Г-дине Блажевски направивте филм, „Панкот не е мртов“, условно кажано за „пет пари“. Отидовте во Европа, освоивте награда на филмски фестивал од А-категорија, го освоивте Кристалниот глобус за најдобар филм на филмскиот фестивал во Карлови Вари. Што е она што Македонија може да и го понуди на Европа?
Па, ете со ова што го направивме во Карлови Вари испадна дека и филмот е нешто со што може човек да конкурира на европската сцена, со тоа што не треба да занесуваме и залажуваме, бидејќи сепак во Европа како да постои еден вид сегрегација, некаков вид на поделеност, која не се однесува само на овие балкански простори, туку се однесува на сите мали транзициски земји кои што не се европска елита, не се во таа некоја европска културна елита.
Не гледаат како да не сме рамни на нив?
Не дека не гледаат како да не сме рамни на нив, туку на пример ако збориме за филмот, од тие мали земји меѓу кои и африкански и азиски земји, јужноамерикански или пак овие екс-советски, се бараат филмови кои што подразбираат она што го викаме во еснафот „хај-концепт“ пристап, значи политички, социјално, психолошки, жешки филмови кои што имаат некакви актуелни проблеми да посочат, и такви филмови од тие земји можат да поминат и да бидат забележани во тој европски филмски културен естаблишмент, додека филмови од типот „двајца се сакаат, третиот им пречи“, ако се од вакви, условно кажано мали култури, немаат никаква шанса да бидат забележани.
Проблемот и јас го чувствував на сопствена кожа. Еве нашиот филм, има некои елементи да речеме на некаков „хај-концепт“, но далеку од тоа дека е нагласен „хај-концепт“ филм. Прилично е релаксиран во таа смисла, има некои апсорбирачки работи кои што не го прават да биде транспарентно, плакатски ангажиран и тн. И се плашев дека со една таква концепција нема да ме „играат“, нема да бидам забележан негде надвор, ако се има предвид ова што до сега го зборувам. Арно ама филмот убаво искомуницира на своето прво патување на меѓународна сцена. Така што, тоа што може да се понуди од вакви индустриски гледано мали кинематографии е еден искрен пристап, чист авторски пристап кој што ете луѓето може да го препознаат и да го сакаат надвор.
Како може да ја промениме таа нивна перцепција за нас?
Па, тешко. Не знам. Просто тоа е некаков елитизам и сите ние кои што доаѓаме од вакви земји нормално дека тоа не го признаваме. Сепак, постојат автори од овие мали кинематографии, на пример романски автори, унгарски автори, или еве на Балканот, Кустурица, кои што веќе не се во тој кош да речеме, кај што треба да излезеш со „џигер на маса“ и да направиш нешто што ќе привлече внимание. Тоа се веќе етаблирани имиња.
Но тоа е веќе однос кон авторот, а не однос кон културата, воопшто?
Па да, јас тоа им го зборувам и на моите студенти, за прв пат да се афирмираш, да добиеш шанса, да те забележат и да влезеш во некаков условно кажано, европски филмски естаблишмент, во 90 отсто од случаите е неопходно да направиш некаков филм кој што е силно ангажиран. Еве само ако земеме да ги анализираме филмовите од овој балкански регион или од бивша Југославија кои што добиле некои европски или светски награди, сите беа политички изразито жешки. Тоа е нешто што е императив. Мене тоа не ми е ќеиф, мене ми е криво што не можеме и ние овде со некаква интимистичка мала човечка психолошка драма да привлечеме внимание, ама така врват работите.
Филмот го снимивте за 300 илјади евра, велите на герилски начин, јас би додал и на панкерски.
Да, панкерски скроз.
Колку тоа му дава душа на филмот, токму таквиот начин на снимање?
Јас во својата стратегија, во некоја своја режисерска перцепција на темата, на сижето и на проблемите што се во филмот, уште пред да почнеме, имав некоја насока, да колку и да може се соберат пари, филмот не смее да се прави на некој гламурозен, разгален начин кој би подразбирал некаква скапа продукција. Филмот, за да ја запази таа бунтовничка енергија и таа уличарска атмосфера мора да се доживува така герилски. Јас и да имав двојно поголем буџет, ќе го снимав на тој формат „Супер 16“, не би го снимал на 35мм или некои формати што се поскапи. И по разни други технолошки и продукциски основи, филмот бараше, некако ми диктираше дека мора да се работи така малку безобразно, малку уличарски, малку приземно, за да ја остави таа атмосфера што јас ја барав.
Така што, нам ни фалеше, за да не го правиме во една стресна психоза, дали ќе ни снема на пола снимање пари, дали ќе можеме да платиме... тоа се перманентни притисоци. За да бевме разлабавени од такви притисоци ни фалеа уште малку пари. Пак ќе го правевме исто, ама да не бидеме постојано во паника и во неизвесност.
Во едно интервју велите дека „панк идеологијата е превратничка, бунтовничка, на маргините, со цел да се биде надвор од системот, надвор од правилата на игра. Имајќи го предвид ова, колку Македонија може да се нарече панкерска држава или колку ние сме осудени да бидеме панкерска држава?
