Косовската полиција соопшти дека еден полицаец е одговорен за нападот на триесетина добро вооружени лица во Бањска ноќта меѓу саботата и неделата. Во акцијата на полицијата убиени се тројца напаѓачи, а шестмина се уапсени. Приштина го обвинува Белград за вмешаност, а Белград го негира.
„Се чини дека ова е добро организирана акција, поради што е поопасна, бидејќи сугерира дека на терен има групи кои се заинтересирани да предизвикаат насилство и се подготвени да се организираат и да најдат оружје што ќе им овозможи тоа да го направат“, смета Капчан.
Тој не сака да ризикува и да погодува кој стои зад напаѓачите.
„Тоа може да биде домашна група со поддршка однадвор, но не нужно од владата. Нивната цел? Да се поттикне неволја, повеќе насилство, да се подигнат тензиите за да се направи недостижна соработката на инволвираните страни за да се постигне траен мир “, вели Капчан.
Се поставува прашањето како напаѓачите дошле до вакво модерно оружје?
„Па, во денешниот свет е многу лесно да се набави на црниот пазар. Можело да дојде од Белград. Ние не го знаеме тоа, но знаеме дека избувнувањето на такви конфликти и насилство е опасно, бидејќи тие имаат потенцијалот да се прошири. Се надевам дека овој инцидент ќе се доживее како повик за будење и за двете страни ова насилство, смртните случаи што се случија, ќе бидат причина да се оди напред на дипломатскиот фронт“, вели професорот на Универзитетот Џорџтаун.
Според него, позитивен знак е тоа што српскиот манастир (во Бањска) се оградил од насилството и што претседателот на Србија, Александар Вучиќ, го осудил убиството на косовски полицаец и насилството.
„Таков вид на воздржаност е важен. Сега двете страни треба да покажат дополнителна, подолгорочна воздржаност, да престанат да се обвинуваат едни со други и да продолжат напред во спроведувањето на патоказот подготвен од Европската Унија. Дали треба да се донесат тешки одлуки? Да. Но, овој патоказ е најдобрата шанса што мислам дека ја имаа двете страни да го решат конфликтот и да продолжат напред. За жал, засега се чини дека не ја користат таа можност“, посочува Капчан.
Капчан смета дека е неопходно САД и ЕУ да го зголемат притисокот врз Белград и Приштина.
„Мислам дека овде нема добри и лоши момци. Ова е еден од оние нерешливи конфликти кои траат со години. И од историјата знаеме дека нерешливите конфликти завршуваат кога двете страни се подготвени за тешки, храбри, болни отстапки и компромиси во преговорите“, вели Капчан.
Според него ситуацијата во Нагорно Карабах треба да послужи како поука.
„Русија не можеше и не сакаше да и помогне на Ерменија, иако е сојузник во ОДКС (Организација на Договорот за колективна безбедност) поради војната во Украина. Тоа е показател за неволјите што ја снајдоа Русија, ограничувањата на руската дипломатија и воените капацитети поради војната во Украина. Штетата што Русија ја направи на нејзиниот углед дава можност не само за Косово и Србија, туку и за Балканот воопшто, да се обиде да се дистанцира од нејзините врски со Москва, да надмине некои од преостанатите спорови во регионот. што отсекогаш се обидувала да го искористи“, рече Капчан во интервјуто.
Белград и Приштина да останат воздржани
Косовскиот премиер Албин Курти го обвини Белград за инцидентот, велејќи дека „организираниот криминал со политичка, финансиска и логистичка поддршка на официјални лица во Белград ја напаѓа нашата земја“.
Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, остро го осуди убиството на косовски полицаец и додаде дека нема оправдување за тоа. Тој, сепак, рече дека инцидентот се случил поради бунтот на Србите, бидејќи тие не сакале „повеќе да страдаат од теророт на Курти и дека е само прашање на време кога ќе се случи такво нешто“.
Зошто овој инцидент се случи токму сега или е логична последица на тензиите кои растат со години бидејќи и двете страни не се подготвени на компромис и покрај многуте рунди на нивните преговори?
Па, оваа нова појава на насилство е обесхрабрувачка, но не не изненадува премногу. Тензиите растат во последно време.
Мислам дека има фрустрација кај сите актери. Од една страна имате сериозен патоказ со посредство на Европската Унија, кој требаше да доведе до нормализирање на односите меѓу Србија и Косово. Во исто време, ниту една страна не покажа подготвеност и храброст да продолжи напред и да го спроведе тој патоказ. Мислам дека премиерот Курти во последните месеци презеде чекори кои беа провокативни и ја подигнаа температурата.
