Големи пари за владини фалби

Кога некој производ се рекламира, тоа е знак дека не се продава, ги коментира една скопјанка бројните владини кампањи преку медиумите, кои се вртат со години. Но исто така има и такви кои мислат дека рекламите се потребни и толку.

„Тоа е многу убава работа.“

„Промоција на одредени вредности.“

„Тоа што не се продава, што не функционира, тоа се рекламира.“

„Не се постигнува ефект на таков начин. Ефектот се постигнува со дела, а не со кампањи. Еве да речеме на пример колку време ја водат кампањата за трето дете. Децата наши си отидоа во странство. Рекламите се, по мое лично видување, само перење пари, затоа што рекламите се само на посебни медиуми, не се застапени подеднакво во сите медиуми.“

„Сметам дека тука непотребно се фрла многу голема пара“, велат анкетираните граѓани.

Евидентно е дека рекламите станаа основна комуникација меѓу власта и јавноста и тука лежи проблемот, коментира комуникологот Климе Бабунски. Од каде произлегува тоа. Оттаму што, како што вели, во нашево општество тие ги надминаа вообичаените стандарди и почнаа да пренесуваат повеќе од една обична информација, тие се претворија во инсистирање да се убеди јавноста во нешто што не е реална состојба, а тоа во крајна линија е и задачата на секоја пропаганда.

„Ако може така да се каже, во таа грмушка лежи зајакот. Нештата остануваат еднакво лоши, но се зголемуваат активностите да се убеди јавноста дека нештата се добри или дека се подобрени“, вели Бабунски.

Според поранешниот министер за финансии Џевдет Хајредини, практиката да се рекламира работењето на државната администрација, министерствата и нивното работење е потполно непотребно трошење средства од државниот буџет со оглед на тоа што станува збор само за нешто што е нивна работа и за која веќе се платени од народот.

Практиката да се продуцираат рекламни спотови за промовирање на најразлични вредности, реформи и проекти зеде замав во 2008 година со 11 кампањи за една година. Медиумите веќе ги објавија неверојатните цени на нивното чинење од речиси 600 илјади евра за секоја или 6,5 милиони евра за таа година. Практиката не запира. Почетокот на годинава започна со уште една скапа владина кампања - спотови за промоција на семејните вредности која чини 500 илјади евра. Од податоците кои и се достапни на јавноста преку Бирото за јавни набавки може да се види дека четирите водечки институции во рекламирањето се Агенцијата за електронски комуникации, Електрани на Македонија, Министерството за финансии и АД Македонски пошти. Податоци кои исто така не се тајна се дека рекламната треска наголемо ги има зафатено и општините и од она што низ медиумите веќе беше објавено е дека неколку општини особено предничат во тоа. Како на пример Гази Баба која е една од општините со најмногу реклами и огласи во печатените медиуми за што во минатата година потрошила 1.300.000 денари или околу 22 000 евра. Општината Аеродром за општинскиот весник во 2012 година потрошила 3.270.000 илјади денари, општината Ѓорче Петров за реклами во печатените медиуми платила 1.728.000 денари во истата година, а меѓу рекордерите се наоѓа и општина Прилеп која потрошила 2 милиони денари за истата намена. И посиромашните општини како што се Крушево, Пехчево, Неготино, Кочани, Делчево, Берово, Кавадарци си го обезбедиле овој расход и давала по најмалку 6 илјади евра за реклами на локалните медиуми.

Тешко до вкупната сума потрошена за реклами

Не е дека не може да се стаса до сумите потрошени за рекламните кампањи, но до нив се стасува по прилично усложнет пат и никогаш не се стасува до прецизните суми, тврди Хајредини. Тие не се наведени како јасна позиција ниту во буџетот и само сложени експертски анализи можат да ги дешифрираат податоците.

„Нигде директно не може да се најдат, апсолутно. Тие не се никаде сумирани како позиција во буџетските расходи, реклами и пропаганда, нема тоа. Тоа треба аналитички некои стручни лица кои може да ги идентификуваат од кои позиции се финансираат. Значи тоа се крие, а тоа не е тешко да се направи“, вели Хајредини, а на ваквиот проблем наидуваат и организациите за борба против корупцијата.

„Сме барале информации од владиниот секретаријат колку чини одредена кампања. Сите зборуваме дека само преку една компанија се слеваат милионски суми за водење на тие кампањи, но не можевме да добиеме конкретна информација колку чини една кампања и зошто само една агенција може да работи со владата и да ги прави сите тие кампањи, значи апсолутна нетранспарентност“, го пренесува искуството на Транспаренси интернејшнал Македонија, претседателката на организацијата, Слаѓана Тасева.

Многу пари за реклами со непознат ефект, но и за „купување“ наклонетост на медиумите

Податоци и анализи за ефектот што го постигнуваат рекламите кои се финансираат од државниот буџет нема, вели Тасева, освен што видливо ја нарушуваат демократијата преку влијанието врз медиумите. Од ова Тасева стасува и до заокружување на таканаречениот затворен систем на корупција.

„На овој начин власта постојано ги корумпира медиумите и тие дозволуваат да бидат корумпирани. Ако ти прифатиш дека постоиш за да ги користиш тие средства, значи дека ќе водиш и одредена кампања и одредена медиумска политика којашто ќе оди во полза на тој што плаќа. Тоа на крајот се сведува на коруптивен однос“, вели Тасева.

