Дали српското отфрлање на косовските пасоши ќе омекне сега кога ЕУ го либерализира визниот режим?
Некои Срби во Косово веќе сигнализираат неволно менување на мислењето во однос на косовски пасош со можност лесно да ги посетат пријателите и роднините кога ЕУ ќе го отвори безвизниот режим од јануари 2024 година.
Други, сепак, инсистираат да се задржи вербата во „нашата земја Србија“.
Морално засилување
Фрустрирани од деценискиот статус на аутсајдер за европското единство и интеграција, Косово доби морално засилување минатата недела кога Европската унија се согласи да го либерализира нивниот визен режим за граѓаните на Косово кои поседуваат косовски пасоши, од јануари 2024 година.
Но, не сите 2 милиони жители на поранешната српска покраина се ентузијасти за веста дека пратениците во Европскиот парламент гласаа да им се дозволи на граѓаните на Косово да патуваат во Шенген зоната, која вклучува 23 земји-членки на ЕУ, плус Исланд, Лихтенштајн, Норвешка, и Швајцарија, до 90 дена во период од 180 дена.
Десетици илјади етнички Срби, повеќето населени на северот, но и на други места во Косово, не ја признаваат независноста на Косово или владата во Приштина. Тие го отфрлаат нејзиниот авторитет за прашања кои ги вклучуваат личните карти, регистерските таблички и слично.
Противниците на оваа одлука ризикуваат да бидат исклучени од ослободувањето од Шенген зоната за краток престој ако одлуката за безвизно патување не го надмине нивниот презир кон косовската службеност.
Ненад: Чекам да го земам мојот косовски пасош
Некои, сепак, веќе сигнализираат неволна промена на нивниот став.
„Чекам да ми кажат да дојдам и да го земам мојот косовски пасош“, вели Ненад, Србин во Северна Митровица, град во северно Косово, кој останува етнички поделен 10 години по таканаречениот Бриселски договор што требаше да помогне во нормализирање на односите меѓу Косово и Србија, а потоа и помеѓу етничките Албанци и Срби.
Ненад, кој не сакаше да го каже своето презиме, реши да се пријави за косовски пасош откако слушна дека Европската унија најверојатно конечно ќе ги отвори вратите за граѓаните на оваа земја. Тој сака да патува бидејќи како и многу жители на овој повоен регион погоден од невработеноста на младите и масовната емиграција, тој има многу роднини и пријатели во Западна Европа.
„Не можев [да патувам] затоа што не сакав да бидам -- како да го кажам тоа без да бидам груб -- „запечатен“ со тој пасош издаден од Дирекцијата за координација“, вели Ненад, мислејќи на оделот на Српската влада која се справува со односите со луѓето родени или жители на Косово во отсуство на признавање на земјата.
Српскиот закон ги признава тие лица како српски државјани, но нивните пасоши ги издава Српската управа за координација во Белград, а не српското Министерство за внатрешни работи.
На оние граѓани кои имаат редовни српски пасоши им беше одобрено патување без Шенген визи во 2009 година.
Косово е последната земја од таканаречената “шестка” од Западен Балкан – во која се вклучени Албанија, Босна и Херцеговина, Црна Гора, Северна Македонија и Србија кои не се членки на ЕУ – а на граѓаните од оваа земја им се потребни визи за да влезат во која било од 23-те ЕУ или четири кои не се Шенген земји на ЕУ.
Косово е „потенцијален кандидат“ за пристап во ЕУ по неговата формална апликација во декември 2022 година. Но, покрај ограничениот апетит за предвремено проширување кај некои од сегашните членки на блокот, експертите велат дека обидот на Косово зависи од успехот на напорите за нормализирање на односите меѓу Приштина и Белград.
Дури и покрај знаците за внимателен напредок во разговорите со посредство на ЕУ за надминување на дипломатскиот ќор-сокак, српскиот претседател Александар Вучиќ вети дека никогаш нема формално да се помири со признавањето на независноста на Косово.
Сè уште е тензично во регионите најблиску до границата со Србија, што беше пример минатиот викенд со бојкотот на локалните избори во неколку заедници со српско мнозинство за да ги заменат градоначалниците кои се откажаа поради прекуграничен спор во ноември 2022 година во врска со регистрацијата на возилата.