Почнувајќи од напорите да се принудат косовските Срби да добијат нови лични карти и регистарски таблички. Потоа, одлуката да се именуваат градоначалници на северот избрани на избори кои беа бојкотирани од српската заедница.
Тоа можеби се чекори кои се легитимни за суверено Косово, но сепак се покажаа како провокативни и мислам дека го попречуваа напредокот. Не знаеме кои се сторителите на ова насилство кое доведе до убиството.
Вучиќ негираше каква било директна вмешаност на Србија, но од историјата знаеме дека во време на растечки етнички тензии се формираат паравоени групи од овој или оној вид. Граѓаните ги земаат работите во свои раце и вршат акти на насилство од кои не може да застане ниту една страна.
Затоа, мислам дека во целата оваа ситуација можеби е добро што овој настан ги предупредува владите во Приштина и во Белград дека не се исклучува поширок избувнување на насилство, поради што двете страни мора да бидат воздржани бидејќи ситуацијата на терен останува нестабилна и опасно.
Кој би можел да стои зад овој напад? Дали може да биде Српска листа, клучната српска партија на Косово, или Белград и покрај дистанцирањето на Вучиќ, или руската служба за безбедност, како што беше спомнато во нерешениот случај со заговорот за соборување на тогашниот црногорски премиер Мило Ѓукановиќ во 2016 година? Исто така, што сакаа да постигнат напаѓачите со оваа акција?
Не би сакал да ризикувам со шпекулации за напаѓачи. Тоа може да биде домашна група со поддршка однадвор, но не мора да биде од владата.
Нивната цел? Поттикнување неволји, повеќе насилство, подигање на тензии со цел соработката на инволвираните страни да биде недостижна за да се постигне траен мир.
Оружјето можело да дојде од различни извори
Курти тврди дека Белград поддржува ваков тип на паралелни структури и групи. Вучиќ, пак, возврати дека Курти е единствениот виновен за се што се случува на Косово. Албин Курти е единствениот кој сака конфликти и војна, рече Вучиќ.
Како би можеле локалните Срби да дојдат до вакво оружје типично за редовните или паравоените единици? Како може локалното население да се здобие со вакво модерно оружје?
Па, знаете, не е чудно што секоја страна ја обвинува другата. Мислам дека двете страни се одговорни. Дали Србија делуваше со добра волја за да му помогне на Косово да биде кохерентно како унитарна држава? Апсолутно не.
Дали владата во Белград ги охрабри паралелните структури и српското малцинство да бидат полојални на Србија отколку на Косово? Апсолутно.
Значи, ако ја погледнеме пошироката слика, дали Србија сноси значителна одговорност за стагнацијата и избувнувањето на насилството? Да, сноси.
Во исто време, знаеме дека Курти презеде чекори кои ја подигнаа температурата, ги поларизираа односите меѓу етничките Албанци и етничките Срби.
Од каде доаѓа таквото оружје? Па, во денешниот свет, многу е лесно да се дојде на црниот пазар. Можело да дојде од Белград. Тоа не го знаеме, но знаеме дека избувнувањето на вакви конфликти и насилство е опасно, бидејќи тие имаат потенцијал да се шират. Се надевам дека овој инцидент ќе се доживее како повик за будење и дека за двете страни ова насилство, смртните случаи што се случија, ќе бидат причина да се оди напред на дипломатскиот фронт.
Тоа не беше спонтана акција
Дали инцидентот се случи спонтано, преку ноќ или се подготвуваше со денови, ако не и со недели, поради обемот на 30-те вооружени професионалци, како што сугерираше косовската полиција?
Па, очигледно не беше спонтана акција. Според она што можеме да го собереме од извештаите на медиумите, камионите го блокирале мостот.
Се направи обид да се предизвика еден вид застој, блокада. Очигледно, група од неколку десетици луѓе побарале засолниште во српски манастир.
Значи, се чини дека ова е добро организирана акција, што ја прави поопасна, бидејќи сугерира дека на терен има групи кои имаат интерес да предизвикаат насилство и се подготвени да се организираат и да најдат оружје за да им овозможат тоа.
Добро е што СПЦ и Вучиќ се оградија од насилство
Ја споменавте Српската православна црква (СПЦ). Напаѓачите побарале засолниште во Бањскиот манастир, но свештенството се оградило од нив.
Мислам дека е позитивен знак дека српскиот манастир, неговото свештенство, се огради од насилство. Верувам дека исто така е позитивен знак што претседателот Вучиќ го осуди убиството на косовски полицаец и насилството. Важна е таквата воздржаност. Сега е неопходно двете страни да покажат натамошна, подолгорочна воздржаност, да престанат да се обвинуваат меѓусебно и да продолжат со спроведувањето на патоказот подготвен од Европската унија.
