Американскиот претседател Доналд Трамп очекува сојузниците на Соединетите Држави во НАТО да потрошат повеќе пари за оружје и муниција.
Предлогот на Трамп членките да издвојуваат пет проценти од БДП за одбраната беше отфрлен од повеќето земји, но побарувачката за поголеми буџети е реална и не се очекува да престане.
Генералниот секретар на НАТО Марк Руте рече дека трошоците за одбраната би можеле да пораснат до 3,7 отсто од БДП.
Сепак, само Полска го поминува тој праг.
Сегашната цел за издвојувања на одбраната е 2 проценти од БДП, што повеќето членки го достигнаа или надминаа во 2024 година.
Новата цел за трошоците за одбраната најверојатно ќе биде договорена на самитот на НАТО во Хаг во јуни. За тоа ќе биде потребна согласност од сите 32 земји-членки на Алијансата.
Европските земји ги зголемија буџетите за одбрана по сеопфатната инвазија на Русија на Украина во 2022 година. Многу лидери рекоа дека зголемените трошоци мора да продолжат како одговор на растечката воена закана од Москва.
Но, спроведувањето на овие планови е тешка задача.
Многу влади веќе се соочуваат со затегнати јавни финансии, преоптоварени пензиски системи, преоптоварени јавни услуги и незадоволни гласачи со различни приоритети. Политичката нестабилност дополнително ја усложнува ситуацијата.
Погледот на трите најголеми европски воени сили го истакнува обемот на пречките за големи инвестиции во нивните вооружени сили.
Германија
Номинално, Германија е најголемиот потрошувач во Европа, со потрошени речиси 98 милијарди долари во 2024 година, според податоците на НАТО.
Ова претставува 2,12 отсто од Бруто домашниот производ што е помалку од многу други членки на НАТО. Напорите за зголемување на трошоците за одбраната наидоа на „ѕид“ и доведоа до колапс на германската влада во декември.
„Ѕидот“ во овој случај го претставува уставното правило познато како „кочница за долгот“, кое го ограничува нивото на вкупниот долг на Германија и годишното задолжување.
Беше предложено да се прекине сопирачката за долгот поради големите притисоци за трошоци и тоа не само за одбраната - предизвикани од војната во Украина, но владејачката коалиција во Германија не успеа да постигне консензус.
Министерството за одбрана најави планови за огромни инвестиции за да ја направи германската војска „подготвена за војна“, но министерот Борис Писториус и понатаму е незадоволен од недостигот на средства.
Германските гласачи ќе одат на вонредни парламентарни избори во февруари, но одбраната едвај се споменува како изборно прашање.
Опозициските демохристијани изгледаат како победници, а нивното ветување дека ќе ги задржат трошоците на „најмалку“ два отсто од БДП нема да предизвика ентузијазам во Вашингтон. Манифестот на партијата ветува дека ќе го одржи механизмот за сопирање на долгот, кој е популарен кај гласачите.
Нику Попеску од Европскиот совет за надворешни односи рече дека германската ситуација го илустрира проблемот низ Европа.
„Политичарите 30 години немаат сериозен разговор со својата јавност за потребата од трошоци за одбрана. Многумина се плашат да го водат тој разговор“, вели тој.
Франција
Франција е пример за ова. Политичката нестабилност ги наруши плановите за зголемување на трошоците за одбрана на краток рок.
Претседателот Емануел Макрон го загуби своето парламентарно мнозинство на предвремените избори во текот на летото, што досега го спречуваше усвојувањето на буџетот за 2025 година.
Ова значеше дека француските трошоци за одбрана останаа на нивоата во 2024 година, оставајќи го планираното зголемување од три милијарди долари во неизвесност.
Клучните блокови во парламентот имаат сосема различни буџетски приоритети. И левицата и екстремната десница сакаат повеќе социјални трошоци, додека десниот центар сака даночни намалувања, а се чини дека никој не е подготвен за компромиси. Владата во секој момент може да ја изгуби довербата.
„Никогаш за одбраната не се разговара. Целата приказна се сведува на политичките лидери кои сакаат да победат на следните претседателски избори“, вели аналитичарот Оливие Коста од Париз.
Во меѓувреме, француската буџетска ситуација е веќе донесена до точка на кршење. Државниот долг е 120 отсто од БДП-то, што е двојно повеќе од плафонот на долгот на Европската Унија.
„Франција е полоша од Германија во сите економски показатели“, рече премиерот Франсоа Бајру на 14 јануари.
Коста рече дека „во сегашниот контекст, би било многу тешко да им се објасни на граѓаните дека е неопходно да се троши повеќе за одбрана“.
Британија
Британија го има еден од најголемите буџети за одбрана во Европа. Со околу 82 милијарди долари, тој изнесува 2,33 отсто од БДП. Политичката ситуација во земјава е постабилна, бидејќи новата влада има големо мнозинство во парламентот.
Сепак, премиерот Кир Стармер победи на изборите минатата година со ветување дека нема да ги зголеми даноците и дека ќе го намали задолжувањето.
Тој, исто така, вети дека ќе ги задржи трошоците во приоритетните области, вклучително и одбраната, но и здравството, образованието и транспортната инфраструктура.
Државниот долг на Британија моментално е на највисоко ниво од 1960-тите.
Сето ова значи дека има многу ограничен простор за зголемување на трошоците за одбрана.
Во ноември, Стармер му рече на Руте дека владата ќе го „поплочи патот“ на пролет да ги зголеми издвојувањата во одбраната на 2,5 отсто од БДП.
Недостигот на временска рамка за оваа посветеност на трошењето беше критикуван, исто како и неговата амбиција, која е далеку од бројките што ги спомена Руте.
