Бум до уништување: Путин го жртвува профитабилниот европски пазар на Гаспром

Кога високи менаџери на производителот на природен гас, контролиран од Кремљ, Гаспром пристигнаа во Њујорк во февруари 2020 година за да го претстават деловното ажурирање на американските инвеститори, компанијата штотуку го заврши најдобриот тригодишен период во својата извозна историја.

Гаспром испорачуваше во просек речиси 200 милијарди кубни метри природен гас годишно преку гасоводот во Европа, вклучително и Турција - една третина повеќе од просекот во претходната деценија - и генерира повеќе од 120 милијарди долари приход во тој период.

Дер Лајен за кризата со рускиот гас: Европа да се подготви за најлошото

Менаџерскиот тим им кажа на американските инвеститори дека очекува извозот на Гаспром во Европа да остане околу тоа рекордно ниво во следната деценија, продолжувајќи ги финансиските неочекувани приходи за компанијата - клучен столб на руската економија - во далечна иднина.

Две години подоцна, прогнозата е сосема поинаква. Одлуката на рускиот претседател Владимир Путин да започне голем напад врз Украина - и неговите потези да го намали извозот на гас во Европската унија поради нејзината поддршка за Киев по инвазијата на 24 февруари - го чинат Гаспром таа профитабилна иднина на континентот, велат експертите.

Компанијата – која се смета за „фонд“ на Кремљ поради нејзините деловни врски со пријателите и блиските соработници на Путин – ќе изгуби стотици милијарди долари од европските приходи на долг рок.

И таа мрачна перспектива ќе има брановидни ефекти врз напорите на Гаспром да компензира со насочување кон Азија со поткопување на нејзината преговарачка позиција со Кина, велат експертите. Сепак, на краток рок, Гаспром може да очекува да ужива во добрата цена.

И покрај тоа што нејзиниот обем кон Европа паѓа, компанијата ќе генерира рекордни приходи од извоз оваа година - и голема заработка во следните две до три години - бидејќи цените на горивото се зголемија во услови на недостиг предизвикан од она што Брисел го нарече „уцена на Кремљ“.

Но, до средината на деценијата, бидејќи новите резерви на природен гас го преплавуваат пазарот и ЕУ дополнително го намалува увозот на руски гас, Гаспром ќе се соочи со остар пад на приходите и профитот во време кога остатокот од економијата ќе се бори под западните санкции. велат аналитичарите.

Зголемениот извоз на Гаспром во Азија нема да го надомести изгубениот приход. Влијанието врз Русија ќе биде значајно, бидејќи Гаспром е една од најголемите компании во нацијата според приходите, вработените и капиталните расходи и е главен придонесувач во федералниот буџет.

„Точка на вриење“

„Гаспром не само што губи комерцијална можност – и даноци за државата – туку и активно го уништува сопствениот пазар“, вели за РСЕ Надја Казакова, аналитичар во Renaissance Energy Advisors со седиште во Британија.

„Цените на бензинот во Европа на крајот ќе паднат од точката на вриење, но Гаспром никогаш нема да го врати својот удел на пазарот“, вели таа.

Русија го намали протокот на гас преку Северен тек за 1 до 20 насто од капацитетот

Во долгорочното планирање на Русија за Гаспром, тоа никогаш не требаше да биде Европа или Азија - требаше да биде и едното и другото, при што извозот кон исток служи како двигател на растот за компанијата и за земјата. Гаспром ги поседува најголемите светски резерви на природен гас, доволни за снабдување на двата континента со големи количини на гориво со децении.

Пред февруарската инвазија врз Украина, Гаспром беше најголемиот снабдувач со гас во Европа, со околу една третина од потребите на континентот. Путин очигледно не очекуваше дека тоа ќе се промени. Тој беше јасно уверен во брзата и одлучувачка победа во Украина.

САД и ЕУ воведоа ограничени санкции како што направија по руското заземање на Крим од Украина во 2014 година. Наместо тоа, ЕУ вети дека остро ќе го намали увозот на руска енергија, вклучително и гас, за да ја лиши Москва од приходите за нејзината воена кампања.

Путин се обиде да ја промени ситуацијата во ЕУ со намалување на протокот на гас во Унијата со побрзо темпо, помагајќи да се доведат цените до рекордни високи и предизвикувајќи стравувања дека Русија може целосно да го запре извозот претстојната зима. Природниот гас во голема мера се користи за греење на домови и згради, во индустриски процеси и за производство на електрична енергија.

„Планот на играта на Русија“

Казакова не очекува Путин целосно да го прекине извозот на гас во Европа. „Планот на играта на Русија е да го одржи извозот во Европа на ниво што и овозможува на владата да собира доволно приходи и даноци, но потенцијално го одржува кусиот пазар на гас во Германија“, вели таа.

Германија беше најголемиот увозник на руски гас во Европа. Врз основа на сегашните цени и волумени, Казакова очекува Гаспром да заработи 79 милијарди долари европски извозен приход оваа година и 67 милијарди долари следната година, што е далеку над рекордните 51 милијарда долари што ги доби во 2021 година.

Сергеј Вакуленко, независен енергетски аналитичар од Бон, смета дека некои руски функционери можеби се обложуваат дека мировниот договор за Украина ќе вклучи договор со Западот за долгорочно снабдување со руски гас и простување на правните барања што произлегуваат од прекините.

