Голем број граѓани се принудени поради разни хронични заболувања секојдневно да земаат неколку видови лекови. Тие велат дека со укинувањето на квотите повеќе немаат проблем да ги најдат лековите во аптеките. Но, многумина имаат проблем со трошоци кои треба да ги издвојат за да си обезбедат поквалитетна здравствена услуга. Еден дел од граѓаните се упатени да направат и повеќе напори, затоа што има понови лекови кои ги нема во аптеките или пак воопшто не се регистрирани во Македонија и ги купуваат во странство.
Славица Матовска од Скопје вели дека лекот за ендокринолошка болест, кој и е дел од терапијата, кај нас еднаш го има, другпат го нема во аптеките.
Овој проблем за Матовска можеби не е голем. Лекот за кој зборува чини 300 денари и кога ќе најде во аптектите кај нас таа го купува во поголеми количини, а повремено патува и во Грција за да го купи таму. Но, таа смета дека проблемот со недостапност на одредени лекови државата треба да го подигне на повисоко ниво.
„Јас ова дијагноза ја имам 20 години. Тој лек не бил никогаш на позитивна листа. Не се работи за пари, 100 денари беше порано, сега е 300. Кога се работи за здравје не се важни парите. Но, зошто да не се стави на позитивна листа или други понеопходни лекови за поопасни болести треба на позитивна листа да се стават, луѓето да не се доведуваат во заблуда некој има пари, некој нема да го купи. Ние сме како во секое општество луѓе со различни стандарди, некој може да си дозволи, некој не. Лек ако некој човек треба да го зема, јас мислам дека треба да биде на позитивна листа“, вели Матовска.
Златко Крстевски има повеќе хронични заболувања по преживеан мозочен излив. Тој вели дека сака да ја контролира болеста, но за него е проблем тоа да го финансира.
„Пензијата ми е 12 илјади и 700 денари. Користам многу лекови. Пола пари ми одат за лекарства, ама мора, што да се прави“, вели Крстевски.
Една граѓанка на Скопје ни изјави дека не е тешко во аптеките да најде лекови кои се издаваат на рецепт. Но, таа вели дека примањата се ниски, а лековите не се евтини. Таа очекува државата да издвојува повеќе пари и за современа терапија, наведувајќи дека медицината напредува секојдневно и се појавуваат лекови со повисок степен на дејство.
„Овие што ги даваат секојдневно на позитивна листа се некои поевтини лекови. Некогаш не е битна цената, битна е ефикасноста, дали се делотворни, не е само да ги земеш. На пример за притисок, лекот Скоприл плус не е на позитивна листа, мора приватно да се купи, едно пакетче е над 300 денари. А и многу други лекови исто така ги докупувам. За витамини да не зборувам. Месечно издвојувам 1500 денари за лекови, а плус што купувам дополнително витамин Ц, алоа, магнезиум, а тоа уште 50 евра. Потребно е повеќе да се издвојува за здравството. Тоа треба буџетот да одреди, ние сме мало државиче, не треба да се штеди толку“, вели оваа скопјанка.
Државата треба да овозможи влез на иновативни лекови
Во државата нема истражување кое ќе покаже колкав дел од граѓаните медикаментите ги купуваат од свој џеб.
Влегувањето на иновативните лекови на позитивната листа е едно од најважните прашања не само за пациентите, туку и за фармацевтските куќи.
Професор Бистра Ангеловска, претседател на Фармацевтската комора, вели дека Македонија е земја со низок стандард и ограничен буџет за лекови, во која здравствените политики се ориентирани кон заштеди на средствата наменети за набавка на лекови.
Таа наведува дека државата треба да настојува да овозможи влез на иновативните лекови и нивна примена на пациенти, особено кога се тоа лекови од прв или втор избор за лекување на одредени болести.
Проблем е застарената позитивна листа на лекови.
