Господине Фрчкоски, кога опозицијата е надвор од парламентот владата предложи осум уставни измени. Зошто ова, според вас, се прави сега, толку ли е неопходно?
Литературна ситуација е на диктатурите, односно на авторитарните режими, посилни, потврди или поблаги, до така наречениот софт авторитаризам да создаваат лажна динамика на општествено живеење, бидејќи вистинската динамика на развој на општеството ја пресекуваат, ја гушат и создаваат филм, лажна динамика. На пример кај нас лажната динамика се апсења, афери, голема продукција на закони кои се бесмислени или во судир со претходните и во овој контекст уставните измени се голем политички спин околу кој сега треба јавноста да се бави, да расправаме, еве сериозно да ги земеме предвид, па експерти да ги анализираат... Сè е тоа продукција, политичка операција која се вика спинување. Измамата се претвора во, теориски тоа се вика симулакрум на развој, а всушност не постои ништо и сега неколку примери околу уставните измени ќе ви кажам како тоа се докажува. Поголемиот дел од уставните предлози се всушност материја која се уредува со закон, а не со Устав. На пример економски зони, задолжување, прашањето на бракот, сè е тоа веќе решено во закони или досега било решавано со закони или други држави го решаваат со закон. Решението тоа да се подигне на уставно ниво значи практично да се обесчести Уставот, да му се тупне како во вреќа сè внатре, како нешто позначајно да било, а всушност се спинува демек расправа за уставни промени за кои тотално нема потреба. Кај уставната тужба ситуацијата е потрагична. Уставната тужба значи дека Уставниот суд, ако се усвои измената, ќе стане четврта инстанца за човековите права. Значи до Врховен се оди, да речеме, или до Апелација и потоа лицето може да тужи до Уставен, па потоа до Стразбур. Тоа во ваква ситуација значи одложување на процесот на жалење за прекршените права и да го комплицира со тоа што ќе го загуши Уставниот суд со стотина права по не знам колку случаи и ќе настане лавина кон Уставниот суд. Потоа ќе се случи и друг проблем, а мислам дека тоа намерно го прават. Пресудите на Стразбур се на ниво на меѓународни договори. Меѓународните договори, според нашиот Устав, бидејќи не сме членка на ЕУ, се под Уставот, а над законите, па ќе се случи ваква ситуација - Негативната, да речеме, одлука од Стразбур ќе се судри со евентуално позитивната одлука дека не е прекршено правото од Уставниот суд. Ќе се јави уставно-правен спор, која одлука важи, која пресуда е важна за моето право, онаа од Стразбур или онаа од Уставниот суд. Истото важи за промените во Републичкиот судски совет. Велат дека тие ги барале меѓународните организации, има нешто околу составот вистина во тоа, но денеска прашањето на Републичкиот судски совет не е клучно за кршење на фундаменталните човекови права што го прави целото судство. Каде беа досега со тие измени? Откако го наполнија судството со партиски војници, сега тоа може да го направат.
Опозицијата сега е надвор од парламентот, пропадна првиот обид за некакво приближување на ставовите на средбата меѓу Груевски и Заев. Вие бевте дел од влада кога опозицијата исто така беше надвор од парламентот, практично бојкотот на ВМРО-ДПМНЕ од 1994 година. Во 1998 година тие се вратија како победници. Што според вас, и каква треба да биде сега стратегијата на опозицијата за да направи некакви промени?
Опозицијата сега е во поинаква ситуација од таа на ВМРО-ДПМНЕ од 1994 до 1998 година, бидејќи тогаш имаше слобода во Македонија, како и да завртите. Имаше медиуми во кои можеа да се борат, немаше пресија врз нив и не беа обеспарени и набиени во ќоше како што се сега опозиционерите со закани, со тужби, со апсења, со начин на кој диктатурата од овој вид денеска владее, што значи дека сегашната опозиција е пред една нова историска ситуација, секогаш во и надвор институциите, на работ. Треба на тоа да биде свесна, дека не работи само за себе, дека не може ништо повеќе да направи самата. Ние немаме како да се бориме низ институциите, кога институциите не се институции и како да се бориме со право кое не е право, значи укинато е.
Бојкотот ли е решение?