Системот се одразува и на приватниот сектор, појаснува Тасева и така се затвара во една голема неизвесност по демократијата и развивањето на свеста за демократија и демократичност кај граѓаните што веројатно е и целта на неговото развивање.

Крајниот ефект се состои во настојувањето да се пласира една вистина, а се скратува можноста да се понудат алтернативи. Преку влијанието врз медиумите, пак, се затвора можноста и медиумите да имаат критички осврт кон власта, па на тој начин просторот се стеснува и настапува медиумскиот мрак.

„Се создаваат односи коишто влијаат и на информирање во време на избори. За време на избори во такви услови не можете да чуете никаква информација за другите политички субјекти коишто учествуваат на тие избори и на тој начин исто така се влијае. Тоа е корупција која што е поврзана исто така со политиката, односно со политичките кампањи и влегува дури и во сферата на политичката корупција“, додава Тасева

Истите проблеми ги апострофира и комуникологот Бабунски, посочувајќи дека таму каде што влегува ваквата комуникација меѓу власта и опозицијата излегува демократијата, односно не постојат услови да се развива.

„Се деградира или се уништува демократијата од проста причина што со ваква јавна комуникација на линија власт-јавност демократијата не се развива. Токму тоа е она што ги поврзува сите земји во коишто има ваква агресивна пропаганда.“

Еден друг аспект е дека станува збор за одење по линија на помал отпор ако не може да се менуваат работите, рекламата е полесното решение, вели Бабунски.

Владата меѓу најголемите огласувачи во земјава

Извештаите на Европската унија и организациите кои што се занимаваат со слободата на медиумите јасно го посочуваат проблемот на влијанието на владините реклами врз слободата на медиумите во последниве години.

Владата во просек во изминативе години е еден од петте најголеми рекламери во медиумите, покажуваат податоците од Советот за радиодифузија. Тука се приклучуваат сè повеќе како значајни рекламери и локалните самоуправи кои со децентрализацијата почнаа да располагаат со свои значителни буџети од кои решаваат дел да инвестираат во промоција на работата на локалната власт. Ова државата мора да го земе предвид за да се надминат лошите извештаи кои ги добиваме за држава, посочува новинарот и член на советот за радиодифузија, Столе Наумов. Постојат дебати околу рекламите, сите се различни, понекогаш и спротивни, од оние кои велат дека рекламите се крајно непотребни, до оние кои на нив гледаат како добар начин да се промовираат одредени вредности. Неговото стојалиште, пак, е дека најпрвин треба јасно да утврди што е тоа јавен интерес.

„Дали е кампања од широк јавен интерес ако градоначалникот промовира што направил, колку патишта, колку тротоари и притоа да не каже колку чини сето тоа или е јавен интерес да се промовира потребата од дебата за тоа што му е потребно на еден град, како да се направи нешто, да се промовира потребата од посвесно однесување на граѓаните во поглед на чистотата. Значи, тоа се тие теми од јавен интерес коишто треба да ги опфаќаат кампањите“, вели Наумов.

Кампањите за борба против догата, за меѓуетничка толеранција, воспитување на децата или вредноста на образованието може да биде јавен интерес, вели тој.

„Работи коишто спаѓаат во промоција, во промотивна насока на политиките на одредена партија којшто во даден момент ја има власта, сигурно дека тешко ќе го поминат филтерот на такви некои дефиниции за тоа што се кампањи од јавен интерес“, вели Наумов.

Второ што предлага да се направи Наумов е распределувањата на средствата да се прави на транспарентен начин и согласно цврсти критериуми. Медиумската заедница се обиде тука да помогне преку една средба од која произлезе и акционен план. Меѓу предлозите е да се има предвид гледаноста или читаноста на медиумите, но тој не може да биде единствен бидејќи најгледани се тн. жолти и сензационалистички медиуми, па затоа дополнителен критериум се предлага да биде публиката на која се насочени, а потоа и довербата кон медиумот, а може да се земат и регионалните критериуми, етничките, а меѓу предлозите е наведен и критериумот дали медиумскиот бизнис му е приоритет на неговиот сопственик или е само дел од одреден корпус на бизниси со кои тој се занимава. Тука некаде Наумов го гледа и решението на стихиското и неконтролирано владино рекламирање.

„На тој начин би се избегнале самоволните давања пари на медиуми кои се евентуално наши или не се наши, а би се избришале се разбира и тие негативни забелешки во блиска иднина од Европската комисија и од сите други релевантни меѓународни организации коишто се занимаваат со слободата на медиуми.“

Наумов смета дека поставувањето на јасните критериуми ќе направи ред во пласирањето на владините реклами и тоа нема да зависи од нечија волја.

Владините реклами во најголем дел се посветени на промоција на партиските програми, потенцираат експертите, па е индикативно што меѓу нив речиси и да не се забележани такви кои ги промовираат европските вредности и евроинтеграциите. Точно е дека кога се повторува многу пати една невистина станува вистина, но и тоа дека секоја реклама може да се претвори во антиреклама, заклучуваат експертите. Понекогаш сè се претвора во чист апсурд.