„Во државата немаме евиденција на лековите кои се купуваат приватно, односно што ги плаќаат граѓаните од свој џеб. Тој процент не го знам, но факт е дека главно иновативните лекови, лековите коишто немаат уште истечено патентна заштита, кои се поскапи од генеричките не се достапни по некои да кажам нормални цени. Тие и онака се поскапи во однос на другите, но согласно прописите малку потешко се увезуваа. Во најголем дел компаниите кои произведуваат иновативни лекови, оригинални не беа заинтересирано всушност за толку мал пазар по тие цени да ги регистрираат лековите“, вели професорката Ангеловска.
Таа посочува дека иновативните фармацевтски компании ја напуштија државата во 2015 година кога почна да се применува паралелниот увоз на лекови.
Според неа, воведувањето на паралелниот увоз на лекови доведе до намалување на трошоците и до извесни заштеди во буџетот, но истовремено има негативно влијание врз понудата на брендирани лекови и го намалува изборот за лекарите и пациентите.
Позитивната листа на лекови не е обновена 10 години
Листата на лекови кои се на товар на Фондот е конзервативна, а механизмот на нејзино ажурирање е сложен. Листата не е обновена 10 години, а лековите кои не се на неа се скапи.
Сепак за голем дел од болестите како решение Министерството за здравство распишува меѓународни тендери со кои за одредени групи и поголем дел од граѓаните набавува лекови со кои пациентите се снабдуваат со лекови преку болниците
Ангеловска вели дека пациентите кои боледуваат од ретки болести, но и оние од малигни заболувања, на овој начин доаѓаат до неопходните лекови. Но, овие напори не се доволни.
Здравствените власти ветуваа ревидирање и проширување на позитивната листа на лекови, кои спаѓаат на товар на Фондот за здравствено осигурување (ФЗО) и тоа најмалку еднаш годишно.
Доктор Драган Коневски од Здружението за менталана рехабилитација на луѓе со ментални растројства вели дека современите лекови се скапи и логично е дека не може државата да си дозволи сите најсовремени лекови да ги има на позитивна листа. Но, тој нагласува дека мора да има ревизија на позитивната листа барем на две години или почесто. Тој укажува дека во земјава пациенти со психички заболувања користат застарени антипсихотици и дополнува дека новите лекови кои се воведуваат се многу скапи.
„Од антипсихотиците Македонија од современи лекови користи лек како „мотиден“ и други кои имаат датум на производство од пред 60 години. Поновите лекови се за многу мал број пациенти, многу селекетирано, и ако може некој да си дозволи да го користи, треба да плаќа висока месечна партиципација од 2800 денари, па за повеќето луѓе со ментални растројства стануваат практично недостапни. И тоа за жал е трагично за нивните животи и за развојот на болеста“, вели доктор Коневски.
Тој смета дека во услови на лимитиран и недоволен буџет за лекови може да се заштедат средства и со рационализација на позитивната листа.
„Има лекови на позитивната листа кои чинат 30 или 50 денари. Нека се направи пресек, и со тоа да се овозможи лекови кои се до 100 денари да не бидат на позитивна листа, тоа се огромни средства во милиони евра кои се трошат месечно за тие евтини лекови, тие средства да бидат префрлелни за лекови кои се суштински потребни како нови антибиотици, антипсихотици, лекови за карционом итн.“, вели доктор Коневски.
Во меѓувреме неодамна Собранието ги усвои измените на законот за здравствено осигурување, а со тоа се отвори пат за обновување на позитивната листа на лекови во перспектива.
Со ребалансот се зголемија парите за одредени лекови, но паралелниот увоз и натаму е дискутабилен
Со пренамена на парите од буџетот на државата се издвоија 193 милиони денари од кои дел за набавка на лекови за ретки болести, но и за лекови за дијабетес.
По изминатите неколку години во кои Здружението на лица со ретки болести често алaрмираше дека недостасуваат лекови и укажуваа на проблеми оваа година во буџетот се издвоија двојно повеќе пари за лекови за овие болести.