Па и ние сме во некоја смисла маргина, во таа некоја економска, и за ова што го зборувавме, во таа некоја културна мапа на Европа, со тоа што јас лично сум симпатизер на маргината, јас многу сакам маргина, мене ми е тоа маргиналното всушност предност. Јас тоа што е глобалистичко, што е унификаторско, што е дел од системот мислам дека не води кон многу среќа.
Нешто што е препознатлив процес секаде во светот, таа една сурова материјализација и некакво слабеење на духовни интереси и некаква перманентна борба за егзистенција, го обесмислува воопшто системот. Мислам дека во таков вид на систем луѓето, да не речеам дека не се среќни, ама прикратени се за многу работи, додека маргиналците секогаш може да имаат, ако ништо друго, некаква дистанца, некаква поинаква енергија. И таа една идеја или перцепција јас се обидував да ја афирмирам во овој филм затоа што, ако ништо друго, филмот јасно навива за овие аутсајдери, едноставно ги сака затоа што и нивниот концепт на живеење е нешто што филмот го афирмира.
Колкава е тогаш опасноста таа маргинализација да не одведе во спротивната насока, во онаа затвореност, во ксенофобија...?
Се плашам дека ако веќе се зборува за ксенофобија дека веќе сме прилично таму, дека веќе живееме на прилично аутистичен начин во смила дека се воспоставуваат некои вредносни критериуми и параметри кои важат исклучително од Табановце до Гевгелија и никаде на друго место. Се воспоставуваат некои лажни величини, некои стандарди кои што се „фејк“ и никој не се буни.
Зошто никој не се буни, ни фалат ли панкери?
Фалат панкери и недостасува критична маса, нема критична маса. Ако го земам искуството од овој мој филм, се зачудивме сите колку малку гледачи имавме во Македонија, во Скопје. После еден од овие младиве луѓе кои што се многу проникливи, интелегентни, а го знаат феноменот, ми рече: „Па што те чуди?! Три илјади луѓе, тоа е таа некаква критичка интелегенција во градот. Нема повеќе“. Што е поразително и малце е радикално искарикирано секако, ама во секој случај ми се чини дека критичка маса уште не постои.
За 25 години ова е ваш трет филм, уште од „Булевар на револуцијата“ до сега има 19 години. Толку ли е тешко да се сними филм во Македонија?
Па тешко е ако не си некаде „пикнат“ да речеме... не мора тоа да биде политичка партија, може да биде и некое интересно лоби или некакво клановско собирање. Ако не си таму, ако си самостоен, многу е тешко. Не постои некаков механизам, ако некој има докажано некакви вредности, повторно да добие шанса. Еве мојот прв игран филм, Хај-Фај, не само што ја доби таа Златна Арена во Пула, туку во филмскиот еснаф во бивша Југославија се препознаваше дека е тоа еден писмен филм, склопен и направен како што треба. Но тоа не ти гарантира дека ќе добиеш шанса да правиш филм. Нема некаква инерција, на пример „овој вреди, дај ќе му дадеме шанса“. Не, нема врска. Ќе собереме кого било од улица и ќе му дадеме, ако тоа „ни игра“ во некаква моментална шема.
Како тоа да го промениме?
Па, не знам. Можеби со создавање на некакви правила на игра колку што може. Ако некому му значи општествениот интерес, да не е само приватниот, личен. Секој човек има некаква себична димензија, ама нормално граѓанско општество се базира на општиот општествен интерес. Не само јас да земам, туку да се усогласи твојата себичност со некакви туѓи слободи и туѓи постоења.
Општ интерес за Македонија би било да создаде една препознатлива, силна кинематографија бидејќи тоа многу и враќа на таа земја, култура, во некаква нематеријална смисла, но која може дури и материјално на некој подолг рок да се квантифицира.
И не случајно постојат стратегии, еве на пример сега во подем е Романија. Апсолутно имаат направено еден бран на исклучително добри филмови и секаде во свет тоа зборува многу афирмативно за Романија. Тие што порано ја врзуваа Романија за Чаушеску, за тоталитаризам, за бруталност, примитивизам, дискриминација на Роми и тн., сега наеднаш имаат слика за една елитистичка филмска култура. Романија сега е земја на луѓето што прават добри филмови.
Така што ако во државата има свест дека треба да постои културна политика и некаква културна стратегија, тогаш ќе воспоставиш вредности да произведуваш добри филмови, а не само да произведуваш за да се каже. Просто ќе ти биде интерес да се афирмираш на тоа културно поле. На крајот на краиштата ете да се вратиме на тие некакви национални корени, на тие фрази што ги повторуваме уште од основно училиште, зборовите на Гоце Делчев, нели. Тоа е нешто што секоја рационална, културна политика ми си чини дека би требало да води сметка за тоа.
Затоа што филмот, за разлика од сите други уметности, најмногу пробива, најкомуникативен е, веднаш се препознава, има брза комуникација. Ова не го зборувам не затоа што јас сум филмаџија, туку гледам од туѓи искуства, со колку внимание се однесуваат тие мали култури од нашето опкружување кон филмот. Си велам не се тие будали што тоа го прават. Значи процениле дека има поширок општествен интерес инвестирањето во филмот.
Кај нас објективно малку се дава, не велам само сразмерно, туку и апсолутно малку. и за толку немоќна економија, тоа што се издвојува за филмот е смешен процент.