Се проценува дека Србите сочинуваат меѓу 1 и 2 отсто од населението на национално ниво, но се мнозинство во северните општини Северна Митровица, Лепосавиќ, Звечан и Зубин Поток.
Само околу 3 отсто од електоратот гласаше откако партијата Српска листа и другите противници на признавањето на Косово од нејзиното прогласување независност од Србија во 2008 година, го бојкотираа гласањето.
Единствениот српски кандидат за градоначалник кој раскина со бојкотирачите за да се кандидира во градот Звечан, Слаѓана Пантовиќ, побара безбедносна придружба за да се осигура нејзината безбедност на избирачкото место на 23 април.
„Не е се изгубено“
Зоран, Србин во Северна Митровица, кој го даде само своето име, вели дека не го признава косовскиот пасош.
„Она што го добија е срамно. Никогаш во мојот живот не би го земал нивниот пасош, тој косовски пасош, дури и да ме чини никогаш да не ја напуштам земјата“, вели тој за РСЕ.
Официјалните лица велат дека 860 косовски пасоши биле издадени во текот на 2022 година во четирите северни општини со мнозинско српско население, а уште 269 во првите три месеци од 2023 година.
Но, Зоран вели дека мисли дека не е сè изгубено за поединци како него, кои имаат пасош на Српската управа за координација.
„Мислам дека ќе се најде решение. Луѓето треба да бидат трпеливи [и] треба да веруваме во нашата земја, Србија“, вели тој.
Тој, исто така, додава дека оваа ситуација ќе придонесе повеќе Срби да се поколебаат кон добивање косовски пасош и забележува дека постоеле и претходни приговори за признавање личните карти издадени од Србија и Косово се додека конечно не беше постигнат договор со посредство на ЕУ минатиот август.
“Истото беше и за личните карти. Сакаме да добиеме лични карти. Не сакаме да добиеме лични карти. На крајот сите ги добија, 90 проценти, ако не и повеќе“, вели Зоран.
Србинот Зоран Миленковиќ вети дека никогаш нема да поседува косовски пасош.
„Ќе се направи нешто за ние Србите да го имаме тој [меѓународно признат] српски пасош, веројатно. Не знам во моментов, сè зависи од тоа како тие од Србија се однесуваат со нас“, вели тој.
Ројтен: Законот е јасен
На прес-конференција во Стразбур по потпишувањето на шенгенското ослободување на 19 април, известувачот на Европскиот парламент, Тијс Ројтен, рече дека тоа што се барало од граѓаните на Косово да поседуваат виза било „неправедно и неоправдано“ и тој го поздрави одобрувањето како „конечно“ поправена нееднаквост.
„Мислам дека законот е јасен. Станува збор за пасоши издадени од косовските власти, а српските пасоши на Србите кои живеат во Србија веќе уживаат безвизно патување. Значи, мислам дека е многу внимателно формулиран во регулативата и тоа е она што е, ништо повеќе, ништо помалку: Сите косовски граѓани со патна исправа издадена од Косово можат да уживаат безвизно патување“, нагласи Ројтен.
До него, косовскиот прв вицепремиер Бесник Бислими, кој е одговорен за европските интеграции и дијалог за Приштина, отсечно додаде: „Белград не е Косово“.
Бислими рече дека посакува „граѓаните кои имаат пасоши издадени во Белград, се надевам дека ќе го искористат овој период од осум месеци за да добијат редовни косовски пасоши за да можат и тие да ги уживаат придобивките од одлуката“.
Тој вети дека неговата Влада ќе стори сé што е во нејзините овластувања за да го олесни овој процес, така што до 1 јануари секој граѓанин на Косово ќе поседува легален и валиден пасош.
„И мајка и маќеа, главно маќеа“
Но, многу етнички Срби кои се противат на оваа одлука се чини дека се подготвени да останат однадвор гледајќи внатре, наместо да го омекнат своето лично противење на легитимизирање на косовските државни власти.
„Сето тоа е лажно, а мора да се признае дека ниту нашата земја, Србија, не е многу љубезна кон нас -- тоа е и мајка и маќеа, главно маќеа“, вели Дарко, Србин од Северна Митровица, кој го кажа само своето име и додаде: „[Но] ние не сакаме да бидеме граѓани на таа квази-република“.
