Како што расте кризата на границата меѓу Полска и Белорусија се отвара прашањето: како може Европската унија, нејзините земји-членки и Западот да одговорат, без разлика дали тоа е со поднесување тужба пред меѓународните судови, воведување санкции или само обид за справување со протокот на мигранти во трети земји? Еве неколку клучни прашања и одговори.
Илјадници мигранти на границата меѓу Полска и Белорусија
Ако сето ова е организирано и кореографирано од авторитарниот владетел Александар Лукашенко и неговите безбедносни сили, дали тие ги прекршуваат меѓународните закони и обврски? Ако може да се докаже дека она што го прави Минск е всушност трговија со луѓе, тогаш одговорот е да.
Белорусија е членка на Конвенцијата на Обединетите нации против транснационалниот организиран криминал и поконкретно на два поврзани документа кои се во сила од 2003 година: Протоколот на ОН за спречување, сузбивање и казнување на трговијата со луѓе, особено жени и деца и Протоколот на ОН против криумчарење мигранти по копно, море и воздух. Советот за безбедност на ОН исто така донесе резолуции против трговијата со луѓе, особено во 2017 година, така што меѓународната правна рамка за потенцијално инкриминирање на режимот на Лукашенко постои.
„Доколку се вистинити извештаите дека режимот ги привлекува луѓето со лажни ветувања за безбедно преминување во ЕУ – а сите директни и индиректни докази укажуваат на тоа – Белорусија во најмала рака би ги прекршила меѓународните регулативи за спречување на трговијата со луѓе“, вели Бахти Нишанов, висок советник за политика на американската Комисија за безбедност и соработка во Европа, позната и како Хелсиншка комисија.
Но, има повеќе
„Навредливиот третман на мигрантите од страна на белоруските гранични сили е еднакво на злоставување, а во некои случаи можеби и тортура“, смета Рејчел Денбер, заменик-директор на Одделот за Европа и Централна Азија во Хјуман Рајтс Воч во Њујорк, тврдејќи дека Минск ги прекршува своите обврски според Конвенцијата на ОН против тортура и друго сурово, нечовечко или понижувачко постапување или казнување.
„Ако ги принудуваат мигрантите во Полска или Литванија, тогаш тоа би значело колективно протерување, кое исто така е забрането“, вели Денбер. Но, дали ЕУ или поединечни држави на ЕУ можат да ја однесат Белорусија на суд? Тие би можеле, но нема - барем не многу наскоро, според неколку дипломати на ЕУ кои разговараа за РСЕ под услов да останат анонимни.
Како прво, за секој правен регрес би било потребно време -- а ЕУ и нејзините земји-членки сакаат брза акција. Второ, спроведувањето е незгодно: многу земји во минатото игнорираа различни меѓународни пресуди и многумина очекуваат Минск да го стори истото во овој случај.
А потоа, тука е прашањето за одлучување до кој суд да се обратите. Белорусија не е странка во Меѓународниот кривичен суд (МКС) или Европскиот суд за човекови права (ЕКЧП). Меѓународниот суд на правдата (МСП) вообичаено пресудува помеѓу две држави кои доброволно ги изнесуваат своите аргументи во спорот, а за да се принуди една држава да го стори тоа може да потрае неколку години.
Значи, какви други опции има ЕУ? Дали може да се применат санкции?
Да, и блокот моментално работи на пакет санкции што би можел да добие зелено светло на состанокот на неговите министри за надворешни работи во Брисел на 15 ноември.
ЕУ претходно оваа недела се согласи да ги прошири своите критериуми за санкции за Белорусија за да вклучи „физички или правни лица, субјекти или тела одговорни за организирање или придонесување кон активности на режимот на Лукашенко: а) нелегално преминување на надворешните граници на земја-членка б) шверц на нелегални или опасни материи на територијата на земја-членка“. Според неколку дипломати запознаени со дискусиите за санкциите, ЕУ -- имајќи го предвид овој проширен опсег -- наметнува замрзнување на имотот и визни забрани за околу 40 луѓе и ентитети кои Брисел ги смета за вклучени во зголемувањето на притисокот на границата на ЕУ.
За 24 часа 700 обиди за илегалени премини на мигранти од Белорусија во Полска
На списокот ќе бидат официјални лица и транспортни компании во Белорусија кои превезуваат луѓе до границите, како и државната авиокомпанија Белавија - вклучително и забраната за издавање авиони на компанијата, велат дипломатите. Исто така, цел ќе бидат сите државни банки кои веќе не се под санкции; Белорусбанк, Белинвестбанк, Белагропромбанк беа на црната листа во текот на летото.
