Капацитетот на Европската Унија за производство на артилериска муниција од 155 мм може да биде помал од половина од јавните проценки на високи претставници на ЕУ, што пак може да влијае на способноста на блокот да ги исполни ветувањата за испораките на Украина, откри истражувачката единица на украинскиот сервис Шеми и нејзините партнери во новинарската истрага.
Покрај прашањето за капацитетот, интервјуата со производители на муниција, купувачи, владини претставници, советници за политика и експерти за одбрана во земјите-членки на ЕУ и Украина покажаа дека ЕУ и дала на Украина околу половина гранати од количеството што го ветила, со значително задоцнување.
Во март, Европската комисија соопшти дека благодарение на нејзините мерки, европскиот годишен производствен капацитет за гранати од 155 мм достигнал 1 милион еден месец порано.
Три месеци подоцна, во јуни, Тиери Бретон, европскиот комесар за внатрешен пазар, рече дека производителите на ЕУ до крајот на оваа година ќе достигнат годишен капацитет од 1,7 милиони гранати од 155 мм и дека капацитетот ќе продолжи да расте. Сепак, според висок извор од европската индустрија за оружје, сегашниот капацитет е околу една третина од ова.
„Многу е лоша идејата да се убедуваме дека имаме три пати поголем производствен капацитет и да донесуваме одлуки врз основа на тоа. Потоа одеднаш да дознаеме дека ништо не излегува од фабриките и дека не можете да ги снабдите Украина и НАТО алијансата“, рече нашиот извор.
Како и некои други цитирани во овој извештај, изворот зборуваше под услов да остане анонимен поради чувствителноста на темата.
Ова сведоштво се усогласува со сведоштвото на два други упатени извори од индустријата со кои новинарите разговараа во јуни - високи функционери во земја на ЕУ и во Украина, кои го оценија годишниот капацитет на европското производство на муниција од 155 мм на над половина милион.
„Изјавите на лидерите на ЕУ во врска со производствениот капацитет од 155 мм што треба да се постигне до крајот на оваа година не се разумни. Зголемувањето на производството низ Европа заостанува, при што сегашниот вкупен капацитет достигнува околу 580 000 гранати годишно“, рече добро информиран извор од артилериската индустрија од Словачка.
Два други документи го проценуваат годишниот капацитет на европската индустрија од почетокот на годината на не многу повеќе од половина милион.
Според извештајот на Министерството за одбрана на Естонија од декември 2023 година, производствениот капацитет на ЕУ е околу 600.000 гранати годишно. Ова се совпаѓа со проценката на германскиот производител на оружје Рајнметал од јануари 2024 година, внатрешен документ до кој дојдоа новинарите, во кој се вели дека сите западноевропски производители на оружје заедно може да произведат околу 550.000 гранати годишно од почетокот на оваа година.
Како одговор на прашањата од новинарскиот конзорциум, Европската комисија соопшти дека ја засновала својата проценка за европскиот капацитет за производство на муниција на „факти“ и дека „ги зема предвид тековните инвестиции“ во зголемувањето на индустријата.
Европскиот конзорциум на медиуми - кој ги вклучува „Шеми“, германскиот Die Welt, чешкиот портал Investigace.CZ, полскиот Vsquare и Frontstory.PL, финскиот Iltalehti, словачкиот Истражен центар Јан Куцијак, Delfi Estonia и The Investigative Desk ги испита факторите за производство на муниција на европските капацитети.
Компаниите за оружје рекоа дека проблемот е глобалниот недостиг на барут и експлозиви и недостигот на пари за да се поттикне индустријата за муниција, при што владите не сакаат да потпишуваат долгорочни договори.
Високо рангирани владини и индустриски извори со кои разговараа новинарите на Шеми и неговите партнери, ги обвинија за доцнењето на испораката на муниција во Украина бирократијата и бавноста на ЕУ и тврдеа дека несоодветните проценки на ЕУ за сопствениот производствен капацитет се меѓу причините за задоцнувањето на испораките.
