Андреј Цветановски е режисер. Еден од оние кои трпеливо го градат своето творечко писмо, но кои несомнено имаат смелост својски да се зафатат со големите текстови и да целат кон големи претстави. Да прават театар што нема да ја остави рамнодушна публиката и низ нивните поставки да говорат за актуелниот момент во кој работат и живеат. Во кој како горостаси се исправаат пред премрежињата и со труд, инает и најмногу посветеност стрелаат во висините. Кон театарот, уметноста, животот.
Во неговата биографија ќе биде забележано дека режисерскиот опус го потпира на класичната светска драматургија, но и врз делата на македонските автори. Дека „неговата режисерска визура е визуелна и со интенција да создаде ново читање на приказните од класиката“.
Роден 1989 година во Скопје, дипломирал на Универзитетот ЕСРА со претставата „Салиери“ според текстот „Амадеус“ од Питер Шефер. Магистрирал на истиот факултет во 2018 со „Сон на летнатата ноќ“ од Вилијам Шекспир.
Неколку години бил ангажиран како демонстратор на предметите Актерска игра и Театарска режија, а подоцна станува и асистент на проф. Дејан Пројковски. Од 2013 до 2017 година беше уметнички директор на Театар Комедија. Во тој период од четири години, Театар Комедија со својот разновиден репертоар се етаблира како најпосетуван театар во Македонија.
Цветановски досега зад себе има дваесеттина претстави ( „Дон Жуан“ во Битолски театар, „Ноќ“ според текстот на црногорскиот писател Александар Радуновиќ во Зетски дом во Цетиње, Црна Гора, „Лет над кандидатското гнездо“ од Блаже Миневски во Театар Комедија, „Хасанагиница“ во театарот во Пирот, Србија, „Смртта на Дантон“ од Георг Бихнер со Театар Фабрика на Скопско лето, „Вејка на ветрот“ од Коле Чашуле, „Баал“ од Бертолд Брехт лани во Охридскиот театар... се само некои од нив) , различни по жанр и естетика, ама слични по идеја да се направи ново читање на класиката и по инсистирањето на визуелната компонента во претставата како целина.
Неговите поставки биле прикажувани во театрите и на фестивалите во земјава, како и во Србија, Црна Гора, Бугарија, Албанија и во Русија каде постигнале успех и признанија.
Цветановски, на 12 јануари, во Новосадско позориште, ја поставивте „Идиот“ театарската претстава работена по романот на рускиот класик Фјодор Михајлович Достоевски. Од каде потребата да се зафатите со овој текст? За каков личен предизвик се работи?
Фјодор Михајлович Достоевски е најголемиот познавач на човечкиот дух и неговата душа, и неговото дело е огромна ризница за творештво во сите уметнички области. И тоа е неспорно. Но, во преговорите со управникот на Новосадско позориште Валентин Венцел, кога се одлучивме за „Идиот“ од Достоевски, некако знаев дека тоа е и моја судбина. Ликот Мишкин му е омилен лик на мојот брат, романот „Идиот“ е омилен роман на мојата мајка, и веќе неколку години ме убедува да го работам, а јас секогаш и велев дека сум многу млад за тоа. И навистина мислев дека долго време нема да се впуштам во светот на Достоевски, на сцена. Но кога дојдовме до тоа решение со Новосадско позориште, и самиот процес го сфатив како судбински. Бидејќи за големи успеси се потребни големи ризици, до крај се нурнав во светот на Идиот знаејќи дека тоа е за мене најголемиот предизвик досега во моето работење.
Од друга страна со поставувањето на „Идиот“ на сцената на Новосадско позориште, посебно во годината кога градот стана Европска престолнина на културата, што си поставивте како максима пред себе и пред ансамблот од овој театар? Каква порака сакавте да и пренесете на публиката? Како дојде до оваа соработка и колку вие како творец се вклопивте во нивната заложба за големи претстави?
