украина во нејзината одбрана од руската агресија, додека Милановиќ го критикуваше позиционирањето на блокот против Русија и ја спречи Хрватска да биде домаќин на обуки на украинската војска?
Милановиќ сигурно нема да биде тој што ќе каже, како Орбан или Фицо, дека не треба да и се дава помош на Украина и слично, туку ќе се заложи, барем мене ми се чини, пореално да се види таа слика и јасно да се дефинира што всушност е Украина и што всушност треба и може да направат Западот и ЕУ и Америка за неа. Се разбира, тој е претседател или иден премиер на мала земја во рамките на НАТО, но тој глас на разумот може да ни дојде добро. Не гледам дека е против Украина, не гледам дека е русофил, путинофил, како што често се зборува за него, туку дека би можел да има поселективен, попаметен пристап да зборува за тоа, тука секако се согласувам со вас. Значи нема да има големи проблеми во ЕУ по тоа прашање, доколку Милановиќ стане премиер.
Исто така, Милановиќ се спротивстави на влезот на Финска и Шведска во НАТО, спротивно на ставот на Владата, иако подоцна не гласаше против.
Финска има најдолга граница со Русија, Шведска е неутрална, Финска сепак беше неутрална. Но, Финска помина низ едно искуство, во 1940-тите, тоа беше војната со Сталиновиот Советски Сојуз, и тоа е очигледно за сите. Но, внимавајте, балтичките земји веќе долги години зборуваа дека Путин ќе го направи тоа што го направи, тие пред се мислеа на нивната позиција, но, дека Путин има некои свои, условно кажано, стратешки интереси, но тоа е всушност желбата на некој начин да ја обнови советската империја и дека ќе се обиде да го направи тоа што го прави сега во Украина, со добро или со сила. И никој не ги слушаше, а сега е очигледно дека можеме да се тргне и кон Финска и кон Шведска. Ова, се разбира, ни изгледа невозможно од оваа позиција, но до пред неколку години беше навистина лудо да се мисли дека ќе започне војна во Украина.
Се разбира, Швеѓаните и Финците имаат свои национални интереси и одлучија како што решија, според мене добро. Затоа што, на крајот на краиштата, тоа е еден вид брана, како членка на НАТО, да се активира тој член доколку се нападне една земја на НАТО, па тогаш сите земји мора да учествуваат во одбраната и да почувстуваат некаква заштита.
Милановиќ и Пленковиќ, исто така, често се расправаа за јавните и економските политики, меѓусебно се навредуваа и одбиваа да се сретнат. Тие често имаа дијаметрално спротивни ставови за Босна и Херцеговина, претседателот ја критикуваше Владата за односот кон Хрватите во Босна и Херцеговина, додека Милановиќ беше критикуван и за неговата средба со претседателот на Република Српска, Милорад Додик. Ако изборите донесат можност СДП со коалиционите партнери да избере влада, а Милановиќ да стане премиер, каква ќе биде политиката кон Босна и Херцеговина?
Јас лично мислам дека неговата авантура и средбите со Додик секако звучат многу лошо и не оставаат добар впечаток. Но, повторно да не заборавиме, средбата со Додик се случи и од страната на Пленковиќ и од страната на Драган Човиќ, затоа, мислам дека нема смисла да се обвинува за се Милановиќ и да се аболицираат овие двајца. Босна и Херцеговина сигурно сега има голема шанса да ги започне преговорите за прием во ЕУ и тоа според мене на некој начин е еден вид спас и излез на Босна и Херцеговина од кризата и тоа треба да се поддржи. И мислам дека, како што тоа го прави Пленковиќ, ќе го поддржи и Милановиќ. Неговиот однос кон Република Српска, односно кон Додик, мислам дека не треба тоа така да се прави.
Факт е дека има амбиција да се одржи референдум за РС да се приклучи или да му се придружи на Вучиќ, станувајќи составен дел на „голема Србија“, српскиот свет и сл. Секако, сето тоа се балони кои се фрлаат. Но, факт е дека Босна и Херцеговина не може да тоа да го направи, без согласност на Република Српска, односно без влијанието врз граѓаните, врз луѓето кои живеат во РС, да сфатат дека ЕУ е и нивна иднина. Па, тогаш подобро е да се обидеме да го заобиколиме тоа на мирен начин, а не преку конфронтации, бидејќи преку конфронтации, тензиите само ќе се зголемуваат, а тоа е токму тоа што го прави Додик. И мислам дека треба да се оневозможи.
Ми се чини дека обидот на Милановиќ е токму во тој правец, е сега дали е добар или лош, лично мене ми е одвратен, не ми се допаѓа премногу. Мислам дека Република Српска навистина е создадена како резултат на геноцид, но тоа е политички факт и едноставно, ако си вистински политичар, треба да го почитуваш тоа.
Може ли да има промена на власта во Хрватска на изборите во април?
Јас лично сум тој што се залага за промена на власта, но не затоа што ми се допаѓа СДП или затоа што сум убеден дека лево-либералната коалиција ќе направи чуда, туку едноставно дека ХДЗ е предолго на власт. Кој е предолго на власт ја злоупотребува власта, а тоа го гледаме секој ден во Хрватска. Пленковиќ е полош од Санадер во тој поглед, во смисла дека криминалот и корупцијата го зафатија целото општество. Зафатени се сите заедници, јавни и државни, од научни, академски до спортски друштва, сè е управувано од ХДЗ. И на тоа треба да се стави крај, а тоа секако може да се направи само преку избори, тоа е најлегален и најдобар начин. И јас затоа мислам дека треба да има промени.
Сега дали ќе има промени, тешко е да се процени, според моменталната состојба, тоа е можно лесно, бидејќи додека не влезе Милановиќ, тешко можеше да се поверува дека опозицијата може да се собере и да ја надмине ХДЗ, сега тоа е вистинска шанса. Но, да не заборавиме, ХДЗ има стабилен електорат, ХДЗ не е од вчера и таму има и сериозни луѓе кои си ја знаат работата и кои се вешти во преговори, што значи купување флаери, гласови, трошење народни и државни пари за партиски цели. Тоа го покажаа на крајот, затоа ХДЗ беше казнет во времето на Санадер, односно после Санадер, како криминална организација.
Значи, лесно е и можно е ХДЗ да биде таа што ќе добие можност да формира Влада. Постои уште една реална опција, за која не се зборува многу, а тоа е дека навистина може да дојде до ќор-сокак и да се распишат нови избори и никој да не може да формира влада, која според мене би била најлоша ситуација. Но, во секој случај, мислам дека промените се потребни и дека се можни, затоа што ова се навистина и ќе бидат најнеизвесните избори од постоењето на демократска и независна Хрватска.
