Додека светските лидери се собираат во главниот град на Азербејџан на годишната климатска конференција на ОН за да ја планираат транзицијата од фосилните горива, креаторите на политиката ќе се осврнат и на непредвидените пречки што може да ги донесе зелената транзиција.

Едно такво сценарио се игра во Пакистан, каде што зголемените цени на електричната енергија го направија пакистанското државно снабдување со електрична енергија меѓу најскапите во Јужна Азија, ги натера домаќинствата и деловните субјекти да се спасат од зголемените трошоци и прекините на струја преку користење на евтини кинески соларни панели.

Но, „поплавата“ од ултра евтина соларна енергија - која доведе до тоа Пакистан да купи соларни панели произведени во Кина и да стане трет по големина купувач во светот во првата половина на 2024 година - исто така ризикува да го влоши оштетениот енергетски сектор во Пакистан, со долг од 9 милијарди долари и пад на потрошувачката на мрежата што може да го придвижи кон нова фискална криза.

За Насар Кан, сопственик на мал бизнис од северниот град Јар Хусеин, преминувањето на соларната енергија ги олесни небесно високите трошоци за електрична енергија што ги оптоварија неговите финансии во последниве години. Зелениот извор на енергија ја намали неговата месечна сметка за речиси една третина, приближно на она што го плаќаше пред пет години пред скокот на цените предизвикан од зголемените светски цени на суровините. Тие заштеди, вели тој, им го привлекле окото на неговите соседи, па дури и на неговиот братучед, на чија куќа сега тој помага да се постават соларни панели од кинеско производство.

„Државните стапки на струја станаа недостапни за потрошувачите. Значи, секој што може да си дозволи, сега се обидува да се префрли на соларна енергија“, вели Кан.

Кан и неговите соседи во Јар Хусиан не се единствените. Низ земјата со 240 милиони жители, светкавите сини панели се исцртани по покривите на градовите и ги покриваат фабричките згради додека масовното прифаќање на соларни панели се шири кај Пакистанците кои сакаат да го заматат влијанието на зголемените државни тарифи за енергија.

Иако ова може да биде добра вест за животната средина и глобалните напори за усвојување почисти форми на производство на енергија, промената може да донесе нови главоболки за владата бидејќи побарувачката за енергија од државната електрична мрежа се намалува, а Исламабад жонглира со својата слаба финансиска перспектива на приходите кои се во „слободен пад“.

Кајзер Бенгал, економист кој работеше како советник на главниот министер на пакистанската југоисточна провинција Синд, вели дека приливот на кинески панели предизвика епизода на „кружен долг“, каде што оние што останаа зависни од скапата државна електрична мрежа треба да изберат помеѓу заштеда на пари за да се префрлат на соларна енергија или да одбие да ги плати сметките - што, пак, може да предизвика каскада неплатен долг од една владина компанија до друга.

„Ова значи дека постои компанија за водоснабдување која ни обезбедува вода и, се разбира, тие користат струја, бидејќи водата треба да се пумпа. Но, ако луѓето не ги плаќаат сметките за вода, тогаш водостопанството не може да ги плати на компанијата за електрична енергија. И бидејќи компанијата за електрична енергија користи гас, тие не можат да и платат на компанијата за гас и така натаму, во круг“, вели Бенгал за РСЕ.

Потрошувачката на електрична енергија од националната мрежа се намали за 10 отсто во 2023 година во споредба со претходната година во услови на пораст на цените на електричната енергија и ова намалување може да се продлабочи бидејќи Исламабад се соочува со притисок да ги зголеми цените на електричната енергија во потезите за буџетско балансирање за отплата на заемот од Меѓународниот монетарен фонд ( ММФ).

Пакистанците гледаат кон обновливите извори на енергија

Во меѓувреме, Пакистанците се прилагодуваат колку што можат.

Не е јасно точно колку луѓе се префрлаат на соларни панели како алтернативен извор на електрична енергија. Некои домаќинства се одлучија за едноставни поставки за своите потреби, додека други инвестираа големи суми со надеж дека ќе ја продадат енергијата на националната мрежа.

