Делијан Пеевски, водечки политичар и најмоќниот олигарх во Бугарија, е нешто како енигма. Освен неколку хотели во кои се шпекулира дека е често, никој не знае каде живее. И ретко ќе го видите на улица, бидејќи 44-годишникот претпочита да се вози до парламентот во конвој од црни теренски возила, опкружени со десетици телохранители.
Сепак, ако прашате бугарски политичар кој е виновен за тековната политичка криза, во која земјата се соочува со седми избори во последните три години, тие најверојатно вината ќе ја префрлат директно на вратата на Пеевски.
Олигархот со години оперира претежно зад сцената. Со својата контрола врз весниците и поголемиот дел од медиумската дистрибутивна мрежа, Пеевски има неверојатно влијание врз јавното мислење.
Во 2018 година, организацијата „Репортери без граници“ со седиште во Париз, соопшти дека Пеевски ја отелотворувал „корупцијата и дослухот меѓу медиумите, политичарите и олигарсите“, обвинувања што Пеевски ги негира, велејќи дека неговите домашни противници ги притискаат меѓународните групи за права да го вклучат во нивните извештаи.
Откако имаше функција на заменик-пратеник во парламентот наизменично од 2009 година и беше на различни државни функции, вклучително и како шеф на бугарската контраразузнавачка агенција, Пеевски има значително влијание врз политичките личности и институции.
Политички превирања
Во 2023 година, медиумскиот тајкун беше во центарот на вниманието, редовно присуствувајќи во парламентот и говорејќи пред медиумите. До почетокот на 2024 година, тој стана претседател на Движењето за права и слободи (ДПС), партија која традиционално ги претставуваше етничките турски и муслимански малцинства во Бугарија. Во јуни тој ја предводеше партијата до второто место на парламентарните избори, освојувајќи 47 од 240 пратенички места.
Како што Пеевски се издигнуваше на политичката сцена, Бугарија влезе во невиден (во посткомунистичката ера) период на политички превирања. Од 2009 до 2021 година, централно-десничарската партија ГЕРБ, предводена од Бојко Борисов, главен столб на бугарската политика, владееше главно без прекини. Но, од 2021 година, има шест последователни парламентарни избори. ГЕРБ освои четири од нив, но никогаш не успеа да формира влада.
За просечниот Бугарин, Пеевски е олицетворение на мрачниот свет на корупцијата и организираниот криминал за кој многумина веруваат дека ја зароби државата. Тој е можеби еден од политичарите со најмалку доверба во земјата. Во една неодамнешна анкета, само 2 отсто од Бугарите изјавиле дека му веруваат, додека 88 отсто не му веруваат.
Според законот Магницски, Соединетите Држави воведоа санкции против Пеевски, обвинувајќи го за корупција и трговија со влијанија со цел „да се заштити од јавен надзор и да изврши контрола врз клучните институции и сектори“. Обединетото Кралство, исто така, воведе санкции, велејќи дека Пеевски бил „вклучен во обидите да изврши контрола врз клучните институции и сектори во бугарското општество преку поткуп и користење на неговата медиумска империја“.
Медиумскиот тајкун и политичар презеде акција за правно оспорување на меѓународните санкции и континуирано ги отфрла обвинувањата упатени против него. Тој покрена правна постапка во САД за да се укинат санкциите, тврдејќи дека обвиненијата биле политички мотивирани и без основа.
„Токсичен“ партнер
Неговата нарушена репутација значеше дека многу бугарски политичари сега одбиваат да работат со него. За нив, Пеевски е „токсичен“, вели Димитар Бечев, предавач на Оксфордската школа за глобални и регионални студии и виш соработник во „Карнеги Европа“, тинк-тенк со седиште во Брисел.
Христо Иванов, еден од лидерите на прозападната реформистичка коалиција Продолжуваме со промените-Демократска Бугарија (ПП-ДБ), на 30 јули за бугарскиот сервис на РСЕ изјави дека „фундаменталниот проблем на Бугарија е „заробената држава“ која во последните години најмногу ја персонифицира Пеевски“.
Многу бугарски политичари сега почнуваат да сфаќаат дека со секое здружување со медиумскиот тајкун може да изгубат гласови. Коалицијата ПП-ДБ можеби ги видела последиците од нејзиното кратко партнерство со партијата ДПС на Пеевски меѓу април и јуни 2023 година. На последните парламентарни избори во Бугарија, во јуни, нејзините поддржувачи масовно ја напуштија коалицијата. И партијата ГЕРБ, која тесно и јавно соработуваше со Пеевски, продолжи да ги губи гласачите.