Дали треба да се донесат тешки одлуки? Да.
Дали на Косово ќе му биде тешко да формира Заедница на српски општини што ќе го задоволи (српското) население и ќе доведе до договор? Да, ќе му биде!
Но, оваа мапа на патот ја претставува најдобрата шанса, мислам дека двете страни мораа да го решат конфликтот и да продолжат напред. За жал, засега се чини дека не ја користат таа можност.
Нема добри и лоши момци
По последните конфликти, дали ќе се намали притисокот на ЕУ и САД врз Курти, а ќе се зголеми и кон Србија, имајќи ги предвид критиките што ги споменавте за САД и ЕУ кон косовскиот премиер?
Па, мислам дека е целисходно меѓународната заедница да го изврши потребниот притисок врз двете страни.
Мислам дека тука нема добри и лоши момци. Ова е еден од оние нерешливи конфликти што траат со години. И од историјата знаеме дека нерешливите конфликти завршуваат кога двете страни се подготвени за тешки, храбри, болни отстапки и компромиси во преговорите.
Улогата на ЕУ и САД е да извршат притисок врз двете страни за да се постигне вид на реципроцитет, воздржаност што недостасуваше во последните месеци.
Можеме само да се надеваме дека ваквите трагични настани ќе ги поттикнат двете страни да напредуваат со поголема посветеност и решителност кон конечно решение по дипломатски канали.
Лекции од Нагорно-Карабах
Нема случајност освен тајмингот. Спомнавте дека нерешливите конфликти може да се прекинат само со компромис на преговарачка маса. Но, гледаме дека во случајот со Нагорно-Карабах, по децении недостиг на компромис, тоа прашање беше решено кога едната страна, во случајот Азербејџан, стана воено посилна и победи.
Сега ситуацијата околу Нагорно-Карабах е многу неизвесна во смисла дека тој ќе биде политички реинтегриран во Азербејџан со нималку завидна иднина за Ерменците кои се во дилема дали да останат таму или да одат во Ерменија.
Не сакаме да се случи таква ситуација на Балканот, бидејќи прашањето за Нагорно-Карабах на многу начини е доведено до крај со употреба на сила, бидејќи Азербејџан, делумно поради приходите од енергија, успеа да стекне воена супериорност што ефективно и овозможи повторно да воспостави контрола врз тој регион.
Не сакаме да видиме употреба на воена сила кога станува збор за односите меѓу Белград и Косово.
Но, една лекција што мислам дека е корисна од случајот Нагорно-Карабах е дека Русија не можела и не би ѝ помогнала на Ерменија, иако е сојузник во ОДКБ(Организација на Договорот за колективна безбедност).
Тоа е показател за неволјите што ја снајдоа Русија, ограничувањата на руската дипломатија и воените капацитети поради војната во Украина.
Мислам дека преокупацијата на Русија со Украина, штетата што ја направи на нејзиниот углед, дава можност не само за Косово и Србија, туку и за Балканот воопшто, да се обиде да се дистанцира од врските со Москва, да надмине некои од преостанатите спорови во регионот кој секогаш се обидувал да се искористи. Затоа, верувам дека ова е поволен момент за Косово и Србија да одат напред.
Србија со тек на време ќе се дистанцира од Русија
Кога станува збор за улогата на Русија на Балканот, со оглед на нејзините многу блиски односи со Србија и Србите, дали таа ќе се обиде некако да ја искористи оваа ситуација?
Па, мислам дека Русите не пропуштаат можност да се обидат да ја зајакнат својата покровителска улога и влијание во регионот.
Без разлика дали станува збор за спорот за името меѓу Северна Македонија и Грција, влезот на Црна Гора во НАТО, проблемите во Босна и Херцеговина поради сецесионистичките потези на Република Српска или тешкотиите меѓу Косово и Србија. Русите се секогаш во втор план подготвени да искористат такви поделби.
Но, мислам дека тие сега имаат послаби адути и влијание од порано поради преокупацијата со инвазијата на Украина и исцрпувањето на ресурсите.
Затоа, верувам дека иако Србија не се откажа од односите со Русија, ниту јасно ја осуди руската инвазија, имиџот на Русија низ светот, особено во Европа, е нарушен така што ќе биде многу тешко да се поправи.
Затоа мислам дека со текот на времето ќе видиме дека Србија се оддалечува од Русија и дека на крајот ќе ги загуби преостанатите упоришта во регионот.