Нови Сад има посебно место во моето срце, тоа е местото каде што е родена мајка ми, каде што татко ми ги учел тајните на занаетот режија, таму брат ми студираше актерска игра, но после оваа соработка, можам да кажам дека јас го најдов својот театарски дом во овој град, и тоа токму во Новосадско позориште. Ми беше задоволство и чест да работам во Новосадско позориште, бидејќи мислам дека овој театар има еден од најинтересните ансамбли за соработка на Балканот. Посветеноста на актерите, нивниот до крај ентузијастички ангажман за претставата ме воодушеви, како и нивниот бескраен талент надограден со навистина специјален однос кон тоа што значи театарот. Тие луѓе буквално се будат, заспиваат со театарот, дишат и живеат за театар. Во соработката, си зададовме задача да направиме приказна која ќе биде достојна за големината на авторот и делото, која ќе ги постави вистинските прашања, претстава која откако ќе ја изгледа публиката, во неа ќе се разбуди барем мал дел од она што го носи Мишкин, а тоа е бескрајна љубов кон човештвото. Ако тоа се случи, знаевме дека сме направиле успешна претстава.
Сцена од претставата „Идиот“ на Новосадско позориште во режија на Андреј Цветановски
Во првичните реакции по премиерната изведба ќе биде забележано дека „низ повеќе од три часа гледање на претставата, која овој силен роман го претвара во театарско дејствија, звуци,слики, движења, цело време имате чувство дека се случува нешто многу поголемо од нас самите“. Дека „се случува метајазик, метатекст, метатеатар – метафизика“. Како на режисер, автор, колку ова ви дава за право да бидете задоволен од поставката и од сознанието дека сте ја постигнале целта?
Многу сум среќен и задоволен што имаше такви реакции по премиерата, како во пишаните медиуми, така и кај публиката која живееше и дишеше три часа со приказната за Мишкин и неговите страданија кои треба да ги износи низ претставата. Она што ми е најдраго е што после претставата доаѓаа луѓе и зборуваа колку е голема и значајна темата со која се бави „Идиот“ од Достоевски, и дека е актуелна како да е пишувана сега. Се надевам дека претставата ќе има долг и успешен живот и дека ќе успева да ја пренесува вербата и надежта за подообро утре која ова дело ја носи во сите свои пори.
Како течеше процесот на подготовка и колку притоа се чувствувавте лагодно што крај себе во екипата ги имавте своите постојани соработници сценографот Сергеј Светозарев, костимографот Благој Мицевски, композиторот Димитар Андоновски ... Јована Ракиќ како кореограф? Колку сето тоа, различните енергии, школи но и сличниот сентимент влијаеше врз целокупниот продукт?
Во овој процес имав соработници кои веќе ги сметам за духовни соборци со кои ќе работам цел живот, а тоа се Сергеј Светозарев и Димитар Андоновски. Тоа се луѓе со кои за да се разберам потребен е еден збор, понекогаш и само поглед, и со светот што го носат во своите авторски креда успеваат да ме подигнат и мене и претставата за уште неколку нивоа. Со костимографот Благој Мицевски, кој беше постојан соработник на татко ми, се познавам од кога бев мало дете и за мене тој беше чичко Благој, а сега прв пат соработуваме на иста претстава. За мене ова беше најдобрата соработка што сум ја имал со костимограф, и се надевам дека таа соработка ќе продолжи. Низ нивните светогледи, испреплетени со восхитувачка креација на актерскиот ансамбл и она што јас го носев како идеја, се роди претстава со која, ми се чини, сите заедно можеме да бидеме горди.
Не сте прв пат на некоја од сцените надвор од Македонија. Што значи ова за вас како сеуште млад режисер пред кого допрва треба да се отвораат портите во регионов? Впрочем, вие само ја продолжувате традицијата или одите по стапките на вашите поискусни колеги како Љубиша Георгиевски, Слободан Унковски, Александар Поповски, Дејан Пројковски, Мартин Кочовски... Ќе имате ли сили и амбиции да го продолжите зачнатиот тренд? Колку би било добро тоа за вас лично како творец и воопшто за македонската култура?
