Фактот што на пописот на населението во Црна Гора бројот на оние кои се изјасниле како Срби е зголемен за четири отсто во однос на претходниот попис во 2011 година, не е изненадување за методологот, професор Милош Бешиќ.
Тој потсетува дека на тој попис имало околу пет отсто од оние кои одбиле да се изјаснат за својата националност, наведувајќи дека токму во таа категорија се „скриле“ Србите кои на последниот попис се изјасниле.
„Сега кога се „вратија“, ја имате таа промена. Затоа, бројот на Србите во Црна Гора е стабилен, тој е нешто под една третина (32,9 проценти). Така беше и пред 20 години, така е и денес“, објаснува Бешиќ за Радио Слободна Европа.
Имено, на пописот од 2003 година, бројот на Срби изнесувал 32 отсто. На пописот, чии резултати ги објави управата на МОНСТАТ на 15 октомври, 41,1 отсто од граѓаните во Црна Гора се изјасниле како Црногорци, а 32,9 отсто како Срби.
Покрај зголемувањето на бројот на Србите, во однос на претходниот попис, забележано е и намалување за околу четири отсто кај оние кои се изјаснуваат како Црногорци.
Пописот во Црна Гора е повеќе политичко отколку статистички прашање, особено во делот што се однесува на националната и јазичната припадност.
Имено, од референдумот за независност во 2006 година, црногорското општество остана длабоко поделено меѓу делот кој сакаше да остане во унијата со Србија и поддржувачите на независна Црна Гора.
Ова е прв попис на населението по разрешувањето во 2020 година на тридецениското владеење на Демократската партија на социјалистите (ДПС) на Мило Ѓукановиќ. Тогаш власта ја презедоа главно просрпските партии, предводени од прорускиот Демократски фронт.
Зошто Србите очекуваа повеќе?
Бечиќ вели дека претставниците на Србите очекувале дека поради промената на политичките околности овој попис ќе покаже дека има многу повеќе Срби.
„Тие веруваат дека политиката на Мило Ѓукановиќ, ДПС и независна Црна Гора привремено ориентираше одреден број луѓе да се декларираат како Црногорци, а не како Срби“, вели Бешиќ.
Но, овој попис всушност покажува дека тоа не е така, истакнува Бешиќ.
„Тој всушност покажа дека националниот идентитет во Црна Гора, поради историските и политичките околности, е обликуван и сега тешко се менува“, вели Бешиќ.
На пописот му претходеше кампања на просрпските и проруските сили и медиумите, кои ги повикаа граѓаните да се изјаснат како Срби.
Во кампањата се вклучи и патријархот на СПЦ (СПЦ) Порфирије, кој ги повика граѓаните да се идентификуваат како припадници на српскиот народ и верници на СПЦ кои зборуваат на српски јазик.
Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, постојано ја истакнува важноста на пописот за да се утврди бројот на Србите во Црна Гора.
На прашањето дали овој резултат одговара на очекувањата на Србија и СПЦ, Бешиќ вели дека не знае дали „очекувале, но секако дека сакале да биде повеќе“.
„Оние кои се декларираат како Срби сакаат да имаат што повеќе Срби - што е многу логично“, вели тој.
Јазик - благ пораст на српскиот и пад на црногорскиот
Иако црногорскиот јазик беше воведен како официјален јазик во Уставот по обновувањето на независноста во 2006 година, најголемиот број граѓани во Црна Гора изјавија дека зборуваат српски.
А во овој попис 43,2 отсто од граѓаните се изјасниле дека српскиот им е мајчин јазик, што е благ пораст од 0,3 отсто во однос на 2011 година. Истовремено, намалување има и кај оние на кои мајчин јазик им е црногорскиот - од 37 на 34,5 проценти.
Бешиќ посочува дека бројот на оние кои зборуваат српски е поголем од оние кои се декларираат како Срби. И тоа за 10 проценти.
Како што објаснува, дел од населението на православниот корпус, кој се декларира како црногорска нација, се чувствува близок со српскиот корпус.
„Во нивното толкување, тие ги гледаат своите српски етнички корени и се декларираат како Црногорци. Со други зборови, кога велат „Јас сум Црногорец“ не мора да значи дека сум несрбин. Ако ја погледнете историјата на Црна Гора, тоа е многу разбирливо“, смета професорот.
Имено, Србија и Црна Гора беа дел од заедничка држава од 1918 до 2006 година.
Стабилен процент на Албанци, раст на Бошњаците
Последниот попис покажа дека процентот на албанско население во Црна Гора останал на истиот процент меѓу двата пописи - речиси пет проценти.
Од друга страна, во истиот период, бројот на муслиманите е преполовен - од 3,3 отсто на 1,6, додека процентот на Бошњаците се зголемил од 8,6 на 9,4 отсто. Имено, на пописите во Црна Гора дел од населението се изјасниле како муслимани, иако се работи за религија.
Професорот Бешиќ истакнува дека „со години и децении“ сите муслимани во Црна Гора се трудат да се декларираат како Бошњаци.
Тој оценува дека бошњачката интелектуална, политичка и верска заедница е многу ангажирана во оваа работа, а дека од друга страна тие што се декларираат како муслимани немаат таква поддршка.
„Значи, имате активен процес на политичко-национално, некој ќе рече, подигање на свеста, а некој ќе рече манипулација“, вели Бешиќ.
Тоа се одрази и на јазичните резултати. Имено, на пописот во 2011 година босански зборувале 5,3, а сега 7 отсто од граѓаните на Црна Гора.
„Тоа ви кажува дека сите тие притисоци имаа ефект“, заклучува професорот.
Русите и Украинците во Црна Гора
Новина на последниот попис е зголемувањето на бројот на Русите во Црна Гора.
На пописот пред 13 години Руси имало 0,15 проценти, а сега се 2,1 отсто, што ги прави петта по големина национална заедница во Црна Гора.
Половина процент од Украинците се на овој попис, а не биле ни регистрирани во тој од 2011 година.
По руската инвазија на Украина, која започна во февруари 2022 година, голем број руски и украински граѓани се преселија во Црна Гора.
МОНСТАТ објави дека пописот покажал дека во Црна Гора живеат над 46 800 странски државјани. Најголем дел од нив се државјани на Русија 13 550, потоа Србија 13 000, Босна и Херцеговина 5000, Косово и Украина по околу 3000.
Власта и опозицијата се задоволни од резултатите од пописот
Премиерот и лидер на движењето „Европа сега“ Милојко Спајиќ на мрежата Х изјави дека „единствениот вистински победник на пописот е европска, граѓанска Црна Гора, која е доволно голема за секого“.
Неговиот коалициски колега, претседателот на Собранието Андрија Мандиќ, лидер на прорускиот демократски фронт, рече дека „како член на српскиот народ“ е задоволен од пописот.
„Ситуацијата е многу подобра од порано“, рече Мандиќ во парламентот.
Најсилната опозициска партија, Демократската партија на социјалистите (ДПС), за време на чие владеење Црна Гора ја врати државната независност на референдум во 2006 година, оцени дека и покрај притисоците и обидите да се спроведе „етнички инженеринг“, граѓанскиот карактер на државата е зачуван.
Ова, како што рече претседателот на ДПС, Данијел Живковиќ, е успех со оглед на бесрамната пропаганда и силните притисоци за етно-федерализација што дојдоа од Србија и дел од владата во Црна Гора.
„Владата на соседна Србија беше многу заинтересирана за резултатите од пописот, беа вложени големи финансиски средства во пописната кампања, на граѓаните на Црна Гора и им беше ветено бесплатно образование во таа земја“, изјави Живковиќ.