Ќе ги имаат овие санкции посакуваните ефекти?
Тоа е сомнително, велат експертите. Од есента 2020 година, ЕУ веќе воведе четири рунди санкции кои заедно опфаќаат 166 лица, вклучително и Лукашенко и неговите најблиски членови на семејството и придружба, како и 15 ентитети. Цели се и делови од нафтениот, банкарскиот и тутунскиот сектор во земјата. Сепак, се чини дека овие потези не го обесхрабрија режимот во Минск.
Но, иако санкциите што се на пат можеби сега се преголеми, тие сепак би можеле да бидат дополнително зачинети во наредните денови. На пример, сè уште се дебатира за тоа дали да се вклучат белоруските аеродроми, а има повици да се таргетираат и авиокомпании од трети земји.
Во исто време, се чини дека Брисел гази внимателно. Со оглед на можноста санкциите да бидат оспорени пред Европскиот суд на правдата (ЕСП), треба да се покажат прецизни докази дека луѓето и компаниите всушност се вклучени во она за што се обвинети. Тоа е, исто така, една од причините зошто Русија засега е надвор од ова, бидејќи не е документирана директна врска меѓу Москва и миграциската криза.
Што друго може да направи ЕУ?
Земјите од првата линија веќе градат ѕидови и огради и би сакале ЕУ да плати за тоа - нешто што Унијата категорично одбива да го направи долго време, делумно поради сеќавањата на Берлинскиот ѕид и загриженоста за реалните животни импликации на граничните бариери.
Француските власти го обвинија Лукашенко и неговото семејство за трговија со луѓе
Сите очи ќе бидат вперени во Европската комисија бидејќи планира да го ажурира граничен кодекс на Шенген на почетокот на декември, наведувајќи какви активности може да преземе една земја-членка во случај на хибриден напад, како што е вештачки создаден прилив на нерегуларни мигранти. И додека оградите и ѕидовите можеби не се конкретно наведени како начини за заштита на надворешната граница на ЕУ, „физичките бариери“ како мерка за нејзина заштита може да бидат.
Каков вид на потпора има ЕУ со трети земји кои превезуваат мигранти во Минск?
Зависи. Европската комисија изјави дека нејзиниот главен приоритет сега ќе биде да се обиде да ја „исклучи“ Белорусија. Маргаритис Шинас, потпретседател на комисијата одговорен за прашањата за миграција и азил, треба да посети неколку земји од кои дошле мигрантите во наредните денови.
Со Ирак, Брисел успеа значително да го намали бројот на директни летови меѓу Багдад и Минск по политичкиот притисок и заканите за намалување на парите за развој. Слична тактика може да работи со Либан, Јордан и Сирија, велат официјалните претставници на ЕУ, но тие очекуваат потешка задача кога станува збор за убедување на Турција и Обединетите Арапски Емирати.
Анкара има свој договор за мигрантите со Брисел, спречувајќи милиони бегалци да го преминат Егејското Море и може да побара дополнителни финансиски стимулации во замена за помош во оваа област.
Полска ќе ја зајакне безбедноста на границата поради мигрантите
Според Комисијата, мнозинството луѓе на границите на Литванија и Полска се Ирачани. И додека владата во Багдад соработува со ЕУ за ова прашање, не сака да ги прифати повратниците освен ако не се враќаат доброволно - прашање за кое претставниците на ЕУ велат дека мора да се реши, бидејќи сѐ повеќе луѓе се заглавени во ничија земја.
Што е со организациите како што се Агенцијата за бегалци на ОН (УНХЦР), Меѓународната организација за миграција (ИОМ) и Црвениот крст?
Многу малку организации се дозволени во близина на пограничниот регион, но полските власти соработуваат со Црвениот крст и со Каритас, христијанска хуманитарна организација.
И претставниците на УНХЦР и на ИОМ биле во контакт со Минск и Варшава, барајќи од нив да добијат непречен пристап до мигрантите, да пружат хуманитарна помош и особено да ги повикаат оние кои сакаат да аплицираат за азил да можат да го сторат тоа каде што се. Ова може да се покаже како мост предалеку за полската влада, која не сака да изгледа дека овој пат до азил функционира поради стравот дека ќе се соочи со повеќе пристигнувања.
Полска, исто така, досега, за разлика од Литванија, ги игнорираше повиците од Брисел да ѝ дозволи на граничната агенција на ЕУ, Фронтекс, да има присуство, тврдејќи дека нејзината национална гранична стража помогната од армијата може да се справи со ситуацијата. Но, ако хуманитарната ситуација се влоши во текот на зимата, може да се очекуваат повеќе повици за учество на разни меѓународни организации, од двете страни на границатa.
