Претседателството на Северна Македонија со Регионалниот совет за соработка го предаде на Албанија. Овој Совет е извршно тело на Процесот за соработка во Југоисточна Европа (ПСЈИЕ). Радио Слободна Европа разговараше со досегашната генерална секретарка на РСС Мајлинда Брегу. Таа беше в.д. генерална секретарка на Советот затоа што последните три години 13-те земји членки не успеаја да постигнат компромис за нејзин наследник. Договор конечно се постигна во Скопје пред Самитот на шефови на држави и влади и нов генерален секретар е Амер Капетановиќ. РСЕ разговараше со Брегу за нејзината досегашна работа на чело на Советот, проектите кои беа спроведени, заедничките и слични проблеми на земјите во регионот, како и за предизвиците на нејзиниот наследник.
Зошто има толку многу процеси за регионална соработка за Балканот, како Отворен Балкан, Берлински процес и многу други?
Можеби затоа што секој сакаше да има остави свој отпечаток на Западен Балкан, а можеби и тоа дојде како идеја по војната, само за да се изврши одреден притисок врз сите да соработуваат посилно заедно. Но, меѓу нив мислам дека ние сме најдобри.
Кои се најголемите заеднички проблеми на земјите од регионот?
Понекогаш тоа е недостаток на волја да се смета дека регионалната соработка навистина може да донесе придобивки за животот на граѓаните. Тоа не се гледа и никој не го кажува тоа гласно, но понекогаш тоа се чувствува. Тоа е смислата и притисок на тоа, дека сите чувствуваат дека сме мали земји, толку мали економии таму. И тогаш најголем интерес, а не богат, туку најголем интерес е партнерството со некои важни земји, со поголеми економии, каде што пазарот е поголем, каде што инвеститорите се посериозни, каде што може да имате инвеститор кој што навистина може да донесе перспектива и да вработи голем број невработени луѓе.
Значи, ова може да биде трикот таму, плус сериозноста дека ги одржуваме обврските. Бидејќи тоа одвреме-навреме го покажувавме дури и кога преземаме сериозни обврски и ние испорачуваме или даваме ветувања, ги исполнуваме тие обврски, дури и кога сè е потпишано на хартија или одобрено на хартија, понекогаш тоа не е така и станува проблем. Така, ова само би можела да го истакнам како проблеми кои се доста, доста чести. Во однос на политиката.
Има ли доволно политичка волја во земјите од регионот за навистина да соработуваат меѓу себе?
Се промени. Можеби таа политичка волја беше потешка пред години. Сега има повеќе политичка волја. Сите земји соработуваат на различни нивоа. Значи тие соработуваат на ниво на регионална соработка, што е нешто што го поседуваат. Така тие соработуваат и работат заедно за изградба на заеднички пазар во регионот. Заедничкиот регионален пазар што го координираме заедно со нашите партнерски организации. Тие работат заедно и соработуваат за да дадат некои резултати како дел од Берлинскиот процес. И тие знаат дека е многу важно да соработуваме поблиску.
Но, проблемот, како што кажав, започнува кога имаат многу мала мрежа. Сепак, постои таква конкуренција. Тоа, како што кажав, земји кои се мали и економии кои не се толку богати. Таков вид на конкурентност, со која би сакале да бидат партнери со најголемиот понекогаш ја отежнува соработката.
Но, да, морам да кажам дека има посериозност во однос на годините претходно. А она што е додадена вредност во тоа е што граѓаните од регионот секоја година повисоко ја вреднуваат регионалната соработка.
Значи, ако ги прашате како се чувствуваат за регионалната соработка и како таа регионалната соработка ќе им ги промени животите на подобро, 80 проценти рекоа „да“ и видовме дека оваа бројка се зголемува од година во година.
Но, како што видовме за жал дека ако ги прашате луѓето денес дали верувате дека вашата земја наскоро ќе стане нова земја членка или кога кои се перспективите има намалување за 8% од 2021 година така што вид на фрустрација и неодржани ветувања во процесот на проширување од европска страна почнуваат да имаат ефекти врз перцепцијата на граѓаните.
Некои од земјите во овој регион се уште се во некои билатерални прашања, на пример за прв пат по години грчкиот министер доаѓа во Скопје имајќи ги предвид некои од билатералните проблеми што ги има Северна Македонија со Грција. Што треба да очекуваме од оваа средба и понатамошна соработка?
Прво, не коментирам за билатералните прашања, и второ, не сум човек кој навистина сака да им нуди рецепти на политичарите, на локалните политичари. Тие го добиваат мандатот, тие ги добиваат гласовите, а откако ќе се изгласаат, знаат како да се справат со прашањата за државата или за билатералните прашања.