Секогаш е добро кога се добива шанса да се работи со ансамбл со кој што немаш работено, а особено е добро кога ќе излезеш од државата во која обично работиш. Ми годи и ласка друштвото во кое се наоѓам во прашањето, и се надевам дека ќе успеам да работам често и квалитетно како овие македонски амбасадори на културата за да се изборам за своето место низ театрите во регионот. Затоа што за секој уметник е добро, здраво и полезно да работи со луѓе од различни култури и низ сите тие соработки да доаѓа до нови соборци и истомисленици со кои ќе се радува при секоја креативна средба. Амбиции ќе имам, а се надевам и сила да ја продолжам соработката како со Новосадско позориште, така и со нови театри низ регионот со кои веќе сум во преговори за работа.
Од досегашното искуство каков театар претпочита регионов, а како театар се прави во Македонија? Што треба да се стори за да се нивелираат разликите, да се фати приклучок со модерните театарски двежења во Европа и во светот?
Од досегашното искуство талент не ни фали, но ни фали посветеност, ни фали сознанието колку е битен театарот, дека тој треба да се работи на живот или смрт, дека треба нас да ни значи секоја претстава, секоја изведба, секој гледач кој дошол да гледа нешто што сме создавале. Мора продуцентите да разберат дека не е крај кога ќе се дојде до премиерата, туку дека тогаш почнува животот на претставата, како и дека низ нејзиниот живот заедно со публиката добива смисла нашата работа и нашиот труд. Дури и во ова тешко време за создавање театар, Новосадско позориште создава големи претстави во кои игра речиси цел ансамбл, а кај нас најголемите театарски куќи прават монодрами и дуодрами. Во борбата за значењето на театарот во ова општество, потребни се дела, а не само зборови.
Сцена од претставата „Полковникот птица“ во режија на Андреј Цветановски
Ја научивме ли лекцијата од изолацијата и каде според вас го гледате театарот во иднина? Ќе се смени ли поимот за него, неговата функција и колку тој ќе стане интермедијален? Или можеби спротивно - ќе си се врати на изворноста и познатите канони?
Мислам дека во времето дури траеше пандемијата, особено во оние први бранови, се изнагледавме снимки од претстави во архивите на театрите, и уште еднаш видовме и се потсетивме зошто театарот е голем и никогаш нема да отстапи пред новите технологии, а тоа е основните две начела за да се случи театар. А тие се СЕГА и ОВДЕ. Тоа е лекцијата која ја знаев, но уште еднаш ми се потврди, а тоа е дека театар може да се случува сегде и во секое време, но само ако публиката и актерите се наоѓаат на исто место и заедно дишат и ја создаваат таа сакрална врска меѓу оние кои играат и оние кои гледаат. Имаше разни обиди за нови форми, и некои од нив дури беа интересни, но сепак се додека ги нема основните два постулати сега и овде, театарот не си ја исполнува основната функција по која се разликува од сите други уметности.
Како некој кој е вработен во институција, во Театар Комедија, но од друга страна неретко режира и во независни проекти, работи со вонинституционални театри како Театар Фабрика на пример, кој е вашиот став околу таквата подела и колку еден уметник, театарски работник, треба да ја ужива слободата и да успева да живее од неа? Треба ли само да се чека конкурсот за Проекти од национален интерес на Министерство за култура ... и од него да му зависи иднината на сцената?