„Таков облог од страна на Кремљ би бил „колосална погрешна пресметка“, изјави за РСЕ Ед Чоу, енергетски аналитичар во Центарот за стратешки и меѓународни студии (ЦСИС) со седиште во Вашингтон. Дури и ако војната во Украина веднаш заврши, нанесена е непоправлива штета на деценискиот симбиотски однос на гас меѓу Европа и Русија, вели тој.

„Откако изгради репутација како сигурен снабдувач на гас повеќе од 50 години, Русија го фрли тоа за пет месеци“, рече Чоу. Москва никогаш не го прекина снабдувањето со гас за Западна Европа заради политичка корист за време на Студената војна. Наместо тоа, служеше како мост меѓу двата табора, велат аналитичарите.

„Леб и путер“

Европските продажби беа лебот и путерот на Гаспром во текот на децениите, со околу 70 насто од приходот од гасот на компанијата и 40 насто од вкупниот приход. Гаспром, кој продава повеќе гас дома отколку што продава во Европа, исто така генерира приходи од производството на нафта и електрична енергија.

Европските продажби му овозможија на Гаспром да ги надмине турбулентните 1990-ти, кога Русија преминуваше кон пазарна економија и многу домаќинства и компании не можеа да платат за гас. Сфаќајќи ја потенцијалната моќ на влијанието на Гаспром дома и во странство, Путин брзо презеде чекори за консолидирање на контролата врз компанијата откако за првпат стапи на функцијата во 2000 година.

Шолц ја обвини Москва дека одолговлекува со документите за турбината

Во мај 2001 година, една година по неговата инаугурација, Путин го собори долгогодишниот шеф на компанијата, Рем Вјахирев, и го постави Алексеј Милер, лојалист од неговиот роден град Санкт Петербург. Милер ја води компанијата до ден-денес. Путин рано ги порази обидите на моќните деловни интереси да го растури Гаспром и да го прекине неговиот монопол врз извозот на гас. Тој, исто така, почна да го користи како надворешнополитичка алатка - главно, на почетокот, во остатоци од другите поранешни советски републики.

„Последно ура“

Гледајќи кон иднината, постепената промена на Европа кон алтернативни извори на енергија за борба против климатските промени значеше дека приходите на Русија од продажбата на фосилни горива на континентот на крајот ќе се намалат.

„Но, Кремљ сè уште можеше да очекува „две децении изобилство „последното ура“ приход од нафта и гас. Инвазијата најверојатно ќе го скрати тој период на одмор“, вели Тане Густафсон, професор на Универзитетот Џорџтаун, кој напиша неколку книги за енергетската индустрија на Русија.

Меѓународната агенција за енергетика (ИЕА) предвидува дека извозот на гасоводот на Гаспром во Европа ќе падне на околу 80 милијарди кубни метри до 2025 година - околу 40 насто од врвот постигнат во 2018 година. ЕУ, која го има лавовскиот дел од побарувачката на гас во Европа, рече дека ќе има за цел да го прекине увозот на руски гас до 2027 година, иако некои аналитичари велат дека тоа би можело да биде тешко да се постигне.

Џејмс Хендерсон, претседател на програмата за истражување на гас во Оксфордскиот институт за енергетски студии смета дека Европа не треба целосно да го запре рускиот гас за да се стави крај на влијанието на Кремљ врз секторот.

Тој смета дека намалувањето на уделот на Русија на европскиот пазар на гас на помалку од 10 проценти, или помалку од 50 милијарди кубни метри годишно, во суштина ќе стави крај на влијанието на Москва доколку тој извоз се прошири низ многу нации.

„Втор-најдобар“

Бидејќи Гаспром ја губи својата доминантна позиција во Европа, тој се обидува да го прошири своето влијание во Азија, особено на брзорастечкиот пазар на гас во Кина - промена што се совпаѓа со геополитичкиот пресврт на Москва кон Пекинг во услови на зголемена изолација од Западот поради гневот и вознемиреноста поради нејзината неиспровоцирана војна против Украина.

Шефот за енергетика на ЕУ ја критикуваше најавата на Газпром за нови кратења на гасот

Русија би можела да започне со извоз на дополнителни количини природен гас во Кина преку нов гасовод веќе во 2027 година – токму кога ЕУ има за цел да го прекине увозот – доколку двете страни постигнат договор, вели Хендерсон.

Москва и Пекинг со години водат разговори за „Силата на Сибир 2“, кој би пренесувала до 50 милијарди кубни метри природен гас во Кина од полињата на Јамал, полуостровот во северозападен Сибир кој ја снабдува Европа со гориво. Русија во моментов извезува гас во Кина преку Силата на Сибир 1 од полињата во Источен Сибир.

Се очекува тој гасовод да го достигне својот максимален капацитет од 38 милијарди кубни метри во 2024 година. „Губењето на европскиот пазар од Русија го прави договорот со Кина поитен и на тој начин ја ослабува преговарачката позиција на Кремљ“, рече Чоу.

„Дежа ву“

Кремљ очајно сакаше да потпише договор со Пекинг за Сибир 1, откако Западот првпат воведе санкции врз Русија во 2014 година по окупацијата на Крим. Казакова проценува дека Кина во јули платила околу четвртина од она што Европејците го платиле на Гаспром.

„Русија едноставно доцни на азискиот енергетски пазар и никогаш нема да ја постигне доминантната позиција што ја имаше во Европа“, вели Никос Цафос, главниот советник за енергија на грчкиот премиер Киријакос Мицотакис и поранешен аналитичар во CSIS, додавајќи:

„Во обем, Азија можеби еден ден би можела да се совпадне со Европа како пазар за рускиот гас, но како извор на приход и геополитичка тежина, Азија ќе биде втора најдобра алтернатива“.