Делумно, излегувањето од институциите и нивото делегитимирање е стратегија на борба. Со влегувањето внатре во институциите вие им давате легитимитет, а не влијаете никако на нивните исходи. Значи, оставајќи ваква дупка во легитимитетот, која гнои, е единствена од операциите кои можете да ги направите, посебно ако очекувате дека ќе биде полошо, а во Македонија ќе биде полошо, прв пат во историјата ги гледаме дека комплетно немаат пари за плати, а тоа оди понатака, немаат можности ни да бираат. Режимот почнува да има црн профил во меѓународната јавност. Зошто би помагале таков режим?
Но, впечатокот е дека токму меѓународната јавност ја повикува опозицијата повторно да се врати во институциите?
Да, тоа е една од пречките која опозицијата ќе си ја совлада. Нема таков тип на субмисивност кон меѓународниот фактор, кој тоа што го кажа мора да го каже, не може да каже дека поддржува бојкот, но, преговорите се израз само на притисокот од меѓународната јавност, а не на волјата на владејачката гарнитура. Значи тие се доказ во спротивна насока, тие ги тераат нив да преговараат, овие не би преговарале за ништо, зошто би преговарале? Нормално, ситуацијата на техничка влада или на владаа на голема коалиција, не е важно, важно е институт, кој не е оваа влада, кој е составен од партиципација од најголемиот број на релевантни партии, така ќе го наречеме, дали техничка, дали голема коалиција, дали политичка голема коалиција, тоа воопшто не е важно. Значи, нов инструмент на извршната власт која треба да подготви избори и евентуално да ги постави основните проблеми. По мое мислење треба и да ги структуира преговорите со Грција за да може од тој проблем да излеземе во постапка, мора да излезе од ситуација на криза. Тоа не се случува во нормални услови. Првата техничка експертска влада беше криза – ДПМНЕ не може да состави влада со Албанци и затоа се формираше експертската влада, ги одбија ПДП од влада. Втората е за време на конфликтот во 2001 година. Значи, политичката криза мора да се продлабочи за да може да биде подобро. Не може да биде мазно, бидејќи политиката е ринг во кој треба да се судрат интересите, а не спална соба за ДУИ и ВМРО-ДПМНЕ. Сакаме да видиме судир на различните интереси, а тоа сега го нема и државата оди надолу со едно темпо кое застрашува. Ако случајно не ја загубиме препораката, ако остане сè исто, опозицијата по мое мислење треба да го радикализира настапот, да ги напуштат и локалните самоуправи, целоно, ќе им ја остават државата во тој дел.
Во врска со проблемот за името, бевте министер за надворешни работи во влада на СДСМ, така што сте запознаен со суштината на спорот и на проблемот. Што очекувате реално да се случува во скоро време во врска со спорот којшто се води во ОН?
Прво, немаме информации што се случува, бидејќи спорот го водат со тајно-дипломатски манири, така што повеќе може да нагаѓаме од страничните изјави, така што не можам релевантно да расправам за тоа што прифатиле и во што влегле како преговори. Она што ми е јасно е дека поместувања не се можни бидејќи нема преговарачки процес. Преговарачки процес за вакви работи се одвива на еден и единствен начин. Се формираат тимови од државите или од страните во спорот кои мора да поминат низ решението. Не може никаков политичар да помине низ деталите на решението кое е комплексно, колку и да е способен, а овие нашите се тотално неспособни плус од тоа. Како ќе се водат, една недела, десет-петнаесет дена, но додека тоа не се направи, бидете сигурни дека ништо не се случува, значи во овој момент стоиме во место, ништо не се случува. Башка е проблемот дали ВМРО-ДПМНЕ со таа идеологија и политичка стратегија воопшто може да изнесе решение за тој проблем, бидејќи целата своја политичка кариера и мобилизација на своето членство го прави на спротивна политичка идеологија, дека го брани македонското битие и органскиот македонски ентитет од нападите на Грци, Бугари, Албанци и предавници внатре и сега како тој го брани, а одеднаш сега треба целосно да го предаде тоа што го брани?
Едвард Џозеф и Јанош Бугајски деновиве имаа анализа во којашто меѓу другото оценуваат дека светските центри на моќ треба да направат некаква политика на казна која што би се применила врз Атина и врз Скопје доколку го одбијат предлогот на посредникот Нимиц и дека тоа е некаков единствен излез од ваквата ситуација во однос на спорот за разликите за името. Колку е според вас можно и реално ова сценарио?
