Косово може да направи чекор поблиску до членство во Советот на Европа на 16 април, бидејќи неговото Парламентарно собрание (ПССЕ) ќе го разгледува извештајот со кој се препорачува негово членство. Ќе се одржи гласање во Стразбур и ако две третини од националните парламентарци кои ги претставуваат 46-те земји-членки на организацијата го кренат палецот, прашањето може да се појави кога сите министри за надворешни работи на Советот на Европа ќе се сретнат точно еден месец подоцна, на 16 мај за да се донесе конечната одлука.
Членството во Советот на Европа, што е цел на Приштина уште од прогласувањето на нејзината независност од Србија во 2008 година, меѓу другото би значело дека нејзините пратеници ќе бидат застапени во ПССЕ, дека на Косовците ќе можат да ги изнесуваат своите предмети пред Европскиот суд за човекови права(ЕКЧП) и дека се приклучува на Европската радиодифузна унија (ЕБУ), отворајќи го патот за учество на земјата на годишниот Избор за песна на Евровизија.
Многу е веројатно дека ќе се стигне до посакуваното двотретинско мнозинство. Извештајот за ова прашање беше одобрен на 27 март од страна на Комитетот за политички прашања и демократија на ПССЕ, кој информираше дека „аспирациите на Косово да се приклучи во Советот на Европа треба да завршат со позитивен одговор“.
И пленарната седница има тенденција да ги следи одлуките на комисијата.
Инаку,12 од 46-те земји-членки на Советот на Европа го сметаат Косово за независна држава – малку помалку од блокирачко малцинство. Тоа ги вклучува Србија и Босна и Херцеговина, петте европски земји Кипар, Грција, Романија, Словачка и Шпанија, како и Ерменија, Азербејџан, Грузија, Молдавија и Украина. Иако нема заеднички причини за ова, повеќето од овие земји се противат или поради тоа што имаат свои домашни територијални спорови или поради проблеми со малцинствата, кои потенцијално може да бараат независност.
Сепак, не сите претставници на овие земји би можеле да гласаат според политичкиот став за Косово наведени во нивните престолнини. Украинските претставници на пример ќе имаат „слободен глас“, а можеби и други земји ќе го следат примерот. Веројатно ќе има неколку претставници кои ќе се одлучат да се воздржат, што би го отворило патот за зелено светло за Приштина. Значајно е и тоа што авторката на извештајот, Дора Бакојани, е поранешен министер за надворешни работи на Грција и сестра на актуелниот грчки премиер Киријакос Мицотакис. Тогаш не е незамисливо да се замисли дека грчката делегација и покрај формалниот став на Атина за непризнавање, ќе го поддржи членството на Приштина во клубот.
Сè уште ќе биде игра на бројка тој ден во Стразбур. Пратениците од унгарската владејачка партија Фидес веројатно ќе гласаат против предлогот и покрај унгарското признавање на државноста на Косово, што ги одразува растечките односи на Будимпешта со Србија.
Тоа може да помогне и на групата на, како што ги нарекува Советот на Европа, „еминентни правници“ кои го проучувале прашањето за евентуалното членство на Приштина од правен аспект. И додека тие останаа на ставот дека оценката за државноста на крајот е политичка одлука, сепак истакнуваат дека сегашното меѓународно присуство на Косово нема никакви извршни овластувања, дека косовските власти спроведуваат јурисдикција над територијата и населението на Косово, дека Косово има меѓународни односи и дека Меѓународниот суд на правдата (МСП) утврдил дека прогласувањето независност на Косово не е во спротивност со меѓународното право. Значи, законските основи за членство се таму.
Но, зошто ова се случува сега?
Постојат голем број причини за тоа.
Прво, Русија беше исфрлена од Советот на Европа набргу по нејзината целосна инвазија на Украина во февруари 2022 година. Откако Москва излезе од клубот, Србија загуби еден од своите најголеми сојузници во оваа борба. Потоа, тука е фактот дека Косово веќе успешно се приклучи на некои тела поврзани со Советот на Европа, како што се Венецијанската комисија и Банката за развој на Советот на Европа.
