Новата американска администрација предводена од претседателот Џо Бајден се очекува повеќе да се ангажира во евроинтегративниот процес на Македонија и проблемот со Бугарија, имајќи ги в предвид пораките кои во изминатиот период доаѓаат и од стратешкиот партнер на земјава и од властите.
Бугарија на состанокот на министрите за европски работи на земјите членки на ЕУ, кој се одржа на 8-ми декември, минатата година го блокираше усвојувањето заклучоци за билатералниот спор со Северна Македонија, а првата меѓувладина конференција меѓу Скопје и ЕУ не се одржа, како што беше претходно планирано. Бугарија всушност ја блокираше преговарачката рамка за земјава со барања во неа да ги има темите важни за Софија, што досега другите земји членки на унијата не го прифаќаат.
Сега се случува враќање на позициите кои ги имаше администрацијата на поранешниот американски претседател Барак Обама и тоа се гледа и од тимот кој ќе го предводи Стејт Департментот, сочинет од искусни дипломати запознаени со состојбите на Западен Балкан, вклучувајќи го и Бајден, вели поранешниот амбасадор Огнен Малески.
Тој, согласно најавите очекува Западен Балкан да биде еден од приоритетите на САД кои имаат незавршена работа и затворањето на целото прашање ќе биде интегрирањето на Западен Балкан, вклучувајќи ја и Северна Македонија во ЕУ.
„Не треба да го потцениме во никој случај влијанието на САД сепак тие се лидер во меѓународните односи и длабоко инволвирани овие последниве скоро три декади во состојбите на Балканот и разрешување на кризите. Се очекува подобрување на односите меѓу САД и ЕУ што ќе биде дополнителен импулс на побрзи интеграции на Западен Балкан. Очекуваме како во минатото да имаат редовен дијалог и координиран настап. Нешто што изминатите четири години отсуствуваше“, вели Малески.
Вашиот пребарувач не подржува HTML5
Малески: Првите пораки на САД кон Бугарија веќе пристигнаа
И претседателот на Евроатланскиот совет и надворешен советник на премиерот, Исмет Рамадани вели дека Бајден и неговите блиски соработници добро ги познава приликите во регионот и во земјава, како Викторија Нуланд и се враќа соработката на САД и ЕУ, а тоа автоматски значи и влијание во регионот.
„Ако се приклучат САД, а верувам дека така ќе биде во односите на ЕУ, односно таа нивна стратегија за Западен Балкан и САД бидат од испомош тоа секако ќе биде нешто што ќе покаже резултати. Одредени функционери кои ги познаваат кај нас приликите, веројатно ќе најдат начин, а ние знаеме што значи американска администрација, посредно или непосредно ќе влијаат да се забрза интеграцијата, односно членството на нашата земја во ЕУ. Така и треба и логично е затоа што ние сме во НАТО сојузници со САД и со земјите од регионот, како што е и Бугарија“, вели Рамадани.
На иста линија е и претседателот Стево Пендаровски кој посочи дека по победата на Џо Бајден се очекува да се засили присуството на САД на Западен Балкан.
Американската амбасадорка во Скопје, Кејт Мари Брнз изјави дека САД се ангажирани во регионот и во Северна Македонија со децении. Во интервју за Гласот на Америка таа истакна дека тие се интензивно вклучени во поддршката на земјата во НАТО и за приклучувањето во ЕУ.
„Јас верувам дека таквиот вид на соработка ќе продолжи, и се разбира пред се ќе биде фокусирана на нашата поддршка за евроатлантската интеграција на Северна Македонија. Тоа е основа на нашата политика овде, и има многу работа да се заврши, во смисла на поддршка на реформската агенда, како и да осигураме дека пристапниот процес во ЕУ оди напред“, рече Брнз.
САД ќе помогнат во проблемот со Бугарија?
Северна Македонија привремено ги стопираше официјалните преговори со Софија, кои треба да продолжат по изборите во Бугарија во април. Во меѓувреме заедничката комисија за историски прашања продолжува со работа.