Чекајте, прво тоа сценарио беше отсекогаш познато. Кај нас на пример Буш тоа го правеше, па пропадна на НАТО Самитот во Букурешт. Буш беше таа голема сила, поголема здравје.
Гледате ли сега заинтересираност за таква инволвираност од меѓународната заедница?
Тоа е друго прашање. Инаку, без тоа нема да го решат спорот повторно, бидејќи тој спор само така се решава, идентитетски, меѓутоа Американците изгубија интерес да се бават со нас. Сега, ако се врати тој интерес, заедно, сетете се секогаш на групата која медиираше во Охрид, Американци и Европјани, значи таа група ќе медиира повторно. Ако имаме среќа да има интерес и притисок, тогаш ќе ни создадат можности за излез.
Треба ли опозицијата да излезе похрабро во однос на спорот за разликите за името и да рече ова е нашиот став. Од 2011 година и тие прифатија референдум како опција, но да кажат ова е нашиот став, ние вака сметаме дека вака треба да се реши проблемот за името?
Ги разбирам нив зошто тоа не го прават. Тие не смеат да прават никаков компромис со спиновите на власта, независно од тоа дали ќе изгубат рејтинг или не. Тие не мора да го нудат основот на решавање, тие мора да кажат - Ние сме способни да го решиме за разлика од нив, не мора да кажуваат како. Овие ќе прашаат како, ама предавство ќе направите, ќе го продадете. Не, па ние ништо не сме продале. Во 1991 година Уставот го донесовме ние, а не тие, договорот со Грција ние, а не тие, Охридскиот договор воглавно опозицијата заедно со Трајковски. Значи, во сите клучни моменти никаде опозицијата не била предавник, сегашната опозиција е способна тоа да го направи. ВМРО-ДПМНЕ никогаш не се појавил во активна улога при такви големи решенија, секогаш бил на страната на критизерите кои преќутно прифаќале или напаѓале. Затоа велам дека тие немаат искуство во решавање на таков крупен проблем.
Доколку не се реши спорот за разликите за името во скоро време, Македонија останува надвор од ЕУ и од НАТО подолго време, владата продолжува со подеднакво или позасилено темпо на задолжување. Каде ја гледате Македонија?
Македонија во услови на изолација, ако пропаднат нашите обиди, има сериозна ситуација да стане како дел од африканските држави, значи таа скапува. Јас не се согласувам со дел од левицата која смета дека уривањето на економскиот стандард ќе ги освести луѓето и тие ќе гласаат за опозицијата и ќе ја казнат владата. Не се случува тоа. Погледнете кај левицата во Европа, финансиската криза која беше криза на крупниот капитал не ѝ донесе сила на левицата, напротив десницата пак си седи на власт, а некаде и се засили по други теми. Тоа е митовите, дека ние сме под закана од други, дека овие нас не бранат и дека на нив ништо не се лепи како тефлон. Тие може да бидат најцрните разбојници во економијата, Македонците во еден голем дел, можеби не во толку голем број како порано, сè уште им веруваат дека тие нас не бранат, дека опозицијата е инационална, таков систем има и тоа нив ги спасува од изборен пораз. Пропаѓање на овој начин, имаме апокалиптична перспектива, нема да се случи промена, може да се случи највеќе излез со некаква техничка влада, па излез натака, тоа би била оптимистичката верзија. Другата верзија е ќе пукнеме од внатре, ќе се поделиме, Албанците ќе почнат економски да се ориентираат кон своите региони, нема да се променат државите, ама нема да има контрола внатре, зашто системот е во распаѓање, економско распаѓање, нема пари, високата средна класа сериозно осиромашува, не оние што веќе се сиромашни, така што бунтот ќе се засилува, а власта е пресилна, одговара со диктатура и тоа е еден распад кој затворени внатре ќе нè пукне и нема да може да се вратиме во состојба на Охридски рамковен договор, ќе се поделиме како федерација внатре. Тоа ќе биде резултат од пропаста на овој нивен проект. Тоа е моето мислење во случај на негативна апокалиптична разврска. Позитивната е кризата да доведе до нова влада на голема коалиција, техничка или каква сакаат друга и тоа да биде некаков влез во разрешување, во подигнување на нивото. Тоа се две опции, тие се прилично остри за нас, нема средина.