Кажав дека, она што можам да го видам е дека ништо што ја враќа назад која било земја од регионот, навистина нема да успее или да помогне на никој од нас во регионот.
И тоа е големиот проблем со кој се соочуваме и го гледаме и чувствуваме одвреме-навреме со земјите или економиите во регионот кои имаат билатерални спорови меѓу нив.
Иднината не е светла за никој. Иднината е насекаде поплочена и обоена со конфликти насекаде. Нашиот регион е мал регион. Нашите економии се помалку од 1% од БДП на Европската унија. Нашите деца и нашата младина си заминува речиси масовно. Веќе не раѓаме бебиња. Значи семејствата одат, стануваат и стануваат се помали и помали.
Сето ова зборува за депопулација, високи бројки во миграцијата. Помалку човечки капитал дома, повеќе одлив на мозоци, што значи помала моќ за вежбање или за поттикнување правилни одлуки од политичарите и да одговараат за гласот што им го дадовте, што значи помалку демократија во нашите земји.
Но, ако решиме да ги почитуваме ветувањата и мислиме дека ова е парчето земја што ќе го оставиме засекогаш, дури и да бидеме земји-членки, нема да ги држиме нашите земји на раменици и само да ги оставиме среде Брисел. Значи, ќе живееме овде со соседите што се тука со години. И од наша најголема важност е да преживееме, но не само да се обидуваме. Во спротивно, ќе дојдат поголеми проблеми на патот.
Каква е перспективата на Европската унија за земјите од Западен Балкан?
Минатата година имаше добри одлуки за Босна и Херцеговина, на пример, или за визната либерализација со Косово. Тоа е веќе одамна задоцнето. Процесот на европска интеграција траеше повеќе отколку што очекуваше која било од земјите од регионот.
Сите тие сонувачи во првите години на европската интеграција сега се граѓани на ЕУ, но само затоа што решиле да ги напуштат своите земји.
Не затоа што нивната земја или нашите земји стануваат земји-членки. Па, и не го кажувам ова за прв пат. Ова го кажував пред години, дури и пред да се приклучам на регионалниот совет за соработка.
Дека можеби е сосема мудро можеби малку да се смени перспективата, бидејќи во бранот 2000-2010 година, тие 10 години, ние секогаш сме како да чекаме од ЕУ да нè разгледа и да се обидуваме да се однесуваме само за да ги убедиме дека ќе бидеме следниот по ред.
Значи ние сме добри за вас. Треба да бидеме земја членка. И тогаш ние сме само поправени со сите рокови, знаете, со сите календари, датуми. Еден велеше 2014 година. Тогаш некој друг велеше 2020. Но сега слушнавме, минатата година од претседателот на Европскиот совет, 2030 година.
Иако ова веќе не е процес на датуми, бидејќи ЕУ се промени. Светот се промени. Конфликтите се истакнати таму. Така и проблемите се сменија.
Соединетите држави исто така се променија. И секогаш кога овде е присутно силното европско и трансатлантско партнерство, работите обично одат на подобро.
Проблемот е што она во што треба да се префрлиме, да ја промениме перспективата, да го префрлиме нашиот начин на размислување во нешто што е пореално. Наскоро ќе имаме нова Комисија, ќе имаме нов Европски парламент. Не знаеме како ќе изгледаат одлуките таму.
Можеби тие одлуки нема да бидат одлуки што ние би сакале, или тоа може да ни помогне во процесот на европско членство. Знаете дека сега имаме повеќе десничарски партии и повеќе десничарски партии во Европскиот парламент. Значи треба да се почека, да се види.
Она што сега можеме да го имаме, е да ги добиеме оние политики што навистина ни помагаат во пристапувањето со Европската унија, или да ги натера нашите граѓани да живеат во нашите земји со подобри стандарди. Како тие што ги имаат во ЕУ. Како договорот за роаминг што го склучивме. Како да разговараме меѓу себе и со нашите пријатели и роднини во ЕУ, со истите тарифи што ги зборуваат меѓу себе. Мислам, земјите членки на ЕУ меѓу себе.
Или меѓу себе да ги препознаеме професиите. Значи, ако има пазар на труд за акушерки во Белград, но тој пазар на труд е полн во Албанија, во Тирана на пример луѓето можат да се преселат. Тие можат да одат и да работат таму. Или признјте ги дипломите, така што студентите нема да мора да трчаат по признавање на нивните дипломи и плаќање на такси, и само да се соочат со сите бирократии во нашите земји.