Премиерот Зоран Заев, изјави дека за македонскиот идентитет и јазик ниту се разговарало, ниту ќе се преговара и дека членство во ЕУ која не ни признава и прифаќа македонски јазик не ни треба. Лидерот на ДУИ, Али Ахмети пак порача дека оваа пролет, ќе се излезе од ќор-сокакот и проблемот со Бугарија ќе биде решен.
Првите пораки на САД кон Бугарија веќе пристигнаа и тие се првичниот сигнал кој го кристализира нивниот став, смета Малевски.
„Дали ќе има потреба од повеќе мислам дека ќе го знаеме тоа после изборите во Бугарија со новата Влада и колку таа ќе покаже слух за пораките од Вашингтон, но и од Брисел, очекувам и од таму ќе има одреден притисок. Во секој случај исклучително е важно координираното делување на Америка и ЕУ во поглед на Западниот Балкан и конечно и ова најгорливо прашање за нас почнување на преговори и водење членство кон ЕУ. Координираниот настап дава еден таков импулс, кој го гледаме во минатото низ примерите од централна и источна Европа кои влегоа, колку е тоа важно и колку тоа го забрзува процесот на интегрирање“, додава Малески.
Американската администрација ќе го искористи сојузот во НАТО како влијание за поефикасна во интеграцијата на нашата земја во ЕУ, а сега ни треба и помош со Бугарија, чиј однос не кореспондира со стандардите на овие сојузи и тука е нашата предност, вели Рамадани.
„Очекуваме дека и американската администрација и ЕУ ќе мора да го почитуваат тоа што е минимум стандард и критериум посебно кога се во прашање идентитет и јазик и културни особености, кои на еден начин се мото на развојот на униите и во ЕУ и во САД.
Според него, САД и ЕУ треба да го почитуваат пред се идентитетот и јазикот на земјата, а ние треба да се однесуваме мудро, паметно и достоинствено околу проблемот.
„Ние ќе мора да се однесуваме како атлантисти за да можеме и проблемот на крајот со Бугарија да го решиме на најдобар начин со сето тоа што е идентитетот, јазик и достоинство. Пред се на македонскиот народ и сите ние кои припаѓаме на државата. Тука мислам дека добро се носиме со проблемот иако од некои структури, понекогаш се манифестира повеќе нервоза и настапи кои не одат во прилог на тоа да ги сочуваме и негуваме односите, прво со сојузниците, значи со САД и со ЕУ кои рефлектираат и во односите со соседите и во случајов и Бугарија“, смета Рамадани.
Евроамбасадорот во Скопје Дејвид Гир неодамна изјави дека Северна Македонија и Бугарија да го решат спорот на билатерална основа и земјавада ги забрза реформите. Тој додаде и дека преговорите со Европската Унија ќе започнат тогаш кога ќе има договор со Бугарија.
Брнз порача и дека САД биле разочарани од блокадата на Бугарија бидејќи Северна Македонија била подготвена за отпочнување на преговорите и има ризици кои доаѓаат со таквата одлука, не само за земјава, туку и за ЕУ и прашања во однос на процесот на проширување во целина.
„Важно е билатералните разговори да продолжат во некоја форма, а мислам дека тоа го препознаваат двете страни. Се надевам дека тие дискусии ќе продолжат на конструктивен начин и на соодветен начин за двете држави, и во инетрес на двете држави. Одвоено од тоа, важно е теренот да се држи подготвен и да се одвиваат преговорите за пристапниот процес во ЕУ. Веруваме дека Северна Македонија има покажано оти е подготвена за нејзината прва меѓувладина конференција, која се надеваме дека се` уште ќе може да се случи што е можно побрзо. Ние сме охрабрени што Португалија истакна дека проширувањето на ЕУ во целина ќе биде приоритет и за време на нејзиното претседателство“, порача таа.
Вашиот пребарувач не подржува HTML5
Колку Бајден ќе може да се ангажира во светот и регионот?