Украина сама купува одредена муниција и планира да започне со масовно производство на гранати од 155 мм во втората половина на 2024 година.
Сепак, министерот за стратешки индустрии, Олександар Камишин, рече дека напорите на Украина секогаш ќе бидат недоволни:
„Никогаш нема да можеме да произведеме онолку муниција колку што им е потребно на нашите вооружени сили сега“, рече тој за Шеми.
Сегашната потреба е 200 000 гранати месечно, според министерот за одбрана Рустем Умеров, односно повеќе отколку што ЕУ и Соединетите Држави заедно можат да управуваат.
„Целиот слободен свет не може да ја задоволи оваа потреба бидејќи имаме активна линија на фронтот од 1500 километри, што не се случило од Втората светска војна“, рече Камишин.
Промена на играта
„Артилерија со стандард на НАТО ја менува играта на линијата на фронтот“, вели поранешниот министер за одбрана Олексеј Резников.
Украина, која ја наследи советската артилерија, ги доби првите значителни серии артилериски пушки и гранати од 155 мм во пролетта 2022 година, не долго откако Русија ја започна целосната инвазија на 24 февруари.
Сепак, ова не се случи веднаш.
Додека руските сили се собираа на границата пред инвазијата, Киев и неговите партнери бараа муниција од советски калибар за одбрана на земјата. Украина имаше приближно 1000 парчиња артилерија од 122 мм и 152 мм и само една хаубица од 155 мм стандардна НАТО, Бохдана, домашно произведена и во тоа време само пробна мостра.
Знаејќи го ова, Соединетите Држави и понудија на Украина советска муниција што ја купи за Авганистан и ја складираше низ земјите на ЕУ, рече Резников за Шеми.
„Преговаравме со Американците и добивме целосен пристап до сите нивни магацини во Европа во кои имаа акумулирано муниција за операцијата во Авганистан“, рече тој.
Оваа муниција многу и помогна на Украина, рече тој, но не траеше долго.
Наскоро, стана јасно дека ограничениот капацитет на Европа за производство на муниција од советски калибар не може да ја исполни побарувачката. Според Резников, во раните денови на сеопфатната војна, Украина користела 20 000 гранати од сите расположливи калибри - една третина од она што Русија истрела, но 12 пати повеќе гранати од советски калибар отколку што Европа можеше да направи за еден ден.
Во пролетта 2022 година, Украина ги убеди Велика Британија и Соединетите Држави да и дадат артилерија и гранати од калибар 155мм. Другите земји го следеа примерот.
Покрај Бохдана, Украина сега има најмалку 12 типа артилерија од 155 мм од целиот свет, откри Шеми. Вкупниот број на артилериски парчиња од 155 мм со кои располага Украина се зголеми од еден на почетокот на инвазијата до 500 или 600 сега, рече Микола Бјељесков, научен соработник во Националниот институт за стратешки студии во Киев и висок одбранбен аналитичар во добротворната фондација „Врати се жив“, која ја поддржува војската на Украина.
Војниците кои Шеми ги интервјуираа на фронтот во Харковската област рекоа дека откако се префрлиле од советска артилерија на оружје на НАТО, доживеале помалку драстичен недостиг на муниција.
„На почетокот на војната, кога работевме со артилерија со калибар 152 мм, моравме да заштедиме гранати, бидејќи не можевме секогаш да ги добиеме навреме, а тие не беа секогаш достапни“, рече Артур, артилериец со 40-та одделна артилериска бригада на Украина.
Откако се префрли на AHS Krab, полска хаубица од 155 милиметри, недостигот на муниција стана помал проблем.
Интензивирање на производството
Меѓутоа, гранатите според НАТО-стандардите не беа доволно, а постои тенденција истите да ги снемува бидејќи украинските сили ја користат муницијата побрзо, отколку што ЕУ може да ги надополни своите резерви.