Она што ќе ни помогне сега е да се фокусираме на тоа како можеме да ги подобриме стандардите, со помош на некои средства и од Европската Унија, но исполнување на оние реформски агенди што ги обврзавме, со цел да имаме подобри стандарди дома.
Кои се новите предизвици за новиот генерален секретар на РСС Амер Капетановиќ? Која е вашата порака до него, од оваа гледна точка?
Па, не е дека сум формулирала некаква порака, бидејќи постојано му праќам пораки секој ден. Работиме заедно веќе шест години,па мислам дека тоа за него е како отворена книга. Со што се соочуваше РСС, што испорача РСС, каде беше РСС, каде е сега РСС, и тогаш, се надевам, каде ќе биде РСС, во блиска иднина и за време на неговиот мандат.
Но, доаѓајќи од земја како Босна и Херцеговина, ќе има и многу предизвици. Прво, да ги убеди своите дома, да ги исполнат сите тие обврски, и да се почитуваат оние договори кои се потпишани како дел од процесот, не само од Берлинскиот процес, туку се заложби преземени за регионална соработка и за подлабока интеграција. И тогаш, второ, само за да се одржи духот на консензус кој е присутен и семоќен во РСС.
Потоа, работејќи со Планот за раст (на ЕУ), со соочување, со приближување кон заедничкиот регионален и кон единствениот пазар, ова е работа што треба да се направи заеднички со Европската комисија и со земјите-членки. Но, сепак, безбедносните предизвици ќе бидат поголеми.
Се надевам дека РСС уште повеќе ќе се зафати со нив. Почнавме веќе за време на заклучувањето, последните две години од почетокот на војната во Украина.
Но, како што реков, ситуацијата се менува од ден на ден. РСС има јасна програма. Таа го има овој план за приближување на регионот еден до друг и до себе, и доближување на регионот до единствениот пазар на ЕУ. И мислам дека со посветеноста на тимот таму, како и со знаењето што го има и го поседува тимот, нема кој навистина може да го направи тоа подобро од РСС. Заедно, како што реков, со нашите локални партнери, со партнерските организации и со Европската комисија.
Кој е најуспешен проект на РСС ?
Тоа се роамингот, мобилноста, препознавањето на професиите и дипломите, внесувајќи ја во главите на луѓето важноста на зелената агенда, но не само поради тоа е како акционен план потпишан на хартија. Но за загадувањето. Обидувајќи се да се стави во фокус економското зајакнување на жените во регионот. Агенди кои обично се гледаат како агенди на мека моќ, но многу е важно овој регион да разбере дека ако жените не се вработени, дека ако жените не се зајакнат економски, нашите економии ќе бидат посиромашни, а нашите економии ќе бидат помалку демократски.
Значи, фокусирајќи се на младите исто така и на младите луѓе, работејќи и ставајќи го во фокус менталното здравје на младите.
Со сите овие нови новитети на социјалните медиуми и проблемите што ги донесе во нашите општества. Значи, многу работи на кои сум навистина горд, и мислам дека тоа се како одлична основа за следниот генерален секретар.
Кога го спомнавте роамингот, кога граѓаните од овој регион може да очекуваат укинување на роамингот со земјите од Европската Унија?
Треба да се има на ум дека, ова не е процес кој се прави со сила или по наредба. Не можете да и наредите на бизнис заедницата да ви понуди укинување на цените за нешто што е нивна услуга. Дури и договорот што постои, како што е во ЕУ, се заснова на нивната добра волја.
Така тие решија, ние им пристапивме на сите, се координиравме и успеавме да имаме фер процес за сите телекомуникациски оператори, за сите 38-те кои учествуваа во приказната за намалувањето на роаминг, да ги собереме сите заедно и позитивно да ги известиме дека цените што ги чуваа за граѓаните од Западен Балкан се неверојатно високи и неприфатливи.
Значи тие многу ги намалија цените. Според нашите експерти тие дури и ги надминале ветувањата. Ветија во декларацијата дека ќе започнат со првите 30% од намалувањата и потоа ќе продолжат повисоко во тој поглед. А некои од нив одат дури и повеќе од 50% од намалувањата. Некои други во Босна и Херцеговина уште повеќе. Значи повеќе од 80% сега.Плус летните пакети се секогаш повеќе, да речеме, секогаш поевтини од останатите во годината.
Значи, очекуваме ова, како што кажавме на почетокот, да биде процес чекор по чекор. Денот на роамингот, како дома, или нула роаминг тарифи, се надевам дека ќе биде можно до 2027. Но, како што кажав мразам датуми. Може да се случи порано. За мене, тоа може да се случи вечерва. Но, јас не сум телеком оператор.
