Амбасадорот на Соединетите Држави во Приштина, Џефри Ховениер, во интервју за Радио Слободна Европа изјави дека САД очекуваат и Косово и Србија да ги спроведат сите обврски преземени со Охридскиот договор за нормализација на односите.
Според него, Косово треба да продолжи со формирањето на Заедницата на општини со српско мнозинство и „тоа треба да биде меѓу првите чекори“.
„Сметаме дека тоа треба да биде целосно во согласност со сегашниот Устав на Косово. Сметаме дека треба да биде целосно во согласност со одлуката на Уставниот суд. Не веруваме дека треба да има извршни овластувања или овластувања“, рече Ховениер.
Американскиот амбасадор додаде дека се чини дека Србија има поинаква визија, но тоа, според него, „не значи дека Косово не може да ја унапреди асоцијацијата која се занимава со проблемите на српската заедница на Косово“.
РСЕ: Минатата недела Косово и Србија имаа разговори во Брисел, но не беше постигнат напредок. Од гледна точка на Соединетите Држави, има ли страна која сноси поголема вина за тоа?
Веројатно го видовте нашето официјално соопштение по средбата меѓу двајцата лидери со посредство на ЕУ на 14 септември. Од страна на Стејт департментот, го изразивме нашето разочарување што не е постигнат поголем напредок или што воопшто не е постигнат напредок.
Знаете, ние во голема мера го поддржуваме дијалогот под покровителство на ЕУ и ги поддржуваме заклучоците на посредниците, во овој случај високиот претставник на ЕУ Жозеп Борел и специјалниот претставник Мирослав Лајчак. Значи, тука има многу факти. Фактите се дека средбата се одржа и дека се водеа тешки дискусии, се направи обид да се постигне договор за секвенциониран план за имплементација на Охридскиот договор.
И сакам да биде јасно од американска перспектива, очекуваме двете страни целосно да ги спроведат сите свои обврски од Охридскиот договор и анексот за негова имплементација. И како што рече високиот претставник Борел во својата изјава за медиумите, тој претстави компромисен пат напред, кој Србија на крајот го прифати, а Косово не.
Ова не е среќна околност и се надеваме дека и Владата на Косово ќе најде начин да работи со посредниците на ЕУ за да најде компромис.
РСЕ: Но, што се случи во четвртокот? Зошто Владата не можеше да го најде тоа компромисно решение пред тој (состанок)?
Тешко ми е да одговорам на тоа прашање. Не бев таму и немаше американски функционери присутни на оваа конкретна рунда преговори.
Понекогаш имаме подобар увид. Така што, не можам да ти одговорам на прашањето. Моето разбирање е дека Владата на Косово имаше одредена загриженост за тајмингот кога да се почне со процесот за изготвување на статут за Заедницата на општините со мнозинско српско население. А тоа беше и барањето и очекувањето на САД од Владата на Косово, оваа работа да почне и да почне наскоро, тоа е итен чекор во спроведувањето на Охридскиот договор.
Сега, сакам да бидам јасен. Очекуваме двете страни целосно да ги спроведат сите свои обврски од Охридскиот договор и анексот за негова имплементација.
Но, не е тајна дека веќе некое време кажуваме дека една од тие обврски е чекор кон формирање на Заедница на општини со српско мнозинство, а тоа, особено, мора да се случи со одредена доза на итност. Се надеваме дека е така.
„Косово мора да започне со формирање на Заедницата“
РСЕ: Каков е ставот на САД за редоследот на чекорите во спроведувањето на планот? Дали сега од Косово се бара прво да ја спроведе Заедницата на општини со српско мнозинство, а потоа да добие де факто признавање од Србија или овие две работи треба да одат паралелно? Тоа беше дел од планот што премиерот го претстави во четвртокот, а тоа е дека попрво би сакал да оди на де факто признавање, а потоа да почне да ја формира Заедницата.
Ако внимателно го слушате она што го кажа високиот претставник Борел по средбата, тој рече дека како начин за да се оди напред предложил две паралелни патеки, дека има потреба да се оди напред доста итно со кредибилен процес со цел да се развие статутот на Заедницата на општини со српско мнозинство.
И тоа е главната работа што ја побаравме од Косово, тешка работа, но главната работа што баравме од Косово да ја спроведе во рамките на Охридскиот договор. Но, во исто време, паралелно би се работело и на политичките прашања и на спроведувањето на обврските во рамки на нормализацијата на односите.
Од страна на надворешен набљудувач изгледа како разумна работа, паралелен процес, тие две паралелни патеки. Морате да дадете нешто за да добиете нешто. Можеме многу време да се расправаме за тоа кој што, точно кога и по кој редослед ќе прави. Но, ајде да се соочиме со тоа, на крајот на денот, двете работи мора да се случат.