Претседателката на здружението Весна Алексовска се присетува дека пред 10 години, за жал, дел од пациентите сами купуваа лекови од странство. Но, проблем е што има лекови кои чинат и до 200 илјади годишно, што ниедно семејство не може реално да си го дозволи.
Дури и во 2015 година почнаа да се набавуваат лекови за ретки болести. Но, за жал, и тој прв чекор не беше добро направен затоа што имаше паралелен увоз на лекови од Турција, па се случи да има лекови со сомнителен квалитет и имаше несакани ефекти што се појавија кај дел од пациентите. Истражната постапка за овие случаи сè уште трае. Во меѓувреме се донесе нов закон за паралелен увоз во кој се бараат сертификати за квалитет и потеклото на лекот, па со тоа паралелниот увоз се намали, но не во целост. Алексовска вели дека сè уште има пациенти со ретка болест кои ги купуваат лековите од странство плашејќи се од паралелниот увоз.
„Според нас, веројатно најдобро би било да се исфрли Турција како земја од која може да увезуваме лекови со паралелен увоз, особено кога се работи за онколошки лекови за ретки болести, зашто не сме сигурни за квалитет и потеклото на самите лекови. Не знаеме дали вистина го добиваме она што е потребно или повторно ќе се соочиме со несакани ефекти. Сè уште познавам пациенти кои имаат одредени болести како нон хочкин и хочкин лимфома кои сами си купуваат лекови плашејќи се од тој паралелен увоз. Најчесто ги земаат од соседните земји кои се членки на ЕУ, зашто во ЕУ има поголема заштита. Увозот на лекови во европските земји е само меѓу европските земји и е строго контролиран и не може да влезат лекови со сомнителен квалитет. Тоа се сепак поскапи лекови за кои цената може да стигне и до илјада евра месечно, зависи и од болеста, колку ќе биде“, вели Алековска.
Македонците за ист лек плаќаат поскапо од соседите
Дел од лекарите сметаат дека нема јасна слика и за тоа колку е реална цената на лековите во Македонија.
Доктор Коневски посочува примери дека некои лекови од ист производител се многу поскапи во државава отколку во соседството.
„Во изминатите случаи во нашите соседни држави, на пример лекот Плавикс кој го примаат сите луѓе кои имаат срцеви заболувања, стентови, инфаркти итн. Бројот на овие пациенти е голем. Ако кај нас плаќате партиципација 470 денара, а да го купите приватно чини 800 денари, во соседна Србија е 300 денари. Зборувам за истиот лек од истиот производител и нормално дека граѓаните ќе одат да го купуваат таму затоа што партиципацијата му е поскапа од она што е основна цена“, вели доктор Коневски.
Тој посочува дека има и многу други лекови кои се поевтини во соседството, меѓу кои лекот за дијабетичари Амарил, кај нас е 137 денари, а во аптека во Србија е 50 денари.
Но, со ова не се согласува Ангеловска. Таа вели дека може некои лекови се поевтини во соседството, но оти повеќето се поскапи од кај нас.
„Максималната малопродажна цена не е на повисоко ниво од државите во регионот. Зборуваме за лекови кои се регистрирани кај нас. Не се повисоки цените генерално зашто се реферираат и како такви споредени со надворешните земји кои ни се референтни по методологијата се зема најниската цена и тоа веледрогериската цена. Услугите за аптеките се најниски во регионот што значи дека цените за најголем дел од лековите се пониски отколку во државите во регионот“, вели Ангеловска.
Како и да е, таа вели дека Македонија е земја со низок стандард и ограничен буџет за лекови, во која здравствените политики се ориентирани кон заштеди на средствата наменети за набавка на лекови. Таа посочува дека државата настојува да овозможи влез на иновативните лекови и нивна примена на пациенти, особено кога се тоа лекови од прв или втор избор за лекување на одредени болести во рамките на финансиските можности. Таа истакнува дека во последните години се направени бројни измени во законските и подзаконските акти кои ја формираат климата за воведување на иновативни лекови.