САД ќе ги „поправаат“ сојузите
Во инаугуративен говор Бајден вети дека Соединетите држави ќе ги „поправат“ нивните сојузи и повторно ќе се „ангажираат“ со светот. По четири години од доктрината „Најпрвин Америка“ на Доналд Трамп, Бајден веќе презеде мерки за повторно приклучување кон Парискиот договор за климата и Светската здравствена организација. Но, неговата администрација се очекува да се соочи со многу надворешно-политички предизвици.
Веднаш откако положи заклетва како претседател Џо Бајден вети дека ќе ја смени улогата на Соединетите држави на светската сцена. Бајден вети дека ќе ги обнови затегнатите односи со сојузниците по четирите години на Доналд Трамп во Белата куќа.
„Еве ја мојата порака до оние надвор од нашите граници: Америка го мина тестот и ние излеговме посилни од тоа. Ние ќе ги поправиме нашите сојузи и ќе се вклучиме со светот уште еднаш - да не ги исполнуваме вчерашните предизвици, но денешните и утрешните. Ние ќе водиме не само со примерот на нашата моќ, туку и со моќта на нашиот пример. Ние ќе бидеме силен и доверлив партнер за мир, напредок и безбедност“, изјави Бајден.
На неговиот прв ден на функцијата, Бајден потпиша голем број извршни наредби за промена на политиката на Трамп. Тој започна 30-дневен процес за повторно вклучување на Соединетите држави во Парискиот климатски договор и ја заврши забраната за патување од претежно муслиманските земји. Но, пандемија ковид-19 е таа за која Бајден вели дека му е најголем приоритет. Тој планира да ги зајакне напорите дома, но исто така сака да води и на глобално ниво. Бајден ќе ги задржи Соединетите држави во Светската здравствена организација и ќе го врати американското финансирање откако администрацијата на Трамп објави дека го повлекува членството минатата година. Главниот медицински советник на Бајден, д-р Ентони Фаучи, на 21 јануари објави дека ќе биде шеф на делегацијата на САД во СЗО.
„Соединетите држави планираат да работат мултилатерално за да помогнат во водењето на колективните напори за зајакнување на меѓународниот одговор на ковид-19 и решавање на неговите секундарни влијанија врз луѓето, заедниците и здравствените системи ширум светот“.
Бајден исто така се очекува да ги пријави сојузниците на САД за да помогнат во предизвикувањето на растечкото глобално влијание на Кина. Неговиот кандидат за државен секретар се осврна врз ова прашање за време на неговото сослушување за потврда во американскиот Сенат. Ентони Блинкен, кандидат за државен секретар на САД деновиве изјави:
„Додека ја гледаме Кина, нема сомнение дека тоа претставува најзначаен предизвик од која било држава за Соединетите држави. Кога работиме заедно и не оцрнувајќи ги нашите сојузници, тоа е извор на сила за нас со Кина “.
Бидејќи Пекинг расте наметливо на меѓународно ниво и е репресивен дома, Бајден сигнализира дека не брза да ги отстрани увозните тарифи што Трамп ги воведе врз кинеската стока. Питер Трубовиц, професор по меѓународни односи, Лондонска школа за економија оценува:
„Загриженоста за Кина значително се зголеми уште од почетокот на пандемијата. Навистина, притврдувањето со Кина во трговијата, инвестициите и човековите права е една од ретките области во надворешната политика која е зрела за двопартиска соработка“.
Бајден се очекува да заземе поостар став кон рускиот претседател Владимир Путин од честопати помирувачкиот тон поставен од Трамп - особено кога станува збор за сајбер напади и човекови права.
