Наодите на „Шеми“, истражна програма што ја водат заеднички украинскиот сервис на РСЕ и јавниот радиодифузен сервис на Украина нагласуваат како владата на премиерот Виктор Орбан драматично го зголемила финансирањето за унгарските заедници во дијаспората, не само во Украина, туку и во Словачка, Романија, Хрватска, Србија и Словенија.
Во Украина, каде што живеат околу 150.000 етнички Унгарци - првенствено во западниот регион Закарпатија, кој се граничи со Унгарија - ова прашање доби политичка боја во последните неколку години, бидејќи некои Унгарци таму се спротивставија на владините прописи за употреба само на украинскиот јазик.
Безбедносната служба на Украина во минатото вршеше рации во унгарските културни групи, обвинувајќи ги за сепаратистички навестувања.
Бројките за финансирање на украинските етнички унгарски заедници доаѓаат од податоците од Конзорциумот на истражувачки новинарски организации во Источна Европа. Организациите ги следеа трошоците на унгарската влада за групите на дијаспората низ целиот регион.
Конзорциумот утврди дека од 2011 година унгарската влада им платила најмалку 670 милиони евра на етнички унгарски организации во шест земји. Се чини дека голем дел од парите беа канализирани преку Фондот Бетлен Габор, кој е најголемиот државен фонд во Унгарија и е фокусиран врз поддршка на унгарските организации во странство.
Други унгарски групи, како што се националната фудбалска федерација, националниот огранок на Римокатоличката црква и други филантропски организации, исто така, финансираа програми за Унгарците во странство: како детски летни кампови и обновување на црквите.
ЕУ ја одложува помошта за Унгарија поради заостанување на правната држава
Но, трошењето и другите податоци е потешко да се следат во унгарската евиденција. Според истрагата, бројката од 115 милиони евра за унгарските заедници во Украина од 2011 година дошла преку фондот Бетлен Габор.
Не е јасно колку финансии пристигнаа од други унгарски извори. Тоа е сума која е поголема од годишниот буџет на регионалната влада на Закарпатја, според пресметките на „Шеми“. И тоа значително се зголеми од 2011 година, една година откако Орбан го започна својот втор мандат како премиер по осумгодишно опозициско дејствување.
Комплексна историја
Закарпатија, попозната на англиски јазик како Транскарпатија, беше дел од Австро-унгарската империја пред Првата светска војна. Во децениите што следеа, контролата се вртеше меѓу кратко независната Украина, потоа Чехословачка и, конечно, Унгарија, која изврши инвазија и припојување на таа територија шест месеци пред почетокот на Втората светска војна. По војната, таа област беше апсорбирана од Советскиот сојуз, за да стане дел од Украинската Советска социјалистичка република.
Дел од унгарските јавни средства наменети за Украина се наменети за помош во обновување или поправка на спомениците на културата. Во Ужхород, пограничен град со 115.000 жители и главен град на регионот Закарпатија, Андриј Љубка, украински писател, беше предводник на обидот да состави локални литературни списи и да ги преведе од унгарски на украински. Тој вели дека аплицирањето и добивањето унгарско финансирање за овој напор е едноставен процес.
„Кога локалните бизнисмени добиваат пари од унгарски фондови за деловни активности, мислат дека ќе бидат принудени да дадат заклетва во име на Орбан, Унгарија. Но, тие добиле пари, без мито, без обврски да ѝ служат на Унгарија, па затоа размислуваат и ги тераат сите околу нив да мислат дека „погледнете, Унгарија е кул држава без царски цели“, и така тие се претвораат во пиони со унгарско влијание“, вели тој.
Унгарските средства исто така помагаат во субвенционирање на медиуми на унгарски јазик во Украина. Бетлен Габор обезбедува финансирање на најмалку четири. ж
„Повеќето весници што се објавуваат во Украина или се финансирани од читатели или добиваат некаква помош, особено од Унгарија“, изјави за РСЕ Ласло Зубанич, шеф на Демократскиот сојуз на Унгарците во Украина.
Зубанич исто така сугерира дека медиумите на унгарски јазик во оддалечените региони на западна Украина ја пополнуваат празнината откако главните украински ТВ-канали се префрлија на дигитални сигнали - за кои рече дека потешко се примаат во некои области како Карпатите. „Детето не може да гледа украински цртан филм или да слуша украинска музика. Информативниот простор е веќе изгубен за државата, вели тој.
Поддршка на дијаспората
Не е невообичаено странски влади да обезбедуваат средства за културни и социјални настани за иселениците и заедниците од дијаспора низ целиот свет. Финансирањето на политичките партии е друга работа.
Во Унгарија стапи во сила контроверзниот „анти-ЛГБТ“ закон
Нема јавно достапни компаративни податоци, на пример, за финансирање на руската влада на етничките Руси во странство или за поддршка на британската влада за британски иселеници.
