Парламентот на Северна Ирска направи историска пресвртница во саботата на 3 февруари, кога за шеф на владата ја назначи Мишел О'Нил од партијата Шин Фејн, која се опишува себеси како политичко крило на Ирската републиканска армија (ИРА), иако и двете организации ја истакнуваат својата одвоеност.
Идејата за прв министер кој поддржува поблиски односи со Република Ирска во британскиот регион, а потекнува од националистичката партија Шин Фејн, некогаш беше незамислива, пишуваат светските медиуми.
Симболичен момент за ирските националисти
Ирските националисти од партијата Шин Фејн дојдоа на чело на владата на Северна Ирска со назначување на Мишел О'Нил за прв министер откако владата се врати на работа по две години и бојкотот на унионистите, јавува Асошиетед прес (АП).
Потпретседателката на Шин Фејн - О'Нил е назначена за прва жена министер во владата која, според условите на мировниот договор од 1998 година, ја дели моќта подеднакво меѓу двете главни заедници во Северна Ирска, британските унионисти кои сакаат да останат во Обединетото Кралство и ирските националисти кои сакаат обединување со Ирска.
Северна Ирска е основана како унионистички дел од Обединетото Кралство со протестантско мнозинство во 1921 година, по независноста на Република Ирска, поради што назначувањето на О'Нил се смета за многу симболичен момент за националистите.
О'Нил ќе ја дели власта со заменик-првата министерка Ема Литл-Пенгели од Демократската унионистичка партија (ДУП). Позицијата на двете лидерки на владата на Северна Ирска е еднаква, но О'Нил, чија партија освои повеќе места во парламентот на изборите во 2022 година, ќе ја има попрестижната титула.
Ниту една страна не може да владее без договор со другата. Работата на владата е преполовена во изминатите две години откако ДУП излезе во февруари 2022 година во знак на протест поради проблемите поврзани со Брегзит во врска со трговијата.
ДУП тврдеше дека договорот за Брегзит на Лондон со Европската Унија (ЕУ) ја поткопа позицијата на Северна Ирска во Обединетото Кралство со тоа што бараше проверки на одредени стоки што доаѓаат од Британија. Унионистите се согласија да го прекинат бојкотот на крајот на јануари, откако лидерот на ДПУ Џефри Доналдсон доби отстапки од британската влада за таканаречената граница во Ирското Море.
Функционална поделба на моќта
Децентрализираната влада на Северна Ирска повторно се состана и ја назначи Мишел О'Нил за прв министер во историски момент за Шин Фејн и ирските националисти, пишува Гардијан, додавајќи дека О'Нил избегнала триумфализам и не го споменала експлицитно ирското единство во инаугуративниот говор кој се фокусирал на помирувањата и животни прашања.
„Од каде и да доаѓаме, какви и да се нашите аспирации, можеме и мораме да ја градиме нашата иднина заедно. Мораме да направиме делењето моќ да функционира“, рече О'Нил во својот говор.
Назначувањето на прв министер од редовите на републиканскиот Шин Фејн претставуваше „нова зора“ незамислива за претходните генерации кои пораснаа со дискриминација на католиците. Тоа повеќе го нема“, рече О'Нил.
О'Нил, потпретседателка на Шин Фејн, стана прв министер во согласност со општите избори во мај 2022 година, на кои Републиканската партија го престигна ДУП како најголема партија, во „сеизмичка симболична и психолошка промена“, пишува Гардијан.
О'Нил не ги спомна уставните прашања пред состанокот на владата, но лидерот на Шин Фејн Мери Лу Мекдоналд рече дека ирското единство сега е „на дофат“.
Бизнис лидерите и ирската влада го поздравија враќањето на поделбата на власта, велејќи дека тоа треба да обезбеди стабилност по долгогодишните натегања поврзани со Брегзит.
Завршен бојкот на унионистите
Годинешниот договор меѓу Обединетото Кралство и ЕУ, познат како „Виндзорска рамка“ ги олесни царинските проверки и другите пречки, но не отиде доволно далеку за ДУП, која продолжи со бојкотот на владата, пишува НПР.
Владата на Обединетото Кралство кон крајот на јануари се согласи на нови промени кои ќе ги отстранат рутинските проверки и документацијата за повеќето стоки што влегуваат во Северна Ирска, иако некои проверки за нелегални стоки или спречување на болести ќе останат.
Новите измени вклучија легислатива што „го потврдува уставниот статус на Северна Ирска“ како дел од Обединетото Кралство и им дава на локалните политичари „демократска контрола“ над сите идни закони на ЕУ што би можеле да важат за Северна Ирска.
Владата на Обединетото Кралство, исто така, се согласи да и плати на Северна Ирска повеќе од три милијарди фунти (3,8 милијарди долари) за штетата која ја претрпеле за јавните услуги, откако владата во Белфаст повторно ќе се отвори.
„Верувам дека мојата партија успеа да го постигне она што многу луѓе рекоа дека не можеме. Ден кога нашето место во Обединетото Кралство и неговиот внатрешен пазар е повторно почитувано и заштитено во нашиот закон и вратено за да може целиот наш народ да ги ужива придобивките од нашето членство во унијата со Велика Британија“, рече лидерот на ДУП Џефри Доналдсон пред собраниската сала во Стормонт, додавајќи дека тоа е „добар ден за Северна Ирска“.
Трансформацијата на партијата Шин Фејн
Политичката партија претставена од Мишел О'Нил, Шин Фејн, беше обликувана од повеќедецениската, крвава борба на ирските националисти кои сонуваа за повторно обединување со Република Ирска и за поништување на поделбата од 1921 година што ја задржа Северна Ирска под британска власт, пишува Њујорк Тајмс.
Сега, за прв пат, политичар од Шин Фејн ја има највисоката политичка функција во Северна Ирска, важен момент за партијата и за поширокиот регион бидејќи е поставена влада за поделба на власта по двегодишна пауза.
Улогата на прв министер претходно секогаш ја имаше унионистички политичар кој се залагаше за останување во Обединетото Кралство.
„Како прв министер, од сè срце сум посветена на продолжување на работата за помирување меѓу сите наши луѓе“, рече О'Нил, истакнувајќи дека нејзините родители, баби и дедовци и баби и дедовци никогаш не можеле да замислат дека ќе дојде таков ден.
Но, приказната за трансформацијата на Шин Фејн од маргинална партија која некогаш беше политичко крило на ИРА во политичка сила која освои најмногу места на изборите во Северна Ирска во 2022 година е исто така приказна за променливиот политички пејзаж и резултатите од Договорот на Велики петок. Договор од 1998 година, кој стави крај на деценискиот конфликт меѓу католиците и протестантите, двете најголеми заедници во Северна Ирска.
„Тоа секако е многу значајно во симболична смисла. Тоа ни кажува до каде стигнала Северна Ирска и на многу начини успехот на Договорот од Велики петок и употребата на демократски и мирни средства за постигнување заедничка соработка“, изјави за Њујорк Тајмс Кети Хејворд, професорка по политичка социологија на Универзитетот Квинс во Белфаст.
Сè уште не е јасно што ќе значи првиот министер од Шин Фејн за надежите на оние кои сакаат да ја обединат Северна Ирска со Република Ирска по повеќевековната разделеност. Иако Мери Лу Мекдоналд, претседателка на Шин Фејн, која ја предводи опозицијата во парламентот на Република Ирска, рече дека изгледите за обединета Ирска сега сè „на дофат“, експертите веруваат дека тоа сценарио е сè уште многу далеку.