Советникот на Бајден за национална безбедност, Џејк Саливан, веднаш го осуди апсењето на рускиот антикорупционер Алексеј Навални при неговото враќање во Москва на 17 јануари. Навални се наоѓаше во Германија закрепнувајќи од скоро смртоносното труење за кое тврди дека било нарачано од Путин - нешто што Кремљ го негира. Администрацијата на Бајден исто така се соочува со предизвик да се заузда Русија кога станува збор за закани во сајбер просторот. Американските разузнавачки агенции соопштија дека Русија „веројатно“ стои зад невидените широко распространети системски пробиви низ американските владини агенции и компании од приватниот сектор. На прашањата за контрола на вооружувањето со Русија, исто така, ќе му треба итно внимание на Бајден. Последниот пакт за нуклеарно вооружување меѓу САД и Русија треба да истече на 5 февруари. Двете страни се чини се подготвени да го обноват познатата спогодба Нов СТАРТ. Портпаролот на Кремљ Дмитри Песков вели: „Русија и нејзиниот претседател се за зачувување на овој договор - најважниот, основниот, во смисла на глобална стабилност и безбедност“.
Сепак, постигнувањето нов договор што ја ограничува иранската нуклеарна програма ќе биде многу потешко. Во 2018 година, администрацијата на Трамп еднострано ги повлече Соединетите држави од Заедничкиот сеопфатен план за акција и им удри тешки санкции на Техеран. Бајден рече дека би сакал САД да му се приклучат на договорот, но исто така сака ограничувања на ракетните способности на Иран. Џен Псаки, секретар за печат на Белата куќа деновиве рече:
„Претседателот јасно стави до знаење дека верува оти преку идната дипломатија, САД треба да се обидат да ги продолжат и зајакнат нуклеарните ограничувања на Иран и да решат други прашања. Иран мора да продолжи со усогласеноста со значајните нуклеарни ограничувања според договорот, за тоа да продолжи “. Иран постепено ги прекрши своите обврски од договорот откако Вашингтон се повлече и го рестартираше збогатувањето на ураниум кон нивото од 20 проценти. Техеран вели дека повторно ќе преговара за нуклеарниот договор само ако биде компензиран за економската штета предизвикана од санкциите наметнати од Трамп. Иранскиот претседател Хасан Рохани за Ројтерс вели:
„Денес топката е на теренот на Соединетите држави и Вашингтон за да се врати и да ги исполни своите обврски“. Севернокорејскиот диктатор Ким Џонг Ун најверојатно нема да има ист однос со Бајден како и со Трамп. Многу аналитичари велат дека брендот на лична дипломатија на Трамп не успеа да го разоружа Ким и му даде време да работи на неговата програма за нуклеарно оружје и да гради повеќе ракети. На парадата на 14 јануари, Ким ги покажа, како што се наведува, новите интерконтинентални ракети и се стравува дека може да ја предизвика новата администрација на Бајден со нивно тестирање. Бајден рече дека ќе преговара со владата на Ким, но не и со самиот Ким, сè додека не се постигне привремен договор за ставање крај на нуклеарната програма на Северна Кореја. Во Авганистан, администрацијата на Трамп го намали нивото на војската на САД на само 2500. Целиот американски воен персонал сега треба да замине до мај.
Но, Бајден не посочи што ќе стори ако насилството продолжи да се зголемува или ако се распаднат преговорите за договор за поделба на власта меѓу талибанските милитанти и авганистанската влада. Надворешната политика на Бајден сепак може да биде засенчена од настаните во Соединетите држави. Нападот врз зградата на Капитол во САД од страна на про-Трамп бунтовниците ја истакна опасноста од домашен тероризам. И Бајден рече дека сака да се фокусира врз заздравување на домашните поделби и обединување на неговата фрактура на земјата. Професорот Питер Трубовиц оценува:
„И сето ова, мислам дека поставува многу остри ограничувања за тоа колку политички капитал Бајден може да си дозволи да инвестира во надворешната политика, барем во скора иднина. Имаше време во Америка каде што напорите на Вашингтон да ги промовира меѓународната отвореност, институционализираната соработка и мултилатералното управување уживаше широка поддршка дома“.
Секако, претстојат многу предизвици за надворешната политика во следните четири години, кои сè уште не се откриваат. Но, она што е јасно е дека новиот претседател на САД бргу се движи кон промена на насоката и тонот на надворешната политика на неговата земја.