Некои во Украина тврдат дека унгарското финансирање има некаква намера. Унгарските власти го негираат тоа.
Павло Климкин, кој беше министер за надворешни работи на Украина во времето на поранешниот претседател Петро Порошенко, тврди дека унгарските пари се насочени кон градење поддршка за Фидес - владејачката партија на Орбан, која доминира во политичкиот и граѓанскиот живот на Унгарија - меѓу Унгарците од дијаспората.
„Тие постојано се обидуваат да ја мобилизираат поддршката на гласачите со доведување на Унгарци, кои патем не ги сметаат за Унгарци од дијаспората“, рече тој, додавајќи: „Така, повеќето од нив имаат унгарски пасоши и гласаат за партијата Фидес на унгарските избори“.
Гергели Ѓулаш, шефот на кабинетот на Орбан, негираше дека има политичка намера во финансирањето на таквите групи. „Тоа е навистина важна задача за унгарската држава да ги поддржува своите малцинства. Ова е наша уставна должност. Мислам дека тоа е добра привилегија за Украина и другите земји кои можат да ја уживаат оваа поддршка од унгарската држава“, изјави тој за РСЕ.
Постојат две политички партии во Украина кои имаат главно етнички унгарски состав или се залагаат за прашања за унгарските заедници во Украина. Партиите во минатото имаа места во парламентот, но во моментов не.
Во 2019 година, Орбан се состана во Будимпешта со шефот на Партијата на Унгарците во Украина, Васил Брензович, кој се кандидираше за место во украинскиот парламент. Некои украински дипломати подоцна ја осудија средбата, нарекувајќи ја - и пошироко поддршката на владата на Орбан за заедницата на дијаспората - мешање во внатрешните работи на Украина.
ЕУ со план за економска помош на Источното партнерство
Според наодите на Шеми, во 2017 и 2019 година беа давани најмногу пари за унгарско-украинските групи. На пример, организација наречена „Закарпатска унгарска педагошка унија“ доби околу 11 милиони долари во 2017 и 2019 година од унгарските државни фондови за изградба и реновирање градинки во неколку села во западна Украина.
Во 2019 година, изборна година, дел од политичкото рекламирање што се појави на билбордите во регионот Закарпатија ги вклучи и оние што ја поддржуваат Партијата на Унгарците во Украина. Според базата на податоци разгледана од „Шеми“, Бетлен Габор обезбедила финансирање „за билборди“ за партијата.
„Кога се инвестираат такви пари, тоа секако претпоставува влијание и лојалност“, вели Дмитро Тужански, кој раководи со невладина организација со седиште во Киев, наречена Институт за стратегија за Централна Европа.
„Ова значи лојалност на изборите, различни видови избори. Ова значи дека постои група на луѓе кои сте ги поддржувале и на кои можете да им се јавите на помош или гласање. Смешна случајност е што приливот на грантови се зголемува, една година пред изборите“, рече Тужански за РСЕ.
Закони за јазиците
Будимпешта и Киев во неколку наврати се судрија околу, како што вели Унгарија, ограничувањата на правата на етничките Унгарци да го користат својот мајчин јазик во Украина. Жалбите произлегуваат главно од законот усвоен во 2017 година со кој се ограничува употребата на јазиците на малцинствата во украинските училишта.
Членство во НАТО на Украина е „црвената линија“ за Русија
Две години подоцна, пратениците го зацементираа украинскиот како основен јазик на земјата. Оваа мерка им наложи на средните училишта кои предаваа на руски и други јазици на малцинствата да се префрлат на украински.
Мерката делумно се сметаше за подарок на националистите, чија видливост се зголеми по протестното движење Мајдан во 2014 година, кое го предводеше руското заземање на Крим. Москва исто така ги поддржа сепаратистите во војната во источна Украина во која загинаа повеќе од 13.000 луѓе.
Во јануари 2021 година, стапи на сила уште едно ограничување на употребата на јазиците: обврската во продавници, ресторани и услужна индустрија да се ангажираат луѓе кои знаат украински јазик.
Во 2018 година се појави видео од западниот град Берехове што наводно покажало дека на етничките Унгарци им се предаваат унгарски пасоши од локалниот конзулат. Две години подоцна, главната безбедносна служба на Украина, позната како СБУ, изврши рација во Унгарското културно здружение во Транскарпатија во потрага по докази за „активности насочени кон насилно менување на границите“.
СБУ соопшти дека претресите биле насочени кон проверка на „информациите за вклучување на странски фондови во активности насочени кон кршење на државниот суверенитет на Украина“. Инцидентот ја натера Унгарија да го повика украинскиот амбасадор во Будимпешта за да му предаде протесна нота.