Абрар Кан, од областа Сваби во провинцијата Кајбер Пахтунхва, вели дека 20 години поставува системи со соларни панели на куќи и бизниси, но енергетската криза и падот на довербата во способноста на владата да го реши тоа предизвикаа голем пораст во инсталациите.

„Домашните и индустриските корисници беа заситени од високите стапки и честите прекини на електричната енергија. И затоа оваа и изминатата година побарувачката за соларни системи енормно се зголеми“, вели Кан.

Корените на кризата во енергетскиот сектор во Пакистан датираат неколку децении наназад, но таа се засили во 1994 година кога Исламабад им понуди профитабилни зделки на странските инвеститори за изградба на електрани додека владата и нејзиното брзо растечко население се стремат кон економски раст.

Наречени независни производители на енергија (ИПП), овие оператори обезбедија либерални одредби од владата во форма на повратни средства во долари и обврски да платат дури и неискористена електрична енергија.

Финансирањето претежно течеше во централите на јаглен или гас, што ги остави цените на електричната енергија во голема мера врзани со флуктуациите на глобалниот пазар за фосилни горива, при што тарифите за електрична енергија во Пакистан се зголемија повеќе од двојно само во последните три години.

Владата, исто така, ги намали субвенциите и им ги префрли на потрошувачите исплатите на капацитетите на производителите на електрична енергија, што е катастрофа за големи делови од општеството во земја во развој како Пакистан каде што приближно 40 отсто од населението живее под прагот на сиромаштија дефиниран од ОН.

Индустриските групи се жалат дека трошоците за енергија се двојно поголеми од оние на бизнисите во Индија и Бангладеш, а некои фабрики се принудени да се затворат.

„Оној бизнис кој ќе преживее (и јас сум меѓу нив), е поради користењето на овие системи за соларна енергија“, изјави за РСЕ Ијаз Бача, сопственик на фабрика и портпарол на индустријата за мермер во провинцијата Хајбер Пахтунхва.

Преработката на мермер е главна индустрија во покраината, а Бача вели дека меѓу 30-40 отсто од производителите таму згаснале во последните две години.

Бача вели дека сметката за електрична енергија за неговиот објект значително се намалила откако тој се префрлил на соларна енергија, при што неговата месечна сметка се искачи од 2 милиони рупии (7300 долари) на 1,2 милиони рупии (4300 долари). Тој додава дека тие заштеди го одржале неговиот бизнис во живот, но биле можни само благодарение на инвестицијата од 25 милиони рупии (90 000 американски долари), сума што многу пакистански сопственици на бизниси би имале потешкотии да ја соберат.

„Верувам дека во следната година, поголемиот дел од индустриите во Пакистан ќе се префрлат на соларна енергија, бидејќи опстанокот е невозможен без него“, рече Бача.

Борба со неизвесноста

Управувајќи со испреплетените долгови и енергетски проблеми, потрошувачите велат дека се справуваат и со удари од политиката.

Во 2017 година, Пакистан започна со механизмот на „нето мерење“, каде што луѓето можат да го продаваат вишокот електрична енергија произведена од нивните соларни панели назад во националната мрежа. Но, во март 2024 година, владата навести дека сака да ја прекине политиката на нето-мерење за да ги исполни критериумите на ММФ за државните трошоци додека се обидува да ја стабилизира својата економија.

И покрај загриженоста од федералната влада, провинциските влади на Пенџаб - дом на повеќе од половина од населението во земјата - и Синд (повеќе од 50 милиони луѓе) сега нудат бесплатни или субвенционирани соларни панели за да им помогнат на домаќинствата со ниски приходи.

Федералната влада, исто така, повторно преговара за долговите, со надеж дека ќе ја стабилизира мрежата и ќе ја намали нејзината зависност од фосилните горива.

Пакистанскиот министер за енергетика Аваис Легари за Фајненшл тајмс во септември изјави дека владата повторно преговара со кинеските и домашните инвеститори за долговите на електроенергетскиот сектор и истражува начини за приватизација на одредени компании.

Но, министерот, исто така, изрази загриженост дека континуираниот интерес и употребата на соларни панели ризикува да ја направи мрежата „недостапна“ поради постојаната загуба на клиентите што плаќаат.

„Се намалува побарувачката од мрежата, а тоа е голема грижа за нас“, рече тој.