Како режисер кој се наоѓал и на двете страни од паричката, односно во институционалниот и независниот театар, морам да кажам дека двете страни имаат свои предности, но и мани. Институционалниот театар дава некоја сигурност, поддршка (која не секогаш ја добиваме, дури и кога работиш проект во институцијата која е продуцент на претставата) и малку полагодни услови за создавање на претстава, но од друга страна, воспоставените принципите во институција создаваат не секогаш ентузијастички соработници. Мотивацијата да се создаде големо дело не сите ја гледаат во радоста на создавањето и пробата како место на кое поминуваме половина од својот живот, и со тоа создавањето во институција може да премине во помирување и носење одредени компромиси кои најчесто и штетат на претставата. Од друга страна, независниот театар е место каде што се собираат истомисленици кои се таму не заради финансискиот дел, затоа што финансиите и кога ќе ги добиеме од Министерство за култура се потценувачки во однос на тоа колку од трошоците за создавање на една претстава независните трупи треба сами да ги покријат. Условите за создавање се тешки, а уште се потешки за одржување на една претстава во живот. Еден од главните проблеми на независната сцена секако е просторот, кој тешко се наоѓа во институциите, кои се троми и заспани пред преидизвикот својот репертоар да го збогатат со претстави од нови и млади автори кои ја чекаат својата шанса. Но од друга страна слободата и можноста да не се прават компромиси на независната сцена е нештото што уште ги враќа авторите да создаваат претстави дури и под тие комплицирани околности. Како што реков, има предности и мани на двете страни.
Сцена од претставата „Смртта на Дантон“ во режија на Цветановски
И, кога вака стојат работите може ли еден млад уметник како вас, кој рака на срце зад себе има завидна листа на поставени драмски текстови, да го оформи сопственото театарско писмо? Конечно што научи Андреј Цветановски од својот татко и познат македонски режисер Владо Цветановски? Колку го следи или се обидува да избега од неговото грандиозно дело?
За да се оформи нешто што може да се нарече авторско писмо, човек мора да работи и да создава, и со своите дела да истражува што е она што него го интересира и го допира. Јас за среќа имав простор и шанси да создадам свое поле на интерес и низ тоа поле на интерес да се занимавам со теми што ме допираат. Лекциите што ги имав од татко ми секогаш ќе ми бидат основи во театарот, но и во животот. Една од главните работи кои ги научив е дека за да бидеш добар во тоа што го работиш треба да бидеш добар човек и тоа е она што секогаш се обидувам да го применам во животот. Ме следи неговото дело, но мислам дека со текот на времето создадов своја театарска естетика која е различна од неговата. Верувам дека не секогаш ќе се согласувавме во однос на тоа што е најбитно за театарот, но секако за една работа ќе бевме согласни, а тоа е дека за создавање добра претстава, треба да се создаде добра атмосфера во екипата, како плодна почва за креирање. И дека режисерот треба да е слуга на настанот, односно да се справи со се и да поднесе се за претставата да се случи онака како што тој ја замислил заедно со екипата.
И, кога сме веќе тука како потписник на документарниот филм „Животиште“ посветен токму на Владо Цветановски, ќе се осмели ли Андреј наново да му се врати на филмот или на проекти надвор од театарот?
Филмот е прекрасна уметност, и медиум со безброј начини да се изразиш, но не е мој тип на медиум. Никогаш не вели никогаш, ама мислам дека сега за сега моето поле на интересирање е театарот, и дури и документарниот филм за мојот татко, како и документарниот филм за Владимир Гравчевски, основачот на младинската сцена при Народен театар Битола, се само филмови кои имаат врска со театарот и неговата магија. Се надевам дека ќе имам шанса и можност повторно да снимам документарни филмови за големите македонски магови на театарот.
И, што по читањето и исправањето на сцена на „Идиот“? Кои проекти и какви текстови и претстави му се вртат во главата на Андреј Цветановски? Кои се неговите планови во некое догледно време?
Натаму ја очекувам фамозната Национална програма на Министерството за култура, како и уште некои соработки со театрите во регионот кои треба да се случат во наредните две години. Се надевам на уште многу плодни претстави како што е Идиот, како и соработки со ансамбли низ кои ќе дојдам до барем еден нов соборец и истомисленик во донкихотовската борба со ветерниците. Ветената земја наречена театар е моето бегство од реалноста која ја живееме и мојот простор за остварување на слобода која секој човек ја заслужува.