Попуштање на реформите
Бугарските политичари, исто така, го обвинија Пеевски дека постојано ги попречува напорите за реформи.
Кога во 2023-2024 година со земјата владееше нестабилна коалиција, составена од двете најголеми политички партии во Бугарија во тоа време, ГЕРБ и ПП-ДБ, двете партии ветија дека ќе ја поддржат воената помош за Украина, ќе го прифатат еврото и ќе ја внесат Бугарија целосно во Шенген зона без граници.
Сепак, пореформски настроената ПП-ДБ, исто така, предложи мерки кои ќе ја намалат моќта на шефот на Обвинителството и ќе ги исчистат безбедносните служби од руското влијание, инсистирајќи на прецизен распоред за нивно завршување.
Со одолговлекување на ГЕРБ за предложените реформи, коалициската влада се распадна во март. Во интервјуто за бугарскиот сервис на РСЕ, во април, Николај Денков, еден од ротирачките премиери на коалицијата, го обвини Пеевски за притисок врз ГЕРБ и нејзиниот лидер, Бојко Борисов, со цел да се попречат разговорите меѓу двата коалициони партнери.
Пеевски се плашеше од реформите, рече Денков, и имаше несоодветно влијание врз Борисов.
„Со свои очи видов...Одиме на средба, а Пеевски седи до Борисов“, додаде тој.
И всушност во тие месеци, 80 проценти од времето, разговарал со Пеевски, не со Борисов.
По последните избори во јуни, Борисов се огради и од Пеевски. Со победата на ГЕРБ на изборите, а ДПС на второто место, двете партии можеа да формираат влада со поддршка на неколку независни пратеници. Но, Борисов неколку пати кажа дека не сака да владее само со ДПС и Пеевски.
Забава се растури
Сепак, претстојните парламентарни избори, закажани за октомври, може да бидат пресвртница, најмногу поради длабоката поделба во ДПС на Пеевски.
Откако стана претседател на ДПС, на почетокот на 2024 година, Пеевски почна да ја чисти партијата од членови блиски до Ахмед Доган, долгогодишниот лидер на ДПС, а сега почесен претседател. Таа фракција сега возвраќа, а Доган и членовите на базата на партијата бараат оставка од Пеевски.
Како резултат на партиската поделба, аналитичарите велат дека Пеевски или би можел да не биде избран во следниот парламент или да има значително помалку пратеници кои го поддржуваат. Другите партии веќе разговараа за можноста Пеевски да се изолира по изборите во октомври.
„Мора да прифатиме дека ќе работиме со оние кои се против Пеевски во ДПС“, рече лидерот на ПП-ДБ, Иванов. „Еднаш мора да бидеме тактички паметни и кога ќе се отвори прозорецот за ова, да ја отстраниме најновата инкарнација на корумпираната држава.
Нестабилноста и инертноста, исто така, доаѓаат во време кога Бугарија, најсиромашната и најкорумпираната земја во ЕУ, е сè поизолирана и го губи тлото во блокот.
Урсула фон дер Лајен, претседателката на Европската комисија, со недели чека Бугарија да предложи европски комесар, но политичкиот пресврт значи дека Софија, наводно, сè уште не донела одлука за кандидатот.
И додека ЕУ одобри економски план вреден 6 милијарди евра (6,6 милијарди американски долари), Бугарија веројатно нема да го добие поголемиот дел од тие пари, додека не ги спроведе реформите наложени од ЕУ, вклучително и антикорупциските мерки.
Политичката инертност на Бугарија, исто така, може да ја загрози нејзината регионална безбедност, со војната во Украина, која се наоѓа веднаш после Црното Море. Софија не е активно вклучена во регионалните безбедносни разговори и „покажува полоши резултати од очекуваните“, вели Метју Бојс, висок соработник во Институтот Хадсон со седиште во Вашингтон и поранешен заменик помошник државен секретар на САД.
„Ако земјата не успее да излезе од овој политички ќор-сокак, со ова дополнително ќе го прошири пристапот за земјите како Русија кои би сакале да имаат влијание во земја членка на ЕУ и НАТО“, предупредува Весела Чернева, заменик директор на Европскиот совет за надворешни односи.