„Искуството од војната во Украина покажува огромна побарувачка за артилериска муниција. Производствениот капацитет на располагање во западниот свет не е дизајниран за овие количини“, соопшти компанијата Рајнметал, еден од најголемите европски производители на оружје, во изјавата во јуни.
Внатрешниот документ на Рајнметал од јануари 2024 година, кој Шеми го доби како дел од новинарскиот конзорциум, вклучуваше преглед на годишниот капацитет за производство на муниција од Западна Европа од 550 000 артилериски куршуми во тоа време. Самиот Рајнметал би можел да направи 350 000 гранати, се вели во документот, додека другите врвни производители, како што се финско-норвешката Nammo, француската филијала на KNDS, британската BAE и словачката MSM, би можеле да произведат 200 000 гранати.
Проценката на Рајнметал е во спротивност со тврдењето на Европската комисија дека во јануари 2024 година производствениот капацитет на ЕУ достигнал 1 милион куршуми годишно.
Повеќе извори во европската индустрија за оружје велат дека се борат да инвестираат повеќе кога владите не финансираат или надоместуваат понатамошно градење капацитети: им требаат долгорочни договори.
„Тоа е предизвик затоа што инвестираме милијарди или стотици милиони во машини и вработуваме повеќе луѓе. Ни треба долгорочна перспектива“, изјави еден извор од индустријата за The Investigative Desk.
Бјељесков верува дека стравувањата на индустријата се оправдани.
„Главните договори се склучуваат на владино ниво, а доколку ги нема, производителот нема да инвестира во дополнителен производствен капацитет или да вработува луѓе“, рече Бјељесков за Шеми.
„Во Европа тоа е интересна игра. Приватните продуценти велат: „Покажи ни ги парите“. А владите велат: „Покажи ни ја способноста да произведувате“, и тоа е маѓепсан круг, кој ќе биде првиот што ќе го покаже тоа?
Во јуни, Рајнметал го доби она што го бараше.
Германската влада значително го прошири постојниот договор, потпишувајќи нов, најголем во историјата на компанијата, вреден 8,5 милијарди евра. Според документот на германската влада со детали за зделката, до кој дошол новинарскиот конзорциум, компанијата до 2030 година ќе испорача над 2 милиони гранати од 155 мм на неколку европски земји.
Другите европски производители на муниција немаа сличен успех во обезбедувањето на толку големи државни нарачки. Nammo, државна финско-норвешка компанија за оружје, вели дека има само краткорочни договори за неколку години пред нас.
Компанијата планира тројно да го зголеми производството на гранати од 155 мм во својата финска фабрика во Састамала до 2026 година, иако сè уште нема добиено нарачки за овој дополнителен капацитет. Полковник Мико Миликангас, менаџер задолжен за односите со главниот клиент на компанијата, финската војска, рече дека Nammo само за своите фински капацитети пумпа 200 милиони евра.
„Значи, еве можност за политичарите да ги исполнат своите ветувања. Имаме капацитет и само ни требаат наредби“, рече Миликангас за Илталехти (Iltalehti).
И други производители тврдат дека постепено ги зголемиле инвестициите и покрај недостигот на државни договори.
Чешката STV Group планира да инвестира 40 милиони евра во производство во следните две години. МСМ Груп во Словачка соопшти дека ќе инјектира 100 милиони евра за зголемување на производството. КНДС Франција инвестираше 300 милиони евра, 20 отсто од својот приход, во „воената економија“, термин што го користи Бретон, а кој се однесува на проширувањето на одбранбената индустрија.
ЕУ навистина презема активности за поддршка на индустријата, но набљудувачите велат дека нејзините напори биле недоволни.
„ЕУ и владите беа малку бавни. Сè уште не ги исполнуваме нашите цели, бидејќи ги потценивме“, рече Камил Гранд, помошник генерален секретар на НАТО за одбранбени инвестиции до ноември 2022 година.