Косово ќе мора да продолжи со формирање на Заедница на општини со српско мнозинство.
РСЕ: Значи тоа треба да биде првото нешто?
Тоа мора да биде меѓу првите чекори, тоа е она што го кажуваме долго време, тоа е една од работите што бара итност. Очекуваме и Србија да ги исполни своите обврски од Охридскиот договор.
РСЕ: Но, премиерот Курти не се согласува со тоа.
Моето разбирање е дека премиерот Курти не го прифати предлогот што го ставија на маса високиот претставник (Борел) и специјалниот претставник (Лајчак). Тоа е несреќна околност од наша перспектива. Тоа е можеби можност да истакнам нешто друго, бидејќи видов многу загриженост и критики на посредниците на ЕУ и морам да кажам од моја перспектива, дека како САД, ние не ја делиме таа критика. Тоа не е нашата проценка за околностите.
Мирослав Лајчак ја ужива силната доверба на ЕУ. Тие пред два дена излегоа со соопштение во кое го истакнаа тоа за високиот претставник, но уживаат и силна доверба од САД. Работевме со него во друг контекст и работиме со него овде и морам да кажам дека нашата проценка не е дека работи по налог на Србија или дека е компромитиран на кој било начин.
Гледаме многу способен, искусен дипломат кој се обидува да најде начин напред, кој е во состојба да постигне договор меѓу две многу спротивставени страни за голем број многу чувствителни прашања. И ние го пофалуваме за неговата работа.
Очекувања дека косовската влада ќе работи со назначените ЕУ претставници
РСЕ: Но, со оглед на тоа што кажавте дека САД ја поддржуваат ЕУ и Борел и Лајчак, а Курти, пак, смета дека Мирослав Лајчак ја зазема страната на Белград и го нарече пристрасен, рече дека не е неутрален и дека не е фер, што ќе се случи ако премиерот Курти повеќе не сака да соработува со Лајчак?
Не сакам да одговарам на хипотетички прашања. Моите надежи и очекувања се дека Владата на Косово ќе работи со назначените претставници на ЕУ за заедно да ја постигнеме стратешката цел. Па, пак, зошто го имаме Охрид? Од перспектива на САД, целта на целата оваа вежба е да се исполни визијата за потесно интегрирано и целосно интегрирано Косово во европските и евроатлантските структури.
Тоа значи дека Косово се движи кон ЕУ, кон НАТО, тоа значи соочување со некои пречки од минатото кои стоеја на патот.
Единствениот начин да се постигне ова е преку напредок во дијалогот. САД ја поддржуваат нормализацијата на односите меѓу Косово и Србија и тоа треба да го направи Охридскиот договор како многу важен чекор кон нашата долгорочна цел за меѓусебно признавање, но тоа е она што мислиме дека е остварливо сега.
И тоа треба да се случи. Зашто, без него, патот на Косово кон Европа е ограничен. Со мене го донесов огласот за ЕУ кој беше објавен пред два дена. Има една одредба која мислам дека е многу важна. Во еден од последните делови наведуваат - ЕУ ги потсетува партиите дека европскиот пат и на Косово и на Србија минува низ дијалог со посредство на ЕУ и преку нормализација на нивните односи.
Двете страни ризикуваат да ја изгубат можноста за напредок на нивниот европски пат.
Целосно се согласуваме со тоа. Ние го гледаме дијалогот како начин за напредување, така што, одговарајќи на вашето прашање, се надеваме дека и Владата на Косово ќе ја види оваа стратешка можност и ќе најде начин и дека сите ние кои сме вклучени ќе најдеме начин да најдеме заеднички пат напред. ќе резултира со тоа што двете страни целосно ќе ги спроведат сите свои обврски од договорот. А за Косово, една од најважните обврски е да продолжи со кредибилен процес кон статутот на Заедницата на општини со српско мнозинство.
Заедницата „не би требало да има извршни овластувања“
Додека сме на ова прашање, сакам да кажам нешто, целосно разбирам, целосно ја разбираме загриженоста на многумина во Владата на Косово дека заедницата може да биде нешто што има негативен ефект, ако не и уништување на ефикасното функционирање на државата. Сакам да кажам, а го кажав тоа и претходно, но ја користам секоја прилика да го кажам повторно, сакам да бидам јасен за визијата на Соединетите Држави околу Заедницата.
Сметаме дека тоа треба да биде целосно во согласност со актуелниот Устав на Косово. Сметаме дека тоа треба да биде целосно во согласност со одлуката на Уставниот суд од 2016 година. Не веруваме дека треба да има извршни овластувања или моќ. Сметаме дека треба да се почитуваат обврските наведени од ЕУ-во писмото на Могерини.
