Од засега, вкупно 13 изборни листи кои ќе учествуваат на парламентарните избори во Србија на 17 декември, повеќе од половина го темелат својот предизборен наратив на „национални прашања“.
Косово, Русија или „заштита на интересите на Србите надвор од границите на државата“, се едни од најчесто споменуваните теми на националниот сегмент од изборните пораки.
Така, претседателот на Србија и член на Претседателството на владејачката Српска напредна партија (СНС), Александар Вучиќ, на 20 ноември изјави дека стравува дека 2024 година ќе донесе многу повеќе конфликти и немири.
„Кога го велам тоа, мислам на секакви закани за нашиот народ на Косово и Метохија, но и во Република Српска и во многу други делови од нашиот регион“, рече Вучиќ на комеморацијата на 182-годишнината од Српската академија на науките и уметностостите (САНУ).
Ивица Дачиќ, лидер на Социјалистичката партија на Србија (СПС) и коалициски партнер на прогресивците, во предизборната кампања ја претстави својата партија како заштитник на „националните интереси“ на Србите „каде и да живеат“.
На предизборниот состанок во Љубовија, град во близина на границата на Србија и Босна и Херцеговина, Дачиќ рече дека ентитетот Република Српска е создаден „на темелите на политиката на СПС“ и дека тоа е „историско богатство што сме подготвени да го браниме“.
„Никој не смее да го загрозува постоењето на Република Српска, како што не смее да биде загрозен ниту животот на Србите на Косово и Метохија. Косово е Србија, Србија е Косово“, рече Дачиќ на 18 ноември.
Република Српска претставува еден од двата ентитета во Босна и Херцеговина, создадени по тригодишната војна во таа земја, во која учествуваа и паравоени формации од Србија.
„Националните теми“ се во фокусот и на неколку предизборни коалиции составени од опозициски десничарски партии.
Партиите Двери и Заветници, кои ја сочинуваат изборната листа „Национален собир“, во своите политички програми го имаат зачувувањето на Косово како дел од Србија.
„Ние сме за воспоставување јасна и долгорочна стратегија за сеопфатно обновување на суверенитетот на Република Србија на Косово и Метохија“, се наведува на веб-страницата „Заветник“.
Меѓу целите и приоритетите на надворешната политика, Двери ја споменува „реинтеграцијата на Косово во уставниот и правниот поредок на Србија“, како и поништувањето на Бриселскиот договор потпишан од претставниците на Србија и Косово во 2013 година.
Исто така, еден од надворешнополитичките фокуси на Двери е грижата за српскиот народ кој, како што велат, по распадот на СФРЈ „останува да живее надвор од заедничката држава против своја волја“.
Чедомир Чупиќ, професор на Факултетот за политички науки во Белград, за Радио Слободна Европа (РСЕ) вели дека националистичката десница е таа што им се обраќа на граѓаните кои „со години се хранат со вакви теми“.
„Во таа смисла, не гледам разлика меѓу нашите десничарски партии и сегашната коалиција, односно владејачката партија со коалиционите партнери“, оценува Чупиќ.
Десницата во Србија не слабее, туку само го менува својот изглед, вели политичкиот филозоф Филип Балуновиќ во изјава за РСЕ. Според него, десницата во Србија не ја сочинуваат само партии кои отворено се декларираат, туку и голем дел од политичкиот центар.
Според Балуновиќ, темите што власта ги турка во предизборната кампања се оние кои до сега биле константни - Косово и идентитетските прашања, со инсистирање на приказната за подобар живот на граѓаните.
За Русија, против ЕУ
Друга карактеристика на десничарските партии кои учествуваат на изборите е евроскептицизмот.
Милош Јовановиќ, претседател на Нова демократска партија на Србија, која е дел од коалицијата НАДА (Национална демократска алтернатива), на 22 ноември рече дека коалицијата е за проширување на соработката со ЕУ, но не и за членство доколку условот е признавање на независноста на Косово.