Потоа, поврзан со овој развој на настаните, постои дијалогот за нормализација со посредство на ЕУ меѓу Белград и Приштина, кој е во тек со различни нивоа на дипломатски интензитет од 2011 година.
Праведно е да се каже дека овој дијалог е на најниско ниво во моментов по голем број инциденти во минатата година, вклучително и одлуката на Приштина да наметне употреба на косовски регистарски таблички, масовната оставка на косовските Срби од полицијата и другите јавни функции, локалните избори без учество на етнички Срби и нападот на манастирот во Бањска поврзан со Белград, кој резултираше со смрт на косовски полицаец.
Но, пред тоа се чинеше дека има голем пробив со вербално договорениот Охридски договор во март 2023 година. Во една од точките беше наведено дека „Србија нема да се противи на членството на Косово во ниту една меѓународна организација“.
Две други одредби се исто така важни во овој контекст: дека Косово „ќе се обврзе да обезбеди соодветно ниво на самоуправување за етничката српска заедница во Косово“ и „да обезбеди безбедност на имотите на Српската православна црква во нејзините граници“.
Има две предупредувања што треба да се знаат во врска со Охридскиот договор. Прво, не беше потпишан од ниту една страна, иако косовскиот премиер Албин Курти изрази подготвеност да го стори тоа. Значи, неговата законитост во најдобар случај е сомнителна. Второ, и уште поважно, не постои договорен редослед за тоа што треба да се изврши прво.
Во извесна смисла, Косово го направи првиот чекор. Ова се случи кога нејзината влада во март одлучи да му ја предаде сопственоста на 24 хектари земјиште на манастирот на Српската православна црква во Дечани во западно Косово. Уставниот суд на земјата пресуди во корист на манастирот во 2016 година, но последователните косовски влади одбија да ја послушаат одлуката на судот. Овој пресврт ја поттикна Бакојани да препорача членство во Советот на Европа.
Тоа ни остава две дополнителни задачи што треба да ги исполни Косово: формирање на Заедницата на општини со српско мнозинство (ЗСО) и да се справи со прашањето за експропријација на земјиштето во тие општини. Според извештајот на Бакојани, и двете овие прашања треба да бидат „постпристапна определба“ за Приштина. Прашањето е дали за ова се согласува пошироката меѓународна заедница.
Додека ПССЕ следната недела гласа како советодавно тело, вистинското политиканство ќе започне во пресрет на одлуката на Комитетот на министри следниот месец. Како и во Парламентарното собрание, одлука може да се донесе со двотретинско мнозинство, но тоа би било без преседан - министрите досега секогаш постигнувале консензус за прифаќање нови членови.
Србија веќе навести дека ќе направи се за да го спречи членството на Косово и на крајот, тоа може да им успее. Едно сценарио може да биде воопшто да не се донесе конечна одлука во мај. Таканаречената група земји „Квинта“, која се состои од Франција, Германија, Италија, Обединетото Кралство и Соединетите Држави сакаат да видат соодветен нацрт-закон презентиран од Косово за Заедница на српски општини пред да можат да се договорат за точката, дури и да биде на дневниот ред на министерскиот состанок.
Тие сметаат дека ова е последна шанса да се изврши притисок врз Курти да се договори за ова спорно прашање, бидејќи членството во Советот на Европа е последниот „морков од Западот“ што ѝ се нуди на Приштина, бидејќи членството во ЕУ сè уште е сон.
Но, ова може да биде чекор предалеку за Косово и не само од политички причини. Додека формирањето на оваа Заедница беше договорено меѓу Белград и Приштина веќе во 2013 година, Уставниот суд на Косово ја доведе во прашање неговата законитост, и кога станува збор за извршните овластувања што таа би ги уживала и за нејзиниот етнички состав, бидејќи се чини дека нема да може да има други етнички заедници кои би биле вработени таму, нешто за што се тврди дека би било неуставно.
И така, иако Косово може да добие поттик со гласањето во ПССЕ следната недела, конечната одлука на 46-те министри за надворешни работи може да биде одложена за најмалку една година, доколку не се постигне поголем напредок во следните недели.