Оваа година, инвестицискиот план со Законот за поддршка на производството на муниција (ASAP) исплати 500 милиони евра на производителите на муниција и суровини во ЕУ. Во март, Европската комисија разви втор инвестициски план, Европската инвестициска програма во одбраната (EDIP), вреден 1,5 милијарди евра.
Руското производство е многу повисоко дури и од целите на ЕУ. Проценките за неговиот годишен капацитет се движат од 4 до 4,5 милиони артилериски гранати.
Не е само Украина
Но, не сите гранати произведени во ЕУ одат во Украина, државите на ЕУ исто така резервираат муниција за себе. Тие треба да ги надополнат сопствените залихи откако ќе ја снабдат Украина и имаат за цел да ги исполнат барањата на НАТО да имаат доволно гранати во нивните магацини за 30 дена војување со висок интензитет.
„Мислам дека можеби има неколку земји во Европа кои имаат залихи од 155 мм за 30 дена“, рече Кусти Салм, постојан секретар на естонското Министерство за одбрана, за Делфи Естонија.
„Магацините се празни, тоа е јасно. Ниту целите на силите на НАТО не се исполнети“, рече Магнус-Валдемар Сар, директор за национално вооружување на Естонија.
Европските производители продаваат и во странство.
„Нашето производство е првенствено за Франција, нашиот најголем клиент. Франција ја чува муницијата за себе или ја дава на Украина. Отсекогаш сме биле 50-50, половина за Франција, половина за извоз, а во моментов францускиот удел е малку поголем од уделот на извозот“, изјави портпаролот на KNDS Франција.
Компанијата вели дека продава во странство за да има дополнителна готовина за зголемување на производството.
Портпаролот на Јозеп Борел, шефот за надворешни работи на ЕУ, изјави дека дури 40 отсто од европското производство оди во трети земји.
Донации за муниција
Ако капацитетот за производство на муниција паднал, тогаш се намалуваат и реалните залихи во Украина.
Во март 2023 година, ЕУ се обврза да и испрати на Украина 1 милион гранати во рок од една година. Но, испрати нешто повеќе од 500 000 куршуми, изјави украинското Министерство за одбрана за Шеми во мај. Европската комисија ја потврди оваа бројка на истражувачкиот тим во јуни.
Таканаречената Чешка иницијатива за муниција, во која се вклучени и Данска и Холандија, сè уште не ги оправда првичните очекувања.
Во февруари, претседателот Петр Павел рече дека Чешката Република идентификувала 800 000 артилериски гранати на глобално ниво, кои може брзо да бидат насочени кон Украина доколку има пари. Но, напредокот е бавен, а висок извор од украинското Министерство за одбрана рече дека првата пратка, која пристигна во јуни, се состоела од помалку од 50 000 гранати.
Извор запознаен со иницијативата, за РСЕ изјави дека од 15 земји кои доброволно се пријавиле да купуваат муниција за Украина, само шест до средината на јуни го направиле тоа, додека другите девет рекле дека им требаат пари.
„Досега собравме доволно средства, вклучително и ветувања што ги броиме, за 500 000 гранати“, изјави за Investigace.CZ, Томаш Копечни, претставник на чешката влада за обнова на Украина.
„Тоа е прашање на финансии. Проблемот не е толку политичката наклонетост, колку што е недостигот на финансии.
Поранешниот функционер на НАТО Гранд верува дека ЕУ и земјите-членки не успеаја брзо и целосно да ги исполнат своите ветувања за испорака на муниција за Украина, бидејќи мислеа дека тоа ќе биде полесна работа отколку што беше.
„Имаше и идеја дека сè што треба да направите е да дадете пари и ќе добиете муниција. Ова значи своевидно непознавање на сложеноста на денешниот пазар на оружје, кој е пазар на висока технологија дури и за релативно едноставни работи како 155-тите“, рече Гранд.
„Навистина имавме погрешна логика. Нема залиха и не мора да има залиха на резервни делови или дури и суровини“, рече тој.