„Меѓутоа, прашањето за членството на Србија не може да се постави денеска и поради условот кој и е поставен на Србија да го признае отцепувањето на нејзината јужна покраина Косово и Метохија, што секако е неприфатливо за нас, но и поради фактот што Самата Европска Унија нема да се прошири во догледна иднина“, рече Јовановиќ.
Независноста на Косово од 2008 година беше прифатена од мнозинството членки на Европската Унија, како и од САД.
Претседателката на Европската Комисија, Урсула фон дер Лајен, при посетата на Косово и Србија на крајот на октомври изјави дека се очекува Србија де факто да ја признае независноста на Косово.
Претседателот на десничарската Народна партија, Вук Јеремиќ, се заложи за „редефинирање на односот“ на Србија кон Европската Унија.
„Денеска Европа ни постави многу експлицитен ултиматум, дека ако не го прифатиме француско-германскиот план за нормализација на односите со Косово, нема да има членство на Србија во ЕУ. Ова е моментот кога нашиот одговор „Не“ за независноста на Косово мора да значи и редефинирање на нашите односи според ЕУ“, рече Јеремиќ во гостувањето на телевизијата N1 на 20 ноември.
Десничарските партии првенствено гледаат на Русија и до одреден степен на Кина како алтернатива на европската интеграција.
Така, ултранационалистичката Српска радикална партија, предводена од осудениот воен злосторник Воислав Шешељ, се залага за приклучување кон алијансата БРИКС, која ја сочинуваат Бразил, Русија, Индија, Кина и Јужноафриканската Република.
„Сметаме дека Србија мора конечно да направи храбар чекор напред, да го напушти процесот на европска интеграција и да ја бара иднината во сојуз со Русија, во сојуз со Кина, како прва европска земја што се приклучи на БРИКС“, рече заменик претседател на СРС, Александар Шешељ на 19 ноември.
Од почетокот на руската инвазија на Украина во февруари 2022 година, таа партија јавно го поддржа потегот на Кремљ и ја повика Владата на Србија да не се приклучува на санкциите наметнати на Русија од страна на земјите од ЕУ и САД. Во протестите за поддршка на Русија, кои неколкупати беа организирани во Белград од екстремно десничарски групи, учествуваа и лидерот на Двери, Бошко Обрадовиќ и претставници на партијата Заветници.
И Српската напредна странка се држи до Русија во предизборната кампања. Српскиот претседател Александар Вучиќ на предизборен митинг во Краљево, град на југот на Србија, изјави дека неговата партија „ги задржува своите традиционални пријатели“.
„Пред година и пол рекоа дека Вучиќ ќе воведе санкции кон Русија само за да поминат изборите, завршија изборите, сите се предомислија и рекоа воведувате санкции кон Русија, работите против интересите на нашата земја. А тој Вучиќ не воведе санкции затоа што знае дека санкциите не го решаваат проблемот, затоа што ги штитиме нашите традиционални пријатели, без разлика што сме на европскиот пат, затоа што во тешки времиња не им вртиме грб на нашите пријатели“, рече Вучиќ на споменатиот предизборен форум на 24 ноември.
Србија ја осуди руската инвазија во Обединетите Нации, но во исто време, таа е една од ретките европски земји кои не воведоа санкции кон Русија во текот на 21-месечната агресија врз Украина. Поради ова, таа е изложена на критики од Европската Унија, кон чие членство претендира официјален Белград.
Професорот на Факултетот за политички науки Чедомир Чупиќ потсетува дека на некои приватни прорежимски телевизии со национална фреквенција речиси секој ден се доведуваат во прашање европскиот пат на Србија и европските вредности, а во исто време на Европската Унија се гледа исклучиво како пат до средствата.
„Овде имате голема нечесност: ги сакате европските пари, сакате сè што е добивка, но нема да имате ништо со тоа. Ова создава еден вид социјална шизофренија кај населението“, вели Чупиќ.