Сето ова го кажавме во јавен документ потпишан од советникот на Стејт департментот Дерек Шоле и заменик-помошникот секретар и специјален пратеник за Западен Балкан Габриел Ескобар. Го имам кажано ова неколку пати. Се надеваме дека ќе има одредено ниво на доверба, го поддржуваме овој процес и кога го кажуваме, го мислиме. Навистина го мислиме тоа.
РСЕ: Исто така, сакам да го знам вашето мислење дали формирањето на Заедницата се турка за српската заедница на Косово да добие повеќе права или е поголем потег на Западот да се увери дека Србија е задоволна и дека се обидува да создаде поголема дистанца меѓу Србија и Русија?
Можам да зборувам за моите мотиви. Поминав многу години од мојот живот работејќи на различни делови од оваа сложувалка, Косово. Работев со Марти Ахтисари кога беше развиен планот на Ахтисари, работев со Вилијам Вокер кога бев дел од нашата мисија на ОБСЕ, работев на Косово во Советот за национална безбедност кога Меѓународниот суд на правдата ја донесе својата одлука.
Она што ме мотивира е да се погрижам оваа Влада да биде одговорна за ова многу чувствително прашање, односно за српската етничка заедница на Косово за да може да ги оствари своите права во согласност со законите на Косово, во согласност со Уставот на Косово. Важно е да им се даде простор за тоа. Тоа е она што ги мотивира САД.
РСЕ: А што ако оваа Влада не одговори на ова барање и не соработува со Заедницата?
Па, повторно, ова е малку хипотетичко прашање. Премиерот рече дека ги разбира обврските на Косово во однос на формирањето на Заедницата. Работите се чини дека сега се заглавени по конкретното прашање по кој редослед ќе го спроведеме она што сметаме дека е многу важен договор за двете земји. Се надевам дека премиерот ќе сфати дека можеби ќе треба да го направи тоа порано отколку што би сакал, за да ги придвижи овие други работи напред, но за доброто на земјата.
РСЕ: А ако не?
Па, тогаш мислам дека ќе заглавиме некое време и ќе има последици, но мислам дека сакаме да го избегнеме тоа.
РСЕ: Дали САД ја преиспитуваат поддршката за Косово?
Кога велам последици, не мислам на конкретни мерки. Зборувам само за пропуштени можности. Значи, не знам како САД би можеле да ја променат својата поддршка за Косово во однос на нашата посветеност на народот на Косово и идејата за Косово како суверена, независна, демократска и мултиетничка држава. И, се разбира, трошиме толку многу време и напор за да ја унапредиме оваа визија Косово да биде тоа што е - мала или средна држава на Западен Балкан која е целосно интегрирана во европските и евроатлантските структури.
Нашата визија за целосна, слободна и мирна Европа не може да се реализира без Косово да биде дел од неа. И затоа вложивме толку многу труд во тоа. Така гледаме ние.
РСЕ: Да се вратам во Заедницата, знам дека г-дин Габриел Ескобар во декември ја спомена можноста за барање алтернативни партнери за создавање на заедницата. Дали САД сè уште ги бараат?
Мислам дека господинот Ескобар мислеше дека ако Владата не сака да дава идеи, постојат граѓански групи и други кои можат и сакаат. Мислам дека, на крајот на денот, сите разбираме дека само Владата на Косово може да претстави одредби кои Владата на Косово ќе ги прифати и спроведе.
Разговараме со многу партнери на различни начини за тоа кои се некои идеи за тоа како можете да го направите тоа, како можете да одговорите на грижите на српската заедница на начин што е во согласност со овие правни акти што ги споменав: Уставот, одлуката на Уставниот суд и сите други. Има многу креативни идеи. Па мислам дека тоа е она што тој сакаше да го каже.
РСЕ: Ако раководството на Косово продолжи по овој пат како во четвртокот, дали може да дојде до момент кога може да има трајно оштетување на односите меѓу Косово и САД?
Ова прашање е тешко да се одговори. Повторно, ова е малку хипотетичко прашање. Она што би рекол е дека сакаме да видиме добро партнерство со оваа Влада, да продолжиме со заедничка агенда. И Косово и САД сакаат Косово да го заземе своето место во европските и евроатлантските структури. Ние, САД, веруваме дека тоа може да се постигне само преку напредок во дијалогот.