Прекините во снабдувањето со оружје од Западот брзо ги поткопуваат можностите на Украина на бојното поле. Еден пример е летната контраофанзива во 2023 година, која не ги исполни своите цели.
„Делумно затоа што се одолговлекувавме при доставувањето на тенковите и сето тоа, контраофанзивата беше веројатно поограничена отколку што можеше да биде. Значи, ние имаме одредена одговорност... Недостигот на муниција одигра улога“, изјави Гранд за истражувачката новинарска единица.
Од целосната инвазија, Украина три пати доживеа драстичен недостиг на муниција, неодамна оваа пролет, кога шестмесечното одложување на пакетот помош од САД од 61 милијарда долари сериозно ја оштети нејзината способност да се брани од руските сили.
Соединетите Држави соопштија дека испорачале повеќе од 3 милиони артилериски куршуми од 155 мм во Украина од февруари 2022 година.
Покрај координираната поддршка од ЕУ, европските земји и поединечно донираат муниција на Украина, но бројките се чуваат во тајност.
Домашното производство
По почетокот на целосната инвазија на Русија, Украина започна масовно производство на муниција од советски калибар за прв пат од независноста. Тој достигна капацитет од неколку десетици илјади гранати месечно.
Во меѓувреме, „во тек е активна работа во неколку државни и приватни одбранбени компании за воспоставување масовно производство на гранати од 155 мм“, изјави за Шеми Укроборонпром, државниот одбранбен конгломерат.
Првата серија е веќе произведена.
„Укроборонпром“ тврди дека домашно произведените гранати од 155 мм ќе бидат компатибилни со сите видови артилерија од тој калибар. Украина има 13 различни типови.
Компатибилноста е слабост во оружјето на НАТО: шведската хаубица Archer и француската хаубица CAESAR, на пример, најдобро функционираат со гранати направени од истата земја специјално за нив.
Според документите кои ги доби Шеми, украинските војници имале искуство со работа со над 20 различни видови гранати од 155 мм според НАТО стандардите. Тие мора да ги приспособат своите оружја за секој тип на муниција, што може да ја комплицира нивната работа.
Покрај увозот и сопственото производство, Украина заеднички вложува со западните производители на муниција. Според Министерството за стратешка индустрија, украинските компании за оружје преговарале со Рајнметал и одделно со две неименувани американски фирми, за заедно да произведат гранати од 155 мм.
„Отпочнувањето заеднички потфати со странци за производство на гранати од 155 мм во Украина ќе потрае повеќе од две години. Таквото производство ќе се заснова на пазарниот принцип на продажба, но Украина ќе го има „правото на првата ноќ“, рече Камишин за Шеми.
Одделно, германско-француската КНДС се здружува со неименуван украински партнер за производство на гранати од 155 мм под лиценца на КНДС, што е прв таков случај во Украина, според Камишин. Друг западен производител на оружје наскоро ќе го стори истото, изјави извор за новинарите.
Дополнително, Украина ја купува муницијата што може да си ја дозволи на глобалниот пазар. Според повеќе извори од индустријата, една граната од 155 мм чини од 3000 до 5000 евра. Понапредните гранати може да чинат 8000 евра.
Царинските информации од компанијата за трговски податоци ImportGenius за јули 2023 година покажуваат дека Украина само тој месец увезла 155 мм според НАТО стандардите за над 39 милиони евра.
Меѓу увозниците на гранати од 155 милиметри наведени од ImportGenius е и Украинската агенција за одбранбени набавки. Нејзината шефица, Марина Безрукова, изјави за Шеми изјави дека ќе купи украински гранати од 155 мм веднаш штом ќе станат достапни.
Дотогаш, таа вели дека го нарачува најдоброто од она што го нуди европскиот пазар.
„Производството во ЕУ расте. Сепак, благо кажано, производството на гранати од 155 мм во Европа се чини недоволно поради недостигот на суровини и експлозиви“, заклучува Безрукова.