Има ли простор за левицата?
И покрај тоа што десницата во Србија го исполнува најголемиот дел од политичкиот екосистем, Филип Балуновиќ смета дека зајакнувањето на левицата во Србија е видливо во изминатите десет години. Ова, објаснува соговорникот на РСЕ, било дел од светскиот тренд што го одбележаа левичарските протести против мерките за штедење во медитеранските земји од Европа по светската економска криза во 2008 година.
„Во меѓувреме, полека стивнува, но да, во 2023 година Србија има повеќе луѓе во јавниот простор и во парламентот кои мислат повеќе социјалистички отколку порано “, смета Балуновиќ.
Според него, Србија има левичарска политичка опција олицетворена во Зелено-левиот фронт, кој е дел од широката коалиција „Србија против насилството“. Балуновиќ потсетува дека оваа опција на претходните избори во 2022 година се појави како коалиција „Морамо“, која имаше многу повеќе левичарски елементи од денешната коалиција.
„Овој пат можеме да зборуваме за предизборна коалиција во која има левичарски елементи, но - имајќи предвид кој ја сочинува таа коалиција, не можеме да кажеме дека е мнозинство или одлучувачки елемент во таа коалиција“, вели Балуновиќ.
Коалицијата „Србија против насилството“ се состои од широка коалиција од 11 партии чиј заеднички именител е проевропскиот курс.
Партиите собрани околу оваа коалиција организираа неколкумесечни протести во Белград и во другите градови на Србија по масовните убиства што се случија на почетокот на мај во основното училиште „Владислав Рибникар“ во Белград и селата околу Младеновац.
Десетици илјади граѓани во Белград на четвртиот протест против насилството
Чедомир Чупиќ смета дека е важно на овие избори десничарските опозициски партии беа јасно одвоени од оние граѓански ориентирани партии кои се залагаат за демократски вредности.
„Тоа е нешто што е добро за политичкиот живот што конечно почнува да се расчистува“, смета Чупиќ.
Што им е поважно на граѓаните?
Теми „национални“ или „животни“?
Граѓаните на главниот град на Србија, со кои разговараше новинарката на РСЕ, Ива Гајиќ, најмногу го избираат второто.
Немања од Белград за РСЕ вели дека поважни му се „човечките прашања“.
„Сè што го одредува нашето секојдневие, а не нешто на што ние како обични граѓани не можеме да влијаеме, а тоа е секако прашањето за Косово или прашањето за потенцијален влез во БРИКС, односно во ЕУ“, објаснува Немања.
Слично размислува и неговата сонародничка Дијана.
„Пред сѐ, мислам дека се важни прашањата што ги засегаат луѓето, односно животниот стандард да биде на повисоко ниво“, вели таа и додава:
„Мислам дека луѓето кои живеат во Косово живеат ужасно, без разлика дали се Срби или Албанци, дека практично никој не им обезбедува нормални услови. Затоа мислам дека е помалку важно кому му припаѓа Косово, колку е важно сите да живеат таму правилно.
За Милан Шеќеровиќ, белграѓанин, пак, приоритет е националната политика.
„Националниот опстанок и Косово и Метохија ми се најважни, сѐ друго е безначајно. Ако имаат ставови како моите, тогаш гласам за нив, инаку не би“, вели Шеќеровиќ.
Корупцијата и економијата се теми кои се важни за Софија.
„Затоа што мислам дека преку економски пад и преку корупција се распаѓаме и на морален план. Некако мислам дека е важно како живееме меѓу себе, дали секој ден гледаме некаква правда или неправда во постапките“, вели Софија.
Парламентарните, локалните и покраинските избори во Србија ќе се одржат на 17 декември, нешто повеќе од година и пол по претходните парламентарни избори.
Тоа ќе бидат четврти вонредни парламентарни избори откако Српската напредна партија дојде на власт во 2012 година.