И мислам дека Владата се согласува со тоа, но ние сме малку заглавени околу тоа кој е најдобриот начин да го направиме тоа понатаму. Значи, она на што се обидуваме да се фокусираме и на што верувам дека Мирослав Лајчак и Јозеп Борел и другите се обидуваат да се фокусираат - е како да го направиме тоа на начин што, затоа што имаме две страни кои преговараат, како да го правиме тоа на начин што ќе им овозможи на двете страни да добијат малку од она што го бараат, малку од она што го сакаат, но тоа да биде задоволувачко на патот напред.
РСЕ: Дали имате трпение?
Ние сме дипломати. Значи, мислам дека една од квалитетите на добар дипломат е стратешкото трпение.
Потезите на Косово за подобрување на ситуацијата на север се недоволни
РСЕ: Би се осврнала малку на север и би зборувал за северот на Косово. Според вас, имаше ли деескалација на север?
Па, имаше одредена деескалација, но повторно, ако можам да го цитирам соопштението на ЕУ, со кое целосно се согласуваме. Многу јасно кажува дека има потези, но дека досегашните потези се недоволни, а безбедносната состојба на север и понатаму е напната. Мислам дека ова е точен одраз на моменталната ситуација.
Ги поздравуваме првичните чекори преземени од Владата на Косово за да направи некои од работите што ги побаравме од Владата на Косово да помогне во намалувањето на тензиите на северот. Но, не веруваме дека тензиите целосно стивнаа, ниту Владата ги презеде сите активности што првично ги баравме од ЕУ.
Значи, ова е сè уште работа во тек. Може да се направи повеќе и ние сме длабоко загрижени за понатамошни активности кои би можеле да ја ескалираат ескалацијата. Така, во соопштението на ЕУ се наведува загриженоста што ја имаме за иселување од јавни згради, понатамошна експропријација на земјиште и други работи кои би можеле да го отежнат ова и да ги зголемат тензиите.
Како што критикувавме некои од акциите преземени од Србија, кои исто така ги зголемија тензиите, некои од нив се закани за полицијата, која прави се за да ја поддржи Владата на Косово во согласност со нивната должност да го спроведува владеењето на правото во северот.
РСЕ: Што друго очекувате да се случи на север за да се постигне целосна деескалација?
Ховениер: За да се постигне деескалација?
РСЕ: Да.
Па, мислам дека е добро да се вратиме на она што цело време го баравме и на она што беше наведено во првичната изјава на ЕУ. Мислам дека таа беше на 3 јуни.
Побаравме косовската полиција повеќе да не оперира во близина на општинските објекти. Побаравме градоначалниците на општините да работат од алтернативни локации. Некои направија, некои не. И ние баравме итно да се распишат нови избори и баравме Србите да учествуваат безусловно на тие избори.
Изборите добиваат значење со учество на Србите
РСЕ: Добро, па како предвидувате дека ќе поминат овие избори?
Тоа е одлично прашање. Немам одговор во моментов. Владата на Косово воспостави правна рамка која ќе овозможи одржување на избори. И ние го цениме и го поздравуваме тоа. Но, ќе кажам дека има дискусија и за тоа. Процес што се одвива и бара процент од запишаните гласачи да потпишат петиција која потоа бара некаков референдум за отповикување, а потоа бара некаков глас. Иако е законски и возможен, исто така е сложен. И така, како што рече мојот колега Габриел Ескобар, постои и можност градоначалниците едноставно да поднесат оставки.
РСЕ: Амбасадорот и високиот претставник Жозеп Борел и Стејт департментот изјавија дека времето истекува. Дали Косово и Србија можат да го ризикуваат меѓународното внимание во иднина со претстојните изборни процеси, како во ЕУ, така и во САД?
Верувам дека моментално се наоѓаме во момент кој и на Косово и на Србија им дава реални можности да одат напред и да остават зад себе некои од работите кои им ги попречуваа заедничките патишта. И, мислам дека тој момент не е бесконечен. Постојат голем број работи кои можат да го ограничат тој момент. Некои се изборни процеси во Европа и во САД. Некои работи (може да го ограничат процесот) само до степен до кој можеме да напредуваме и да ги избегнеме жешките точки и насилствата.
И така, повторно, нашиот совет овде во Приштина до Владата на Косово, за која сум одговорен, е да ја искористи оваа можност, која не е бесконечна. Прејдете итно, конструктивно, на дијалог. Погледнете го дијалогот таков каков што е - можност за репозиционирање на односите со Србија и дополнително подобрување на вашата интеграција во европските и евроатлантските структури.
И, трпението нема да биде неограничено во смисла на искористување на оваа можност или вложување значителни напори од страна на високи политички луѓе за да се придвижи ова. Ние сме многу посветени да го придвижиме Косово напред, но не може да се грижиме повеќе од Владата на Косово.