Инаку пред 15 години, во периодот кога сè уште немаше методологии за единствени цени во државата имавме поскапи лекови во однос на околните држави од регионот. Тогаш луѓето носеа лекови од тие држави и ги препродаваа, а лекови можеа да се најдат и на пазарите, па имаше и рации. Денес тоа е минато, велат од Фармацевтската комора. Тие велат дека денес не може да се каже дека е шверц ако некој по препорака на лекар си купи лек од друга држава затоа што кај нас не може да го најде.
Системот за здравствено осигурување во САД
Системот за здравствено осигурување во Соединетите Држави е комплициран. Додека мнозинството Американци имаат корист од плановите за примарно здравствено осигурување што им ги плаќаат нивните работодавци или тоа оди преку јавни субвенции, многумина сè уште се принудени да плаќаат од нивниот џеб. Дијабетичарите во Минесота дури се вртат кон нелегалниот пазар, или одат во соседната Канада.
Гоце Атансов
Лековите во Соединетите Држави можат да чинат стотици, па дури и илјадници долари месечно. Проблемот е од голема важност меѓу дијабетичарската заедница во Минесота, каде што трошоците се зголемени толку многу, поради што луѓето кои се борат со оваа болест треба да се потпираат врз неконвенционални - а понекогаш и нелегални - методи за добивање на лекот.
Абигеил Хансмејер, дијабетичарка со тип еден вели:
„Ние не сме сиромашни. Кога сме принудени да платиме за инсулин, тоа дефинитивно нè става во ниво на сиромаштија, едноставно затоа што се обидуваме да си го дозволиме лекот“, раскажува таа.
Затоа, како што вели, мора лекот да го користи рационално. Рационализирање е кога дијабетичарите земаат помалку инсулин отколку што е пропишано со цел лекот да трае подолго.
Ендокринологот Сара Бу Малхам вели дека ова практиката е вообичаена, но смртоносна.
„За дијабетик Тип еден, можете да започнете со развивање кетони и да влезете во дијабетична кетонска ацидоза, така што понекогаш немате денови“, вели таа.
Никол Смит-Холт вели дека нејзиниот син Алек го имал рационализирано инсулинот, кога починал во 2017 година. На 26 години, Алек веќе не можел да го добива осигурувањето на неговите родители, а не можел ни да си дозволи самостојно. Тој бил без осигурување помалку од еден месец кога беше пронајден мртов од дијабетична кетонска ацидоза. Пред неговата смрт, Никол стана активист во борбата за подобра здравствена заштита и помали трошоци за лекови. Покрај ова, таа исто така е една од најголемите собирачи на донации на инсулин во Минесота. Во нејзиниот подрумски фрижидер има инсулин во вредност од околу 50 илјади долари, што им го дава на луѓето како Абигејл за да го дистрибуираат.
„Не е легално. Апсолутно не е легално тоа што го правам. На моменти сум загрижена дека би можело да бидам обвинета за кривично дело. Но, мислам дека она што го правам е спасување на животите на луѓето и тоа е поважно“, вели таа.
Далеку на север, некои дијабетичари како Тревис Полсон се потпираат врз целосно друга опција. Тој ја преминува границата со Канада четири пати годишно за да купат инсулин за пониска цената. Овие две ампули содржат исто количество на инсулин, направено од истата марка. Американската верзија чини 345 долари, канадската верзија е 25 долари“, вели тој.
„Одбивам да плаќам во тој систем. Ако би морало да пренесам ранец со инсулин во кајак преку граничните води, би го направил тоа. Едноставно нема да го платам тоа што го бараат“, вели тој.
Како што цените на инсулинот продолжуваат да растат, погледите се вртат кон претседателските избори во ноември годинава. Некои од кандидатите како Берни Сандерс и Елизабет Ворен во нивните изборни кампањи ветуваат подобра здравствена заштита и лекови на рецепт со пониски цени.