САД и ЕУ мора да го удвојат својот ангажман
Дали сега ќе биде уште потешко Косово и Србија да направат пробив во спроведувањето на Охридскиот договор или ЕУ и САД ќе вршат притисок и ќе го забрзаат процесот, плашејќи се дека, во спротивно, како што сугерираат овие конфликти. Дали ситуацијата може да излезе од контрола?
Мислам дека односот меѓу Косово и Белград, особено по ова ново насилство, ќе бара посредување и притисок однадвор.
Би ги охрабрил Соединетите Држави и ЕУ да продолжат да работат заедно, како што направија откако претседателот Џо Бајден ја презеде функцијата, но да ги удвојат напорите за ангажирање и со Приштина и со Белград за да го придвижат дипломатскиот процес напред.
Последното нешто што сега сакаат сојузниците на НАТО е уште една епидемија на насилство во регионот.
Како последица, мислам дека ќе има напори за удвојување на дипломатскиот ангажман. Може да видиме и зголемување на бројот на членки на НАТО во Косово за да се спречи ескалација на насилството.
Но, засега нема опипливи резултати. Се добива впечаток дека сите тие досегашни дискусии, пред се со посредство на ЕУ, не доведоа до голем напредок од потпишувањето на Бриселскиот договор во 2013 година?
Да, има причини за незадоволство и разочарување, но нема причина да се откажеме, бидејќи е постигнат напредок.
Постои план на ЕУ кој начелно е прифатен од двете страни. Видовме дека другите спорови во регионот се решени по мирен пат, вклучително и за името на Северна Македонија и нејзината интеграција во НАТО заедно со Црна Гора.
Значи има позитивни приказни во регионот и поголемата слика е дека тој оди во вистинска насока. Сметам дека ова што се случува во односите меѓу Србија и Косово е привремено „заобиколување“.
Но, ова е најдобрата шанса за спроведување на патоказот што ќе доведе до нормализација и признавање на Косово од Србија.
Има многу напорна работа што треба да се направи на патот, но мислам дека има светлина на крајот од тунелот и покрај темнината што се појави со последниот чин на насилство.
Националистичката карта е сè уште ефективна
Но, премиерот на Косово и претседателот на Србија досега беа прилично категорични. Курти неодамна го обвини Мирослав Лајчак, специјалниот претставник на ЕУ за дијалог меѓу Белград и Приштина, дека зазема позиција против Косово.
Во меѓувреме, за време на минатонеделното обраќање на Генералното собрание на ОН, Вучиќ го обвини Западот за лицемерие. Тој рече дека неговото признавање на независноста на Косово „почива на истите основи како и руската војна против Украина“.
Дали ова значи дека и двајцата имаат максималистички барања да обезбедат најповолен исход за нивните земји?
Мислам дека се работи за маневрирање за потребите на домашната политика. За жал, национализмот, политиката на конфронтација, се покажаа како ефективни.
Затоа политичарите често играат на таа карта. Сепак, фокусот на зајакнувањето на политичката позиција во земјата и помилувањето на домашната политичка јавност често резултира со неуспеси во односите со земјите кои се противници или имаат затегнати односи со нив.
Позитивната страна на таа приказна е што политичар кој застапува потешка политика, односно конфронтирачки пристап, често има доволно домашна поддршка за да донесе тешки одлуки и да направи болни компромиси.
Не предвидувам дека Курти и Вучиќ ќе бидат тие што ќе склучат трајно дипломатско решение. Сепак, тешката реторика што моментално се разменува меѓу двајцата не треба да ги засени можностите што претстојат.
Мислите ли дека нивните наследници ќе постигнат решение, а не Курти и Вучиќ?
Не нужно нивни наследници. Можно е некој како Курти, кој може да собере пошироко националистички електорат на Косово, да има легитимитет и кредибилитет потребни за да донесе тешки одлуки и да ја убеди локалната јавност дека тоа е услов за договор со властите во Белград.
Звучите оптимистички. Дали тоа значи дека наскоро може да се очекува договор меѓу Косово и Србија или, како што покажува искуството од сите овие години, ќе има повеќе насилство пред евентуален договор?
Не мислам дека балканскиот регион ги реши сите свои проблеми и дека опасноста од насилство исчезна засекогаш.
Ваквата проценка би била наивна. Сепак, јас сум оптимист дека ќе се постигне решение и дека Косово и Србија ќе се интегрираат во атлантските и европските институции.
Не знам кога ќе се случи тоа, но знам дека ќе бара политичка храброст и тешки одлуки. За жал, во моментов и двете се исчезнати.
